Apofatyka w fenomenologicznych rozważaniach o sztuce

• Authors: Andrzej Krawiec

Title variants

EN

Apophatic theology in phenomenological considerations about art

Abstracts

EN

In the field of phenomenology philosophers more and more frequently show interest in early Christian thought – including apophatic theology – which, in result, affects the understanding of the role and significance of art. „Invisibility” in art and the manifestation of God through the work of art is a mystery which cannot be satisfactorily explained by traditional philosophical aesthetic models. Negative theology, together with its key apophatic way brings a new perspective of understanding art into contemporary aesthetic debates. Its 'reductive' application can be found especially in the theory of the icon. Paweł Florenski's icon analysis and Jean-Luc Marion's category of the ‘saturated phenomenon’ converge in many points. Henry Duméry’s henological reduction which is complementary to, but at the same time exceeds Edmunda Husserl's reductions, extends the horizon of the 'invisible' dimension of art by the relation the Spirit (intelligibility) makes with Transcendence. In the article I will show the cohesion of contemporary phenomenological thought, early Christian apophatics and the theory of the icon. I will also consider whether an aesthetic and theological framework so structured could be valid and useful as a general philosophical theory of art.

PL

W fenomenologii coraz częściej obserwujemy zainteresowanie filozofów wczesną myślą chrześcijańską – w tym apofatyką – co nie pozostaje bez wpływu na pojmowanie roli i znaczenia sztuki. „Niewidzialność” w sztuce oraz objawienie Boga poprzez dzieło artystyczne stanowi tajemnicę, wobec której tradycyjne modele estetyki filozoficznej nie znajdują w pełni satysfakcjonujących wyjaśnień. Teologia negatywna – wraz z kluczową dla niej drogą apofatyczną – wnosi do współczesnych debat estetycznych nową perspektywę rozumienia dzieła sztuki, a jej „redukcyjne” zastosowanie odnajdujemy zwłaszcza w teorii ikony. Analiza ikony dokonana przez Pawła Florenskiego w wielu punktach wykazuje zbieżność z kategorią „fenomenu przesyconego” Jeana-Luca Mariona, a redukcja henologiczna Henry’ego Duméry’ego - uzupełniająca i zarazem przekraczająca redukcje Edmunda Husserla - rozszerza horyzont „niewidzialnego” wymiaru sztuki o relację, jaką duch (inteligibilność) nawiązuje z Transcendencją. W niniejszym artykule wskazuję na spójność współczesnej refleksji fenomenologicznej z wczesnochrześcijańską apofatyką oraz teorią ikony, a także stawiam pytania o zasadność i przydatność tak skonstruowanej koncepcji estetyczno-teologicznej jako ogólnej filozoficznej teorii sztuki.

Keywords

PL

apofatyka; Duméry; fenomenologia; Florenski; Marion; sztuka

EN

apophatic theology; Duméry; phenomenology; Florenski; Marion; art

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris
• Year: 2020
• Volume: 51
• Issue: 4
• Pages: 80-110

