Magia i religia w świecie starożytnych Greków (zarys problematyki)

• Authors: Joanna Rybowska

Title variants

Magia i religia w świecie starożytnych Greków (zarys problematyki)

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

In the works of anthropologists, ethnologists and sociologists of the 19th and 20th centuries, we may notice their efforts to distinguish magic, on the one hand, from religion, and on the other, from science. One of the criteria, which set the boundaries between these field was the way, in which a community understood god/divinity. This, among others, enabled the identification of the three ‘ideal stages’ in the development of human culture: magical, religious and metaphysical-philosophical. This article is an attempt to analyse to what extent modern definitions of religion and magic can be applied in regard of ancient Greek culture. The surviving literary sources and other artefacts, which provide us with information on this culture, suggest that these stages, distinguished by modern researchers, never seemed to exist in ‘pure form’ in ancient Greek culture, but rather they intermingled and, at times barely noticeably, switched from one stage to another. Religion, magic and science not only functioned side-by-side, but they permeated and complemented each other.

Keywords

EN

Greek magic; religion; magicians; purifiers; beggar-priests; seers; charlatans; curse tablets (katadesmoi)

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Collectanea Philologica
• Year: 2020
• Issue: 23
• Pages: 23-51

Dates

published

2020-12-18

Contributors

author

Joanna Rybowska

• Uniwersytet Łódzki

References

• Allen, T.W. (red.) (1917–1919). Homeri Odyssea: Homeri Opera, t. 3–4. Oxford: Clarendon Press.
• Homolle, T. (1901). “Inscriptions d’Amorgos”. Bulletin de Correspondance Hellénique 25. 412–430.
• Krąpiec, A. et al. (1996). Arystoteles, Metafizyka, t. 1. Lublin: KUL.
• Munro, D.B., Allen, T.W. (red.) (1920). Homeri Ilias. Homeri Opera, t. 1–2. Oxford: Clarendon Press.
• Murray, G. (red.) (1902–1909). Euripidis Fabulae, t. I–III. Oxford: Clarendon Press.
• Bednarczyk, A. (1992). „System filozoficzno-lekarski Galena (130–200): Pojęcie duszy.” Analecta 1/2. 81–121.
• Biernat, P. (2017). Platon, Państwo. W: P. Biernat (red.). Ofiara w Grecji starożytnej w świetle danych filologicznych. Corpus Platonicum, Corpus Hippocraticum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa. 127–147.
• Gajda-Krynicka, J. (1993). Jamblich, O życiu pitagorejskim. Wrocław: Wydawnictwo Epsilon.
• Głombiowski, K. et al. (2014). Ksenofont, Wychowanie Cyrusa. Wrocław: ISKŚiO UWr.
• Hammer, S. (1954). Herodot, Dzieje. Warszawa: Czytelnik.
• Jeżewska, K. (1999). Homer, Iliada. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Kornatowski, W. (1960). Cyceron, O naturze bogów; O wróżbiarstwie; O przeznaczeniu. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Krońska, I. et al. (1982). Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Leśniak, K. (1972). Materialiści greccy w epoce przedsokratejskiej. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Sękowski, J. (1999). Apologia czyli w obronie własnej. Księga o magii. Warszawa: Prószyński i ska.
• Wesoły, M. (2008). O świętej chorobie. W: Hippokrates. Wybór pism, t. 1. Warszawa: Prószyński i ska.
• Witwicki, W. (2006). Platon, Dialogi. Warszawa: Unia Wydawnicza „Verum”.
• Wypustek, A. (1997). „[Inskrypcja z Amorgos] Grecko-rzymska literatura magiczna… jako literatura”. Poznańskie Studia Polonistyczne 24. 251.
• Angutek, D. (2006). „Idea ruchu u milezyjczyków i Heraklita – hipoteza wyjaśniająca”. Nowa Krytyka. Czasopismo Filozoficzne, http://www.nowakrytyka.pl/spip.php?article303 [data dostępu 8.11.2015].
• Audollent, A. (1967). Defixionum tabellae, quotquot innotuerunt tam in Graecis Orientis quam in totius Occidentis partibus praeter Atticas in Corpore Inscriptionum Atticarum editas. Frankfurt: Minerwa.
• Banek, K. (2013). W kręgu Hermesa Trismegistosa. Warszawa: Okultura.
• Beerden, K. (2013). Worlds Full of Sings: Ancient Greek Divination in Context. Leiden: Brill.
• Biernat, P. (2013). „«Skoro tak czynią, czyż nie są straszni w oczach bogów?» – wędrowni specjaliści rytualni w oczach autora De morbo sacro”. Iuvenilia Philologorum Cracoviensium, t. VI, Źródła Humanistyki Europejskiej 6. 27–41.
• Bremmer, J.N. (1999). „The Birth of Term «Magic»”. Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik. 126. 1–12.
