Nieantropocentryczne przewartościowanie wartości. Szkic o aksjologicznych podstawach nieantropocentryzmów na przykładzie wybranych nurtów współczesnej filozofii feministycznej

• Authors: Monika Rogowska-Stangret

Title variants

EN

Nonanthropocentric transvaluation of all values. On axiological grounds of nonanthropocentrisms in the selected trends of contemporary feminist philosophy

Abstracts

EN

Nonanthropocentric approaches are one of the predominant features of contemporary feminist philosophy, especially in critical posthumanities (e.g. Rosi Braidotti) and feminist new materialisms (e.g. Diana Coole). The author aims at outlining the axiological grounds of the turn to nonanthropocentrism. It is done in two steps. First, the author points to recent debates around the impossibility to separate values from facts in the mentioned contemporary trends (illustrated with reference to Bruno Latour, Donna Haraway and Karen Barad). Second, the author presents how the subject of knowledge changes together with the need to uncover the entanglement of values and facts (using the example of Haraway). The author presents responsibility (as response-ability), interdependence and care as an axiological foundation of nonanthropocentrism. The posthumanistic and nonanthropocentric critique of humanism is here presented as motivated by ethics above all other aspects.

PL

Próby nieantropocentrycznego myślenia charakteryzują wiele współczesnych myślowych trendów, na pierwszy plan wysuwają się też we współczesnej filozofii feministycznej. Na przykład w takich nurtach jak krytyczny posthumanizm (vide Rosi Braidotti) czy feministyczne nowe materializmy (vide Diana Coole). Na tym teoretycznym tle autorka kreśli aksjologiczne podstawy zwrotu ku nieantropocentryzmowi. Czyni to w dwóch krokach. Po pierwsze, wskazuje na ostatnie debaty o niemożności oddzielenia wartości od faktów (odwołując się do takich myślicieli i filozofek jak Bruno Latour, Donna Haraway czy Karen Barad). Po drugie, powołując się na koncepcję wiedz usytuowanych Haraway, autorka pokazuje, w jaki sposób podmiot wiedzy zmienia się wraz-z koniecznością uchwycenia splątania faktów i wartości. Autorka wyróżnia trzy wartości będące podstawą nieantropocentryzmu w krytycznym posthumanizmie i feministycznych nowych materializmach. Są to: odpowiedzialność jako możliwość odpowiedzi, współzależność i troska. Posthumanistyczna i nieantropocentryczna krytyka humanizmu jest tu zaprezentowana jako ugruntowana przede wszystkim w etyce.

Keywords

PL

nowy materializm; krytyczny posthumanizm; nieantropocentryzm; sprawstwo; odpowiedzialność; współzależność; troska

EN

new materialism; critical posthumanism; nonantropocentrism,; agency; responsibility; interdependence; care

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris
• Year: 2022
• Volume: 56
• Issue: 1
• Pages: 1-27

