Wpływ terenów poeksploatacyjnych na rozwój przestrzenny i zagospodarowanie miasta na przykładzie Łodzi

• Authors: Elżbieta Kobojek

Title variants

EN

How post-mining areas impact the spatial development and land use of cities. The case of the city of Łódź

Abstracts

EN

The growth of urban populations and the development of cities was typically accompanied by the use of specific construction materials. Their kinds depended mainly on the local resources, which is why many extraction sites were established in the immediate vicinity of cities. As settlements expanded, post-extraction areas were incorporated into city limits. Those areas have had a major impact also on the direction of development. The aim of this paper is to analyse post-mining areas located within the city limits of today’s Łódź, and to assess how they influenced the city’s spatial expansion and contemporary land utilisation. The textile industry boom in the city in the 19th century resulted in a population explosion, from 190 people in 1793 to 600,000 in 1914, i.e., an increase by over 3,000 times in just a century. That entailed an extraordinary demand for construction material. For one hundred years (from mid-19th to mid-20th century) buildings were predominantly constructed using brick fired from glacial till, which was abundant on the surface. That is why brickyards and related extensive pits were established at the city’s outskirts. Extraction pits established within the belt between the city’s 1840 and 1915 limits impacted the urban areas’ development the most. Clay pits, i.e., water-filled recesses, hindered development and the planned expansion of the urban area; they constituted local obstacles. Dense development emerged along routes which ran between the pits. Post-mining areas were the cause of the chaos in the urban planning within the area which was incorporated into Łódź at the turn of the 20th century (a fact which has been often discussed in literature). Even in the 1950s developments had to avoid numerous surviving clay pits. It was only in the latter half of the 20th century that decisions were made regarding their utilisation. In general, within Łódź’s urban area between the 1840 and 1915 city limits there are various green areas, which are intertwined with residential areas or industrial/warehouse sites. The latter half of the 20th century saw the erection of high-rises made of the so-called large panels, the manufacturing of which require large amounts of sand. This material was also excavated within the city limits, though sand pits were predominantly located in the peripheries. Today, post-excavation areas are mostly occupied by green areas, fields, and wastelands. One could conclude that former post-mining (degraded) areas located within the city limits  were assigned new value and they acquired new functions, including those particularly important for people’s lives, i.e., green and recreation areas. They are important for urban nature systems, especially now, when faced with climate change.

PL

Wzrost liczby ludności i rozwój miast związany był z wykorzystaniem różnorodnych materiałów budowlanych. Rodzaj materiału zależał głównie od miejscowej bazy surowcowej, dlatego wiele wyrobisk powstało w najbliższym sąsiedztwie miasta. Rozwój przestrzenny miast spowodował z czasem włączanie w ich granice terenów poeksploatacyjnych. Obszary te miały duży wpływ także na kierunki zagospodarowania. Celem artykułu jest analiza terenów poeksploatacyjnych położonych w obecnych granicach Łodzi, ocena ich wpływu na rozwój przestrzenny miasta oraz współczesne użytkowanie gruntów. Prężny rozwój przemysłu włókienniczego w XIX w. spowodował wzrost liczby mieszkańców ze 190 osób w 1793 r. do 600 tys. w 1914 r, czyli ponad trzy tysiące razy w ciągu wieku. Rozwój ten wiązał się z ogromnym zapotrzebowaniem na materiały budowlane. Przez 100 lat (od połowy XIX do połowy XX w.) dominowała zabudowa z cegły wypalanej z gliny zwałowej powszechnie występującej na powierzchni. Dlatego na obrzeżach miasta powstały cegielnie i towarzyszące im rozległe wyrobiska. Szczególnie duży wpływ na rozwój strefy zurbanizowanej miały wyrobiska w pasie między granicami miasta z 1840 i 1915 roku. Glinianki, czyli zagłębienia wypełnione wodą, utrudniały zagospodarowanie i planowy rozwój przestrzenny miasta, czyli były lokalnymi barierami. Intensywna zabudowa powstała wzdłuż dróg przebiegających pomiędzy wyrobiskami. To tereny poeksploatacyjne były przyczyną chaosu urbanistycznego (często opisywanego w literaturze) w zasięgu strefy przyłączonej do Łodzi na początku XX w. Jeszcze w latach 50. XX w. zabudowa omijała licznie zachowane glinianki. Dopiero w drugiej połowie XX w. podejmowane były decyzje dotyczące sposobu ich użytkowania. Ogólnie można zauważyć, że w strefie miejskiej Łodzi położonej między granicami z 1840 i 1915 roku występuje dużo terenów zieleni, które przeplatają się z terenami mieszkaniowymi lub przemysłowo-magazynowymi. W drugiej połowie XX w. wznoszono wieżowce z tzw. wielkiej płyty, do produkcji której wykorzystywano duże ilości piasku. Także ten surowiec był eksploatowany w granicach miasta, ale piaskownie zlokalizowane były w przewadze w strefie peryferycznej. Obszary poeksploatacyjne zajęte są głównie przez tereny zieleni, pola i nieużytki. Ogólnie można stwierdzić, że dawnym terenom poeksploatacyjnym (zdegradowanym) położonym w granicach miasta nadano nową wartość i zyskały one nowe funkcje, w tym szczególnie ważne ze względu na warunki życia mieszkańców, czyli tereny zieleni i rekreacyjno-wypoczynkowe. Tereny te są ważne dla przyrodniczego systemu miasta, szczególnie w warunkach zmian klimatu.