• Bremmer, J.N. (2004). Divination. W: Brill’s New Pauly: Encyclopaedia of the Ancient World 4. 569–574.
• Bremmer, J.N. (2010). “Manteis, Magic, Mysteries and Mythography”. Kernos 23. 13–35.
• Bremmer, J.N. (2016). Ancient Necromancy: Fact or Fiction? W: Bielawski, K. (red.). Mantic Perspectives. Oracles, Prophecy and Performance. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, Wydział Artes Liberales UW. 119–141.
• Brown, N.O. (1969). Hermes the Thief. The Evolution of a Myth. New York: Vintage Books.
• Buchowski, M. (1986). Magia. Jej funkcje i struktura. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Buchowski, M. (2005). “Odmienność magii i religii”. W drodze 383/7. 57–67.
• Burkert, W. (2005). Divination: Mantik in Griechenland. W: Thesaurus Cultus et Rituum Antiquorum III. Los Angeles: The J. Paul Getty Museum. 1–51.
• Collins, D. (2008). Magic in the Ancient Greek World. Malden, MA: Blackwell.
• Cotter, W. (1999). Miracles in Greco-Roman Antiquity: A Sourcebook. New York: Routledge.
• Cunningham, G. (1999). Religion and Magic. Approaches and Theories. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Dickie, M.W. (2003). Magic and Magicians in the Greco-Roman World. London–New York: Routlege.
• Dufault, O. (2017). Who wrote Greek Curse Tablets? W: Evans, R. (red.). Prophets and Profits. Ancient Divination and Reception. London–New York: Routlege. 1–20.
• Eidinow, E. (2007). Oracles, Curses, and Risk among the Ancient Greeks. Oxford: Oxford University Press.
• Faraone, C.A. (1991). The Agonistic Context of Early Greek Binding Spells. W: Faraone, C.A., Obink, D. (red.). Magika Hiera: Ancient Greek Magic and Religion. Oxford: Oxford University Press. 3–32.
• Faraone, C.A. (2009). „Stopping Evil, Pain, Anger, and Blood: The Ancient Greek Tradition of Protective Iambic Incantations”. Greek, Roman and Byzantine Studies 49/2. 227–255.
• Gager, J.G. (1992). Curse Tablets and Binding Spells from the Ancient World. New York–Oxford: Oxford University Press.
• Gajda, J. (1986). Prawo natury i umowa społeczna w filozofii przedsokratejskiej. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
• Garcia-Teijeiro, M. (1993). „Religion and Magic”. Kernos 6. 123–138.
• Gordon, R. (1987). „Aelian’s Peony: the Location of Magic in Graeco-Roman Tradition”. Comparativ Criticism 9. 59–95.
• Halliday, W.R. (1913). Greek Divination: a Study of its Methods and Principles. London: Macmillan.
• Hubert, H., Mauss, M. (1973). Zarys ogólnej teorii magii. Przeł. M. Król. W: Mauss, M. Socjologia i antropologia. Przeł. M. Król, K. Pomian, J. Szacki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Jastrzębski, M. (2014). Wczesna filozofia grecka jako archaiczna droga do nieśmiertelności. Próba rekonstrukcji. Białystok: Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Jerzak-Gierszowska, T. (1995). Religia a magia. Klasyczne koncepcje antropologiczne. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
• Johnston, S.I., Struck, P.T. (red.) (2005). Mantikê: Studies in Ancient Divination. Leiden–Boston: Brill.
• Jong de, A.F. (1997). Traditions of the Magi: Zoroastrianism in Greek and Latin Literature. Leiden–New York–Cologne: Brill.
• Kerényi, K. (1993). Hermes przewodnik dusz. Przeł. J. Prokopiuk. Warszawa: Wydawnictwo Sen.
• Kracik, J. (2012). Chrześcijaństwo kontra magia. Historyczne perypetie. Kraków: Wydawnictwo M.
• Krokiewicz, A. (1947). Studia orfickie. Warszawa: Biblioteka Meandra, 3.
• Laferrièr, C.M. (2019). Hermes among Pan and Nymphs on Fourth – Century Votive Reliefs. W: Strauss, J., Miller, J. (red.). Tracking Hermes, Pursuing Mercury. Oxford: Oxford University Press. 31–48.
• Lengauer, W. (1994). Religijność starożytnych Greków. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lengauer, W.; Stebnicka, K. (1994). „Empedokles i jego «Katharmoi»”. Ars Regia 1/6. 18–30.
• Lévi-Strauss, C. (2000). Antropologia strukturalna. Przeł. K. Pomian. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Lévi-Strauss, C. (2001). Myśl nieoswojona. Przeł. A. Zajączkowski. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Luck, G. (1985). Arcana Mundi. Magic and Occult in the Greek and Roman Worlds. Baltimore: John Hopkins University Press.
• Ługiewicz, A. (2001). „Antyczna magia i religia”. Przegląd Religioznawczy 2. 3–18.
• Malinowski, B. (1900). Dzieła, t. 7. Mit, magia, religia. Przeł. B. Leś, D. Praszałowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Ogden, D. (2001). Greek and Roman Necromancy. Princeton: Princeton University Press.