Dates

published

2022

Contributors

author

Monika Rogowska-Stangret

• University of Białystok

• https://orcid.org/0000000283178562

References

• Ahmed, S. (2004). The Cultural Politics of Emotion. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Braidotti, R. (2019). Cztery tezy na temat feminizmu po człowieku, przeł. A. Derra. Avant. Trends in Interdisciplinary Studies, 10, 3, 1-25. https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.03
• Braidotti, R. (2018). Posthuman Critical Theory. W: R. Braidotti, M. Hlavajova (red.), Posthuman Glossary (339-342). London, New York: Bloomsbury Academic.
• Braidotti, R. (2014). Po człowieku, przeł. J. Bednarek, A. Kowalczyk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Cielemęcka, O. (2020). Myślenie planetarne i nowa humanistyka. Rozmowa Olgi Cielemęckiej z Cecilią Åsberg. Czas Kultury, 2, https://czaskultury.pl/czytanki/myslenie-planetarne-i-nowa-humanistyka/ (data dostępu: 14.09.2022).
• Clarke, B. (2018). Symbiogenesis. W: R. Braidotti, M. Hlavajova (red.), Posthuman Glossary (416-419). London, New York: Bloomsbury Academic.
• Coole, D. (2015). Dirt Matters, But How Does it Matter? A New Materialist Perspective, wykład plenarny, Sister-Six Conference on the New Materialisms. New Materialist Politics and Economies of Knowledge, 2-4.10, Maribor, Słowenia.
• Criado-Perez, C. (2020). Niewidzialne kobiety. Jak dane tworzą świat skrojony pod mężczyzn, przeł. Anna Sak. Kraków: Karakter.
• Derra, A. (2013). Kobiety (w) nauce: problem płci we współczesnej filozofii nauki i w praktyce badawczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Descartes, R. (2001). Zasady filozofii, przeł. I. Dąmbska. Kety: Wydawnictwo ANTYK.
• Despret, V. (2016). What Would Animals Say If We Asked the Right Questions?, przeł. B. Buchanan. Minneapolis, London: University of Minnesota Press. https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816692378.001.0001
• Despret, V. (2004). The Body We Care For: Figures of Anthropo-zoo-genesis. Body & Society, 10, 2-3, 111-134. https://doi.org/10.1177/1357034X04042938
• Dolphijn, R., van der Tuin, I. (2018). Nowy materializm. Wywiady i kartografie, przeł. J. Czajka, A. Handke, J. Maliński, A. Marcisz, C. Rudnicki, T. Wiśniewski. Gdańsk, Poznań, Warszawa: Fundacja Machina Myśli.
• Foucault, M. (1983). On the Genealogy of Ethics: An Overview of Work in Progress. W: H.L. Dreyfus, P. Rabinow (red.), Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics (229-264). Chicago: The University of Chicago Press.
• Freud, S. (1982). Związanie z urazem. Nieświadome, wykład XVIII. W: S. Freud, Wstęp do psychoanalizy, przeł. S. Kempnerówna, W. Zaniewicki. Warszawa: PWN.
• Graff, A. (2022). Cała Polska szuka dzieci, które się nie urodziły, bo zostały zabite przez „cywilizację śmierci”. Wysokie obcasy, 13.08.2022, https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,100865,28769015,cala-polska-szuka-dzieci-ktore-sie-nie-urodzily-bo-zostaly.html (data dostępu: 14.09.2022).
• Hadot, P. (1992). Filozofia jako ćwiczenie duchowe, przeł. P. Domański. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Haraway, D. (2008a). Wiedze usytuowane. Kwestia nauki w feminizmie i przywilej ograniczonej/ częściowej perspektywy, przeł. A. Czarnacka. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0062haraway1988.pdf (data dostępu: 23.07.2018).
• Haraway, D. (2008b). Zwierzęta laboratoryjne i ich ludzie, przeł A. Ostolski. Krytyka Polityczna, 15, 102-116.
• Haraway, D. (2008c). When Species Meet. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.
• Haraway, D. (2014). Co możemy zrobić, jeżeli nigdy nie byliśmy ludźmi? Wywiad z Donną Haraway, przeł. A. Jach, A. Kowalczyk. W: A. Jach, P. Juskowiak, A. Kowalczyk (red.), Ekologie (102-135). Łódź: Muzeum Sztuki.
• Haraway, D. (2016). Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Durham, London: Duke University Press. https://doi.org/10.2307/j.ctv11cw25q
• Jabłońska, U. (2021). Światy wzniesiemy nowe. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie.
• Juelskjær, M., Schwennesen, N. (2012). Intra-active entanglements – An interview with Karen Barad. Kvinder, Køn & Forskning, 1-2, 10-23. https://doi.org/10.7146/kkf.v0i1-2.28068
• Latour, B. (2011). Nigdy nie byliśmy nowocześni. Studium z antropologii symetrycznej, przeł. M. Gdula. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Kirby, V. (2017). Matter out of Place: ‘New Materialism’ in Review. W: V. Kirby (red), What if Culture was Nature all Along? (1-25). Edinburgh: Edinburgh University Press. https://doi.org/10.1515/9781474419307-003
• Mann, B. (2020). Specyfika feministycznej fenomenologii. Przypadek wstydu, przeł. M. Rogowska-Stangret. Avant. Trends in Interdisciplinary Studies, 11, 3, 1-37. https://doi.org/10.26913/avant.2020.03.17
• Margulis, L. (2000). Symbiotyczna planeta, przeł. M. Ryszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo CiS.
• Meißner, H. (2014). Politics as Encounter and Response-ability. Learning to Converse with Enigmatic Others. Artnodes, 14, 35-41. https://doi.org/10.7238/a.v0i14.2411
• Narodowe Centrum Nauki. (2021). Wytyczne dla wnioskodawców do uzupełnienia formularza dotyczącego KWESTII ETYCZNYCH w projekcie badawczym. https://ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/regulaminy/2021_12_wytyczne_dla_wnioskodawcow_kwestie_etyczne.pdf (data dostępu: 14.09.2022).
• Puig de la Bellacasa, M. (2017). Matters of Care. Speculative Ethics in More Than Human Worlds. Minneapolis, London: University of Minnesota Press. https://doi.org/10.1017/S2753906700002096
• Rogowska-Stangret, M. (2021). Być ze świata. Cztery eseje o etyce posthumanistycznej. Gdańsk: słowo/ obraz terytoria.
• Van Dooren, T. (2014). Flight Ways. Life and Loss at the Edge of Extinction. New York: Columbia University Press. https://doi.org/10.7312/columbia/9780231166188.001.0001

Identifiers

DOI

10.18778/1689-4286.56.02

Biblioteka Nauki

18105148