Idea wychowania morskiego w praktyce żeńskiego ruchu harcerskiego w latach międzywojennych

• Authors: Ewa Rzeczkowska , Joanna Szady

Title variants

EN

Idea of Maritime Education in the Practice of the Female Scouting Movement in the Interwar Period

Abstracts

EN

This article describes the concept of maritime education implemented in the female scouting environment in the interwar period. To develop the topic, archival materials stored in the Archives of New Records, the Scouting Museum and the collections of the University Library of the Catholic University of Lublin and the Main Medical Library were used. In addition, valuable information was obtained from the resources of the scouting press, as well as thematic studies, particularly of memoirs. The analysis of the source materials indicates that the idea of maritime education was gradually implemented, initially as part of the activities of scouting circles in Vladivostok and then Wejherowo. From the second half of the 1920s, the boating movement-which had been initially associated with male scout teams from Poznań, Vilnius and Warsaw-was developed among girl scouts. In 1931, the troop of the 13th General Zamoyska Blue Team of Scouts in Poznań acquired a sailing character. At that time, the girl scouts started a series of specialised sea yachting training. In 1934, the scouts acquired an independent training yacht ‘Grażyna’. In the second half of the 1930s, independent women’s crews sailed in the Gulf of Gdańsk and the waters of the Baltic Sea. Maritime education was related to the maritime policy of the state. At that time, it was also based on the educational assumptions of scouting and was popularised in the scouting press. The most outstanding girl scouts specialising in women’s sailing were Jadwiga Skąpska-Truscoe, Jadwiga Wolffowa and Janina Bartkiewicz.  

PL

Artykuł prezentuje koncepcję wychowania morskiego realizowaną w środowisku harcerstwa żeńskiego w okresie międzywojennym. Do opracowania tematu wykorzystano materiały archiwalne przechowywane w Archiwum Akt Nowych, Muzeum Harcerstwa oraz w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej KUL i Głównej Biblioteki Lekarskiej. Ponadto cenne informacje pozyskano z zasobów prasy harcerskiej, a także opracowań tematycznych, zwłaszcza tych o charakterze wspomnieniowym. Analiza danych źródłowych wskazuje na stopniowe wdrażanie idei wychowania morskiego, które dokonało się początkowo w ramach działalności środowisk harcerskich we Władywostoku, a następnie w Wejherowie. Od drugiej połowy lat dwudziestych zauważalny stał się rozwój ruchu wodniackiego wśród harcerek, który związany był początkowo z drużynami męskimi z Poznania, Wilna i Warszawy. W 1931 r. zastęp XIII Błękitnej Drużyny Harcerek im. Gen. Zamoyskiej w Poznaniu uzyskał charakter żeglarski. Od tego czasu harcerki rozpoczęły serię szkoleń specjalistycznych na potrzeby jachtingu morskiego. W 1934 r. harcerki pozyskały samodzielny jacht szkoleniowy „Grażyna”. W drugiej połowie lat trzydziestych samodzielne załogi kobiece pływały po Zatoce Gdańskiej i wodach Bałtyku. Wychowanie morskie związane było z polityką morską państwa. Podlegało też w tym czasie założeniom wychowawczym harcerstwa i było popularyzowane na łamach prasy harcerskiej. Do najwybitniejszych postaci związanych z żeglarstwem kobiecym należały harcerki: Jadwiga Skąpska-Truscoe, Jadwiga Wolffowa, Janina Bartkiewicz.  