• Oświecimski, S. (1989). Zeus daje tylko znak Apollo wieszczy osobiście. Starożytne wróżbiarstwo greckie. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
• Parker, R. (1985). Pleasing Thighs: Reciprocity in Greek Religion. W: Gill, C., Postlethwaite N., Seaford R. (red.). Reciprocity in Ancient Greece. Oxford: Clarendon Press. 105–125.
• Parker, R. (1995). Greek States and Greek Oracles. W: Cartledge, P.A., Harvey, F.D. (red.). Crux: Essays Presented to G.E.M. de Ste. Croix on his 75th Birthday. History of Political Thought VI ½. Sidmouth: Duckworth. 298–326.
• Parker, R. (1996). Miasma. Pollution and Purification in Early Greek Religion. Oxford: Oxford University Press.
• Pawłowski, K. (2002). Apulejusz z Madaury, O bogu Sokratesa; O Platonie i jego nauce; O świecie oraz Pseudo-Apulejusz, Asklepiusz czyli Rozmowa z Hermesem Trismegistosem. Warszawa: Wydawnictwo Naukwe PWN.
• Pettersson, O. (1957). “Magic – Religion: Some Marginal Notes to an Old Problem”. Ethnos. Journal of Anthropology 22 (3/4). 109–119.
• Posacki, A. (2009). Okultyzm, magia, demonologia. Kraków: Wydawnictwo M.
• Przybyłek, M. (2011). „Sanktuarium Asklepiosa w Epidauros”. Collectanea Philologica 14. 105–118.
• Rybowska, J. (2014). Dionizos. Agathos Daimon. Kraków–Łódź: Tyniec. Wydawnictwo Benedyktynów, Seria: Homini, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Rybowska, J. (2015). Hekate – bogini o wielu twarzach. W: Pietrzak-Thébault, J., Cybulski, Ł. (red.). Czary, alchemia, opętanie w kulturze na przestrzeni stuleci. Studia przypadków. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
• Rybowska, J. (2017). Zbożność i bezbożność w kulturze Greków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Sieradzan, J. (2005). „O względności pojęć «magii i religii»”. Lud 89. 13–50.
• Sieradzan, J. (2011). Sokrates magos. Autsajderstwo, magia, charyzma w kontekście antropologii symbolicznej Viktora Turnera. Warszawa: ENTEIA. Wydawnictwo Psychologii i Kultury.
• Skarbek-Kazanecki, J. (2017). „Grecki bóg Hermes i bogini wedyjska Sarama w aspekcie porównawczym”. Collectanea Philologica XX. 22–25.
• Stroszeck, J. (2004) Divine Protection for Shepherd and Sheep Apollon, Hermes, Pan and their Christian Counter St. Mamas, St. Themstocles and St. Modestos. PECUS. Red. B. Santillo Frizell, Rome: The Swedish Institute in Rome. Projects and Seminars, 1. http://www.isvroma.it/public/pecus/stroszeck.pdf [data dostępu 11.09.2019].
• Szczerba, W. (2014). Koncepcja wiecznego powrotu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Szyjewski, A. (2008). Etnologia religii. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Tambiah, S.J. (2007). Magia, nauka, religia a zakres racjonalności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Trzcionkowski, L. (2005). Wieszczący głos Orfeusza. W: Bielawski K. (red.). Perspektywy mantyczne: wyrocznie, proroctwa i performatyka. Gardzienice–Lublin–Warszawa: Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Wydział Artes Liberales UW. 145–170.
• Trzcionkowski, L. (2013). Bios~Thanatos~Bios. Semiofory orfickie z Olbii i kultura polis. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa.
• Versnel H.S. (1981). Religious Mentality in Ancient Prayer. W: Versnel H.S. (red.). Faith, Hope and Worship: Aspects of Religious Mentality in the Ancient Word. Leiden: Brill. 1–64.
• Versnel H.S. (1991). “Some Reflections on the Relationship Magic – Religion”. Numen 38. 177–197.
• Versnel H.S. (2002). Writing Mortals and Reading Gods: Appeal to the Gods as a Duel Strategy for Social Control. W: Cohen D. (red.). Demokratie, Recht und soziale Kontrolle im klassischen Athen. München: Oldenburg. 37–76.
• West, M.L. (2007). Indo-European Poetry and Myth. Oxford: Oxford University Press.
• Wierciński, A. (2000). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Nomos.
• Wiszowata, M. (2012). „Antyczne tradycje o życiu Hippokratesa”. Wratislaviensium Studia Classica I/32. 151–179.
• Wypustek, A. (2001). Magia antyczna. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
• Zieliński, T. (1920). Hermes Trismegistos. Studjum z cyklu: Współzawodnicy chrześcijaństwa. Zamość: Zygmunt Pomarański i Spółka.
• Zimoń, H. (2011). „Terminy «magia» i «czarownictwo» w świetle badań etnologicznych i religioznawczych”. Roczniki Teologii Fundamentalnej i Religiologii 3/58. 167–197.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-0319.23.03