Ludzkie zoo - ciemna strona kolekcjonerstwa

• Authors: Zofia Gralak

Title variants

EN

The human zoo - the dark side of collecting

Abstracts

EN

The European way of classifying the world, from the Middle Ages, to the nineteenth century, set up his own, universal system by which one should determine what is valuable, and exclude what is unnecessary. In this system, naturally, the highest place in the hierarchy belonged to Europe and Europeans. As a result of such thinking assuming the superiority of one society over another, so-called "human zoos" were created, constituting the missing link in collecting at that time. We are talking about the places where living people played scenes related to life in their indigenous surroundings. This phenomenon for Europeans was a substitute for a journey to the “wild land”. For the first time, the human zoo appeared at the courts of the magnates who financed overseas expeditions to the "New World". His development is a nineteenth-century "living paintings" where for "50 cents you could travel around the world”. In principle, the human zoo can be compared to peculiar collector's collections. Undeniably, they were humiliating and degrading human dignity. This work aims to bring the topic of the problem to the attention and put it as a topic for a broader analysis on the ethical basis.

PL

Europejski sposób klasyfikowania świata, począwszy od średniowiecza, skończywszy na XIX wieku, zakładał własny, uniwersalny system, przy pomocy którego należy określać co wartościowe, a wykluczać to co zbędne. W tym systemie, naturalnie najwyższe miejsce w hierarchii należało się Europie i Europejczykom. W wyniku takiego myślenia zakładającego wyższość jednego społeczeństwa nad drugim, powstawały tak zwane „ludzkie zoo”, stanowiące w mniemaniu ówczesnych brakujące ogniwo kolekcjonerstwa. Mowa tu o miejscach, w których żywi ludzie odgrywali sceny związane z życiem w ich rdzennym otoczeniu. Zjawisko to dla Europejczyków stanowiło namiastkę podróży do dzikiego lądu. Ludzkie zoo po raz pierwszy pojawiło się na dworach możnowładców finansujących zamorskie wyprawy do „Nowego Świata”. Rozwinięcie jego stanowią zaś XIX-wieczne „żywe obrazy” gdzie za „50 centów można było odbyć podróż dookoła świata”. Ludzkie zoo z założenia przyrównać można do osobliwych zbiorów kolekcjonerskich, stanowiących upokarzające i uwłaczające godności człowieka widowiska. Niniejsza praca ma na celu przybliżenie problematyki tytułowego zagadnienia i postawienie jej jako tematu do szerszej analizy o podłożu etycznym.  

Keywords

PL

ludzkie zoo; kolekcjonerstwo; kolekcja; godność ludzka

EN

human zoo; collecting; collections; human dignity

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris
• Year: 2019
• Volume: 47
• Issue: 4
• Pages: 56-74

Dates

published

2019

Contributors

author

Zofia Gralak

• Uniwersytet Łódzki

References

• Ames E. (2009). Carl Hagenbeck’s Empire of Entertainments, Washington: University of Washington Press.
• Benjamin W. (2005). Pasaże, tłum. Ireneusz Kania, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Bergman J. (2000). Ota Benga the pygmy put on display in the zoo, CEN Technical Journal 14(1).
• Biblia Tysiąclecia (Księga Rodzaju, 6,19-20).
• Bradford, P.V.,Blume, H. (1992). Ota Benga; The Pygmy in the Zoo, New York: St. Martin's Press.
• Brits K, Cichocka A. (2009). Zróżnicowanie przekazów niewerbalnych w społeczeństwie wielokulturowym – przykład Afryki Południowej, Komunikowanie międzykulturowe, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Corbey R. (1993). Ethnographic showcases, 1870–1930, „Cultural Anthropology” t. 8, nr 3.
• Crais C,Scully P. (2009). Sara Baartman and the Hottentot Venus: A Ghost Story and a Biography. Princeton: Princeton University Press.
• Davies C. (2003). The Return of El Negro, Johannesburg: Penguin Books.
• Elsner J. Cardinal R. (1994). Introduction, The Culture of Collecting, London: Reaktion Books.
• Glenn P. (2002). Objects of Culture. Ethnology and Ethnographic Museums in Imperial Germany, North Carolina: The University of North Carolina.
• Groesen M. (2008) The Representations of the Overseas World in the De Bry Collection of Voyages (1590–1634). Lejda–Boston. Journal of Early Modern History 12 (2008) 1-24
• Kłos M. (1890). Szkice z wystawy paryskiej, Rzeszów.
• Kopaliński W. (1990). Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Luty, P. (2014). Trwa nagonka na Belgów. Internet wypomina im ludzkie zoo. https://natemat.pl/108563,trwa-nagonka-na-belgow-internet-wypomina-im-ludzkie-zoo (dostęp 28.12.2019)
• Marks K. (1953). Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, Warszawa: Książka i Wiedza.
• Mitchell T. (1992). Orientalism and the Exhibitionary Order, Colonialism and Culture, Michigan: University of Michigan Press.
• Pawlik J. (2008). Egzotyzm – wątpliwy zachwyt odmiennością, Misje w XIX wieku, Pieniężno.
• Pawłowska A. (2006). O potrzebie tworzenia kolekcji sztuki afrykańskiej, Muzeum sztuki. Od Luwru do Bilbao, Katowice .
• Pomian K. (1996). Zbieracze i osobliwości. Paryż Wenecja XVI –XVIII wiek, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Popczyk M. (2008) Estetyczne przestrzenie ekspozycji muzealnych, Kraków: Universitas.
• Schreiber H. (2012) Koncepcja sztuki prymitywnej. Odkrywanie oswajanie i udomowienie Innego w świecie Zachodu. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Schreiber H. (2014). Z „czarnych” kart historii stosunków międzynarodowych – „ludzkie zoo”, Społeczeństwo i polityka, Pułtusk, nr.2.
• Sommer M. (2003). Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Warszawa: Wydawnictwo Oficyna Naukowa.
• Tuchańska B. (2012). Dlaczego prawda? Prawda jako wartość w sztuce, nauce i codzienności, Warszawa: Wydawnictwo Poltex.
• Wieczorkiewicz A. (2012). Drugie życie Saartjie Baartman, Teksty drugie, nr. 2.
• Wieczorkiewicz A. (2006) Epoki osobliwości. „Osobliwość” jako kategoria organizująca i mediująca w dyskursie muzealnym. Muzeum sztuki. Od Luwru do Bilbao, Katowice.
• Wieczorkiewicz A. (2011) Hotentocka skóra Saartjie Baartman, Teksty Drugie 2011, nr. 4.
• Yaya I. (2008) Wonders of America. The Curiosity Cabinets as a Site of Representation and Knowledge, „Journal of the History of Collections”, t. 20, vol. 2.

Identifiers

DOI

10.18778/1689-4286.47.04

Biblioteka Nauki

18653958