Keywords

PL

wychowanie morskie; żeglarstwo; Hufiec Syberyjski; harcerki

EN

maritime education; sailing; Siberian Regiment; girl scouts

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2023
• Volume: 22
• Issue: 2
• Pages: 213-243

Dates

published

2023

Contributors

author

Ewa Rzeczkowska

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/000000034750353X

author

Joanna Szady

• Katolicki Uniwersytet Lubelski

• https://orcid.org/0000000268715315

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Archiwum Komisji Historycznej Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej [1905–1988] 1989–2004, Wspomnienia „Gawęda o życiu i działalności hm. Janiny Bartkiewicz”, 1985, sygn. 2/2302/0/-/306
• Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Sprawozdanie Kierownictwa Harcerskich Drużyn Żeglarskich Głównej Kwatery Harcerzy za rok 1933, sygn. 2/76/0/3.9/1583
• Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Programy pracy, sprawozdania z odpraw. Okólniki klasyfikacyjne. Letnia akcja obozowa [Sprawozdania. Preliminarz budżetowy i budżet], 1930–1934, sygn. 2/76/0/4.9/2165
• Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Harcerski Obóz [Wodny] Wychowania Fizycznego [w Trokach. Sprawozdanie, listy uczestniczek, księga rachunkowa, rozliczenia kasowe, zgłoszenia], VII, VIII 1932, sygn. 2/76/0/4.9/2177
• Archiwum Związku Harcerstwa Polskiego 1913–1939, Obóz Wodny Troki [Księga Główna, rozkłady dzienne zajęć, wykaz uczestniczek, zgłoszenia], 1931, sygn. 2/76/0/4.9/2174
• Konsulat Generalny RP w Londynie [1918] 1919–1944, Repatriacja 400 polskich dzieci z Japonii [Opieka w czasie przeładunku w Anglii. Sprawa repatriacji jeńców polskich z Malty. Instrukcje, korespondencja, paszport zbiorowy, fotografie. „Sprawozdanie z działalności Polskiego Komitetu Ratunkowego na Dalekim Wschodzie”, Warszawa 1921 – druk, wycinki prasowe, raporty, spisy] [1919], 1922[–1923], sygn. 2/504/0/9/109
• Biblioteka Uniwersytecka KUL. Oddział Zbiorów Specjalnych, Błękitna Jedynka Żeglarska. Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta w Wilnie. Na podstawie zachowanych kronik i notatek oraz wspomnień pisanych i rozmów zebrał i opracował S. Stupkiewicz, Warszawa 1982, rkps 1968A
• Główna Biblioteka Lekarska, Materiały Józefa Jakóbkiewicza, sygn. I-188
• Muzeum Harcerstwa [MH], Historia Morskiego Hufca i Środowiska Harcerek w Gdyni w latach 1928–1939, 1928–1939, sygn. MHAR/ZHL/581
• Muzeum Harcerstwa [MH], Chorągiew Wielkopolska. Z historii harcerstwa morskiego w Polsce. Dzieje poznańskich drużyn żeglarskich 1976; 1918–1975, sygn. MHAR/ZHL/245
• Muzeum Harcerstwa [MH], Wychowanie morskie – opracowania i materiały historyczne, programo-we i kształceniowe, regulaminy, rozkazy, sprawozdania, wycinki prasowe lata 70-te i 80-te; 1929–1939, sygn. MHAR/11-39/43
• „Wiadomości Urzędowe. Naczelnictwo ZHP” 1927.
• Błękitna Jedynka Żeglarska. Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta w Wilnie. Na podstawie za-chowanych kronik i notatek oraz wspomnień pisanych i rozmów, zebrał i oprac. S. Stupkiewicz, Warszawa 2009.
• Księga Pamiątkowa Harcerskiej Drużyny Wilków Morskich w Poznaniu. 1919–1934, Poznań 1934.
• Pod żaglami „Grażyny”. Relacje i wspomnienia, oprac. M. Appelt, Poznań 1997.
• Skąpska-Truscoe J., Pod żaglami „Grażyny”, „Węzełek” 1972, R. XII, nr 57, s. 6–7.