Keywords

PL

tereny poeksploatacyjne; rozwój przestrzenny; zagospodarowanie; Łódź

EN

post-mining areas; spatial development; land use; Łódź

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Space – Society – Economy
• Year: 2021
• Issue: 32
• Pages: 111-130

Dates

published

2021

Contributors

author

Elżbieta Kobojek

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej, Łódź

• https://orcid.org/0000000290042241

References

• Atlas miasta Łodzi, 2002, Liszewski S. (red.), Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
• Bald W., Jastrzębska E., 1984, Planowanie przestrzenne w PRL, „Miscellanea Łódzkie”, 1: 136–159.
• Brueckner J.K., 2000, Urban sprawl: diagnosis and remedies, „International Regional Science Review”, 23(2): 160–171. https://doi.org/10.1177/016001700761012710
• Conzen M.R.G., 1960, Alnwick, Northumberland: a study in town-plan analysis. Transactions and Papers of Institute of British Geographers, 27. https://doi.org/10.2307/621094
• Craig J.R., Vaughan D.J., Skinner, B.J., 2003, Zasoby Ziemi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Czarnecki W., 1964, Planowanie miast i osiedli, tom VI, Region miasta, PWN, Warszawa–Poznań.
• Drzewiecki B., Pękacka-Falkowska K., 2012, Historia Parku Miejskiego w Toruniu (1817/1818–1939), Biblioteka Towarzystwa Miasta Torunia, Toruń.
• Fabiańska P., 2004, Problematyka terenów poeksploatacyjnych na obszarach miejskich i podmiejskich, [w:] J. Słodczyk (red.), Przemiany struktury przestrzennej miast w sferze funkcjonalnej i społecznej, Uniwersytet Opolski, Opole: 165–181.
• Flatt O., 1853, Opis miasta Łodzi pod względem historycznym, statystycznym i przemysłowym, Drukarnia Gazety Codziennej, Warszawa.
• Ginsbert A., 1962, Łódź, studium monograficzne, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
• Górska-Zabielska M., Zabielski R., 2016, O możliwości rozwoju geoturystyki w Pruszkowie i okolicy, „Turystyka i Rekreacja – Studia i Prace”, 18: 27–39.
• Halicz A., 1988, Kultura fizyczna, [w:] B. Baranowski, J. Fijałek (red.), Łódź. Dzieje miasta, tom I, PWN, Warszawa–Łódź: 617–624.
• Jaskulski M., 1995, Stare fabryki Łodzi, Towarzystwo Przyjaciół nad Zabytkami, Oddział w Łodzi, ZORA. Łódź.
• Kobojek E., 2013, Environmental determinants of development and physiography of Łódź, [w:] M. Habrel, E. Kobojek (red.), Lviv and Łódź at the turn of 20th century, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź: 111–132.
• Koter M., 1988, Rozwój przestrzenny i zabudowa miasta, [w:] B. Baranowski, J. Fijałek, (red.), Łódź. Dzieje miasta, tom I, PWN, Warszawa–Łódź: 148–191.
• Kurowski J.K., Witosławski P., (red.), 2009, Zielone skarby Łodzi – relikty maturalnej przyrody miasta, Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Łodzi, Katedra Geobotaniki i Ekologii Roślin Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Lamprecht M., 2020, Integracja centralnej części terytorium Łodzi w świetle analizy konfiguracyjnej, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 9–10: 123–143.
• Lawton R., 1972, An age of great cities, „Town Planning Review”, 43(3): 199–224.