Dates

published

2020

Contributors

author

Andrzej Krawiec

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Brabander. R. F. de (1972). Religion and Human Autonomy. Henry Duméry's Philosophy of Christianity. The Hague: Martinus Nijhoff.
• Bierdiajew, M. (2001). Sens twórczości. Przeł. H. Paprocki. Kęty: ANTYK.
• Bułgakow, S. (2010). Światło wieczności. Przeł. J. Chmielewski. Kęty: ANTYK.
• Duméry, H. (1994). Problem Boga w filozofii religii. Przeł. I. Kania, Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Evdokimov, P. (1999). Sztuka ikony. Teologia piękna. Przeł. M. Żurowska Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów.
• Florenski, P. (1984). Ikonostas i inne szkice. Przeł. Z. Podgórzec. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Gilson, E. (1987). Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich. Przeł. S. Zalewski. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Heidegger, M. (1997). Źródło dzieła sztuki. Przeł. J. Mizera. W: M. Heidegger, Drogi lasu. Przeł. J. Mizera i in. (7-62). Warszawa: Fundacja ALETHEIA.
• Henry, M. (2005). Voir l’invisible. Sur Kandinsky. Paris: Quadrige/PUF.
• Henry, M. (2006). Fenomenologia nie-intencjonalna: zadanie fenomenologii przyszłości. Przeł. J. Migasiński. W: I. Lorenc, J. Migasiński (red.), Fenomenologia francuska. Rozpoznania, interpretacje, rozwinięcia (418-437). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Henry, M. (2012). Sztuka i fenomenologia życia. Przeł. M. Murawska. Przegląd Filozoficzno-Literacki, 34, 157-179.
• Hołda, M. (2019), Głos ukrytego Boga. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Husserl, E. (2000). Badania logiczne. Tom 2/1. Przeł. J. Sidorek, tłumaczenie przejrzał A. Półtawski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Idziak, U. (2004). Idol i ikona. Estetyczne aspekty fenomenologii Jean-Luca Mariona. Logos i Ethos, 17, 45-63.
• Janicaud, D. (1991). Le tournant théologique de la phénoménologie française, Combas: Éditions De L'éclat.
• Kandyński, W. (1996). O duchowości w sztuce. Przeł. S. Fijałkowski. Łódź: Państwowa Galeria Sztuki w Łodzi.
• Lévinas, E. (2012). Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności. Przeł. M. Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Lorenc, I., Salwa, M., Schollenberger, P. (2012). Wstęp. W: I. Lorenc, M. Salwa, P. Schollenberger (red.), Fenomen i przedstawienie. Francuska estetyka fenomenologiczna (7-24). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Marion, J.-L. (1996). Bóg bez bycia. Przeł. M. Frankiewicz. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Marion, J.-L. (2007). Będąc danym. Esej z fenomenologii donacji. Przeł. W. Starzyński. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Marion, J.-L. (2015). De surcroît. Études sur les phénomènes saturés. Paris: Quadrige/PUF.
• Marion, J.-L. (2016). Idol i dystans. Przeł. W. Starzyński, U. Idziak-Smoczyńska. Kraków: Wydawnictwo WAM.
• Merleau-Ponty, M. (1996a). Oko i umysł, Szkice o malarstwie. Przeł. S. Cichowicz, M. Ochab, E. Bieńkowska, J. Skoczylas. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/ obraz terytoria.
• Merleau-Ponty, M. (1996b). Widzialne i niewidzialne. Przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, R. Lis, I. Lorenc. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Migasiński, J., Pokropski, M. (2017). Słowo wstępne. W: J. Migasiński, M. Pokropski (red.), Główne problemy współczesnej fenomenologii (7-21). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Murawska, M. (2017). Wprowadzenie. W: J. Migasiński, M. Pokropski (red.), Główne problemy współczesnej fenomenologii (133-149). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Panas, W. (1984). Sztuka jako ikonostas. W: P. Florenski, Ikonostas i inne szkice. Przeł. Z. Podgórzec (210-238). Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Pseudo-Dionizy Areopagita (2005). Pisma teologiczne. Przeł. M. Dzielska. Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Ricoeur, P. (1989). Język, tekst, interpretacja. Przeł. K. Rosner, P. Graff. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Saison, M. (1999). Le tournant esthétique de la phénoménologie. Revue d’Esthétique, 36, 125-140.
• Siejkowski, P. OP (1994). Bóg i wiara w filozofii religii Henry Duméry’ego. W: H. Duméry, Problem Boga w filozofii religii (9-24). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Sikora, P. (2010). Logos niepojęty. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS.
• Starzyński, W. (2004). Systematyka fenomenu nasyconego w „Będąc danym” J.-L. Mariona. Logos i Ethos, 17, 18-44.
• Stein, E. (2019). Drogi poznania Boga. Przeł. G. Sowinski. Kraków: Wydawnictwo Karmelitów Bosych.
• Stępień, T. (2005). Przedmowa. W: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne. Przeł.
• M. Dzielska (7-67). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Świtkiewicz-Blandzi, A. (2018). Pseudo-Dionizy a Grzegorz Palamas. Warszawa: Sub Lupa.
• Tarnowski, K. (1996). Jean-Luc Marion, fenomenolog miłości większej niż bycie. W: J.-L. Marion, Bóg bez bycia. Przeł. M. Frankiewicz (9-19). Kraków: Wydawnictwo Znak.
• Tarnowski, K. (2000). Bóg fenomenologów. Tarnów: Biblos.
• Uspienski, L. (1993), Teologia ikony. Przeł. M. Żurowska. Poznań: „W drodze”.
• Wittgenstein, L. (2012). Tractatus logico-philosophicus. Przeł. B. Wolniewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Woźniak, C. (1997). Martina Heideggera myślenie sztuki. Kraków: TAiWPN UNIVERSITAS.

Identifiers

DOI

10.18778/1689-4286.51.04

Biblioteka Nauki

18105192