• Sprawozdanie Naczelnej Rady Harcerskiej, 1937.
• „Czuj Duch” 1922–1925.
• „Echo Dalekiego Wschodu” 1929.
• „Harcerz” 1928.
• „Harcmistrz” 1927–1928.
• „Na Tropie” 1930–1931, 1933–1937.
• „Skrzydła” 1931, 1933–1935.
• „Sybirak” 1934.
• „Żeglarz” 1936–1937, 1939.
• Aleksandrowicz A., Yachting, [w:] Co każdy Polak o morzu wiedzieć powinien?, red. A. Uziembło, Warszawa 1929, s. 131–142.
• Appelt M., Wiśniewska M., Wojtasiak K., Drużyna „Żab”. Trzynasta Żeglarska Drużyna Harcerek w Poznaniu (1925–1969), Warszawa 1985.
• Błażejewski W., Z dziejów harcerstwa polskiego (1910–1939), Warszawa 1985.
• Bublewski W., Jan Kazimierz Kuczyński – kapitan instruktor żeglarstwa morskiego, „Nautologia” 1983, R. XVIII, nr 1(69), s. 78–82.
• Czarnota W., Grażyńska z Gepnerów Helena, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 70–72.
• Czechowski J., Zakres problematyki morskiej w miesięczniku „Morze” w latach 1924–1939. Materiały prasowe „Morza”, Warszawa 2021.
• Duda D., Witold Bublewski. Nestor wychowania morskiego, Gdynia 2004.
• Dydyńska-Paszkowska H., Prace programowe Głównej Kwatery Żeńskiej (Głównej Kwatery Harcerek) i konferencje programowe, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, program, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 114–157.
• Głowacki W., Dzieje żeglarstwa polskiego, Gdańsk 1989.
• Groch G., Lwów, „Nautologia” 1985, R. XX, nr 3(79), s. 27–39.
• Groch G., Obozy żeglarskie w Jastarni, „Nautologia” 1985, R. XX, nr 3(79), s. 58–69.
• Harcerstwo polskie poza granicami kraju od zarania do 1930 roku w relacjach i dokumentach, oprac. L. Formela, Lublin 1983.
• Januszewski B., Mariusz Zaruski, Kraków 2020.
• Januszewski K., Kalendarium do dziejów wychowania wodnego w ośrodku harcerskim w Funce (II RP): sprawozdanie z badań regionalnych, „Zeszyty Chojnickie” 2008, t. XXIII, s. 176–179.
• Januszkiewicz-Jurkiewicz J., Przewodniczący i wojewoda, [w:] A. Kamiński, Michał Grażyński 1890–1965 (nie dokończona biografia), Kraków 1994, s. 57–64.
• Jarzembowski K., Zarembski P., Grażyński Michał Tadeusz, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. I, Warszawa 2006, s. 50.
• Kamińska J., Rozwój organizacyjny harcerstwa żeńskiego, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, pro-gram, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 29–113.
• Klich D., Z dziejów gdyńskiej szkoły urszulanek, „Zeszyty Gdyńskie” 2012, nr 7, s. 155–193.
• Lisius G., Kandzora J., Wejherowo. Nowatorska placówka pedagogiczna (1923–1928), [w:] Syberyjskie dzieci Cesarzowej Japonii: konferencja. Pomoc Japonii dzieciom polskim z Syberii w latach 1919–1922, red. M. Piechowska, K. Zuber, Warszawa 2019, s. 81–98.
• Małszycki D., Harcerstwo w Gdyni w okresie międzywojennym i w czasie okupacji (1928–1945), Gdynia 1997.
• Maracewicz T., Symbole naszych czasów. Stulecie polskich żaglowców, 1921–2021. Opowieść o statkach i kapitanach, Warszawa 2022.
• Matsumoto T., Theiss W., Dzieci syberyjskie. Pomoc Japonii dla dzieci polskich z Syberii, 1919–1922, Warszawa 2009.
• [Miazgowski B.], Harcerskie Drużyny Żeglarskie, [w:] Młodzież na morzu i rzekach, Warszawa 1936, s. 15–19.
• Organizacja Harcerskich Drużyn Żeglarskich, cz. 1, Warszawa 1933.
• Radys B., Bublewski Witold, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 29–32.