• Lenartowski J., 1849, Rys ręczny miasta fabrycznego Łodzi, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 68–69.
• Lorek D., 2007, Stan i zachowanie zielenie miejskiej w zachodnim klinie Poznania jako podstawa wytyczenia szlaku turystycznego, „Badania Fizjograficzne na Polską zachodnią”, Seria A, Geografia Fizyczna, 58: 31–46.
• Łapińska H., 2011, Możliwości i kierunki przekształceń terenów poeksploatacyjnych – architektoniczno-urbanistyczny aspekt, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 29: 67–75.
• Łódź plan miasta 1:21 000, 2016, Demart.
• Majewski J., 1864, Plan miasta Łodzi, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 82–83.
• Majgier L., Badera, J., Rahmonov O., 2010, Kamieniołomy w województwie śląskim jako obiekty turystyczno-rekreacyjne terenów uprzemysłowionych, „Problemy Ekologii Krajobrazu”, 27: 267–275.
• Mapy Taktyczne Polski, 1:100 000, arkusz Łódź, 1937, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
• Mapy Taktyczne Polski, 1:100 000, arkusz Pabianice, 1937, Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa.
• Nita J., Myga-Piątek U., 2006, Krajobrazowe kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych, „Przegląd Geologiczny”, 54(3): 256–262.
• Nita J., Nita M., 2015, Walory geologiczne i geoturystyczne Myszkowa, „Acta Geographica Silesiana”, 20: 23–37.
• Ogólny plan zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi; plan kierunkowy na rok 1980, 1961, Archiwum Urzędu Miast Łodzi.
• Paulo A., 2008, Przyrodnicze ograniczenia wyboru kierunku zagospodarowania terenów pogórniczych, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 24(2/3): 9–40.
• Pietrzyk-Sokulska E., 1999, Kryteria, możliwości i przykłady zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych, „Gospodarka Surowcami Mineralnymi”, 15(4): 71–89.
• Plan der Stadt Lodz, 1915, Oddział Pomiarów Polowych Dowództwa 9 Armii, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 160–161.
• Puś W., 1987, Dzieje Łodzi przemysłowej, Muzeum Historii Miasta Łodzi. Łódź.
• Romer E., Jurczyński J., 1923, Plan Łodzi w skali 1:30 000, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 184–185.
• Różycki F., Kluczyński S., 1966, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski, arkusz Łódź Zachód (M 34 – 3 D) w skali 1:50 000, Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Łodzi. (2018). Uchwała Nr LXIX/1753/18 Rady Miejskiej w Łodzi.
• Szmytkie R., 2020, Rozrost terytorialny dużych miast w Polsce, „Przegląd Geograficzny”, 92(4): 499–520, https://doi.org/10.7163/PrzG.2020.4.3
• Viebig F., 1823, Plan sytuacyjny uregulowanych ogrodów sukienniczych Mieście Łodzi. Litograficzna kopia z 1931, [w:] M. Janiak, J. Kusiński, M. Stępniewski, Z. Szambelan (red.), 2012, Łódź na mapach 1793–1939, Wydawnictwo Kusiński, Łódź: 36–37.
• Whitehand J.W., 1988, Urban fringe belts: development of an idea, „Planning Perspectives”, 3(1): 47–58. https://doi.org/10.1080/02665438808725651
• Wiśniewski M., 2012, Wpływ planowania przestrzennego na rozwój strefy zurbanizowanej Łodzi w okresie powojennych, Monografie Politechniki Łódzkiej, Łódź.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-3180.32.05

Biblioteka Nauki

2028313