• Raniecka-Bobrowska J., Życie polowe jako metoda wychowawcza i pełnia życia harcerskiego, [w:] Harcerki 1911–1939. Historia, program, wychowanie, red. J. Raniecka-Bobrowska, Warszawa 1990, s. 203–236.
• Romaniuk M. W., Wychowanie morskie i jego miejsce wśród koncepcji pedagogicznych, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2020, R. LX, nr 5(590), s. 3–16.
• Ruta A., Gregorkiewicz Antoni, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 72–75.
• Ruta A., Jakóbkiewicz Józef, [w:] Harcerski słownik biograficzny, red. J. Wojtycza, t. III, Warszawa 2012, s. 83–86.
• Ruta A., Książka żeglarska w Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 2010.
• Ruta A., Żeglarstwo jako istotny czynnik rozwoju organizacyjnego ZHP w okresie międzywojennym; [w:] Dorobek pedagogiki harcerskiej. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 50. rocznicę powstania „Nieprzetartego Szlaku”, red. J. Wojtycza, Kraków 2008, s. 164–171.
• Salata-Zasacka L., Recepcja idei „nowego wychowania” w poglądach instruktorek publikujących w latach międzywojennych, „Harcerstwo. Rocznik Naukowy Muzeum Harcerstwa” 2018, nr 1, s. 85–103.
• Siwicki M., Leśny A., Uwodzenie lirogona. Wychowanie morskie jako strategia pedagogiczna, Warszawa 2020.
• Słodownik M., Morze na łamach. Prasa morska i żeglarska II Rzeczypospolitej wobec polityki morskiej państwa 1918–1939, Zielonka Bankowa 2020.
• Spławska W., Harcerki w ZHP. Początki i osiągnięcia w Kraju oraz lata 1939–1949 poza Krajem, Lon-dyn 1993.
• Spławska W., Harcmistrzyni Jadwiga Truscoe (1907–1996), „Węzełek” 1997, R. XXXVII, nr 206, s. 8–9.
• Theiss W., Dzieci syberyjskie 1919–2019. Z Syberii przez Japonię i Stany Zjednoczone do Polski, Kraków 2020.
• Theiss W., Dzieci syberyjskie. Dzieje polskich dzieci repatriowanych z Syberii i Mandżurii w latach 1919–1923, Warszawa 1992.
• Theiss W., Harcerski Hufiec Syberyjski w Wejherowie (1924–1928), „Harcerstwo” 1987, R. XXIX, nr 2(325), s. 27–37; nr 4(327), s. 30–39.
• Theiss W., Józef Jakóbkiewicz (1892–1953), „Harcerstwo” 1986, R. XXVIII, nr 7(318), s. 35−41.
• Wędziński W., Generał Mariusz Zaruski. Wychowawca młodzieży w idei morskiej, Gdańsk 1990.
• Winiarz A., Zarys organizacji harcerstwa na Dalekim Wschodzie (1917–1942), [w:] Dzieje harcerstwa na obczyźnie w latach 1912–1992, red. M. Szczerbiński, Gorzów Wielkopolski 1992, s. 173–179.
• Woźniak R., Harcerstwo polskie w Wolnym mieście Gdańsku, 1920–1939, Warszawa 1977.
• Zawadzka A., Dzieje harcerstwa żeńskiego w Polsce w latach 1911–1948/49, Warszawa 2004.
• http://armator-i-skipper.pl/o-mnie/wspomnienie-o-krystynie-remiszewskiej/ (dostęp: 20 II 2023).
• https://kpbc.umk.pl/Content/181599/PDF/Danielewicz_Helena_1849_WSK.pdf (dostęp: 19 II 2023).
• https://siberianchildren.pl/pl/lista-dzieci-syberyjskich-4/?lang=pl (dostęp: 16 II 2023).
• https://zeglarski.info/artykuly/100-lat-polskiego-klubu-morskiego-wielki-sukces-korsarza/ (dostęp: 20 II 2023).
• Wais K., Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1918–1939. Studia z dziejów organizacji młodzieżowej w II RP, Rzeszów 2007, https://pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/2092/edition/1969 (dostęp: 20 III 2023).

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.22.02.08

Biblioteka Nauki

23050680