Miejscowy plan rewitalizacji jako narzędzie kształtowania polityki przestrzennej historycznego centrum małego miasta

• Authors: Adrianna Cieślak-Arkuszewska , Rafał Purzyński

Title variants

EN

The local plan of revitalization as a spatial policy tool for the historical town center

Abstracts

EN

Intentional spatial policy at the commune level is one of the basic determinants of socio-economic development. Errors or omissions in this regard may cause social tensions, economic, ecological and demographic crises, and other dysfunctions. They can also significantly contribute to the degradation of the cultural landscape and the disappearance of local architectural and urban features. This is especially important in the case of small and medium-sized towns. The Revitalization Act introduced a new tool for the implementation of spatial policy assumptions, i.e. the local plan of revitalization. The aim of this article is to assess the potential effectiveness of a local plan of revitalization. The author’ attention is focused on functional, spatial and architectural issues. The article discusses the possibilities offered by the Revitalization Act in relation to the development of the functional and spatial structure of the town and the quality of architectural transformations. The potentials and limitations of these solutions have been highlighted. The subject of the study are planning arrangements and their potential spatial effects, especially in relation to small towns. The conclusions presented in the article are the result of the analysis of legal acts and the experiences of the conceptual case study of Wieluń town. The analysis is critical and relates directly to the potential effectiveness of revitalization plans in shaping the spatial policy, especially the renewal and activation of the areas of historic town centers. The study of the possibility of using the Act is an important element in the search for an appropriate methodology for the preparation of local revitalization plans. The knowledge of the dependencies between planning instruments and the practical effects of their application gives a chance for an in-depth verification of the developed draft plans. Thus, it should contribute to the improvement of their effectiveness in shaping the spatial policy. Considerations regarding local revitalization plans are an important element of the discussion on possible interference in the existing planning order. The conducted research shows that the local revitalization plan can be an effective tool supporting the processes of renewal and activation of historic central areas of small towns. This is due to the expansion of the commune’s competences in the field of shaping the urban and architectural form of the town. It should be recognized that it is a document that supports the protection of the cultural landscape and allows for the shaping of the city landscape in a conscious and consistent manner. It can also contribute to the social and economic revitalization of historic town centers. Its use, however, requires significant competences at the design and administrative level. The authors also point to the imperfection of many solutions introduced by the act, e.g. restrictions in the use of the so-called urban contract. They emphasize that the procedure of developing the document is complicated and its application is limited only to designated areas of revitalization. In particular, they note the high impact of the revitalization plan on property rights. This carries the risk of non-acceptance by residents / investors. It also raises the costs of compensation. In this context, especially in the case of small and medium-sized towns with limited budgets, real implementation of the solutions offered by the local revitalization plan may prove impossible due to financial implications.

PL

Świadoma i kompetentna polityka przestrzenna na szczeblu gminnym to jedna z podstawowych determinant rozwoju społecznego i gospodarczego. Błędy lub zaniechania w tym zakresie mogą być źródłem napięć społecznych, kryzysów ekonomicznych, ekologicznych, demograficznych oraz innych dysfunkcji. Mogą także znacząco wpływać na pogłębienie degradacji w zakresie krajobrazu kulturowego i przyczyniać się do zaniku lokalnych cech architektonicznych i urbanistycznych, co wydaje się być szczególnie istotne w przypadku miast małych i średnich. Ustawa o rewitalizacji wprowadziła nowe narzędzie wdrażania założeń polityki przestrzennej jakim jest miejscowy plan rewitalizacji. Celem niniejszego artykułu jest ocena potencjalnej efektywności miejscowego planu rewitalizacji, przy czym uwaga autorów koncentruje się na zagadnieniach funkcjonalno-przestrzennych i architektonicznych. W artykule omówiono w szczególności możliwości, jakie daje ustawa w odniesieniu do kształtowania struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta oraz  formowania  tkanki  architektonicznej. Zwrócono uwagę zarówno na potencjały jak i ograniczenia wprowadzonych przez ustawę rozwiązań. Przedmiotem opracowania są ustalenia planistyczne i ich potencjalne efekty przestrzenne, zwłaszcza w odniesieniu do małych miast. Przedstawione w artykule wnioski wyprowadzono w oparciu o analizę obowiązujących aktów prawnych oraz na podstawie doświadczeń płynących z opracowania koncepcyjnego studium przypadku (case study) dla Wielunia. Analiza ma charakter krytyczny i odnosi się bezpośrednio do potencjalnej skuteczności planów rewitalizacji w kształtowaniu polityki przestrzennej, zwłaszcza odnowy i aktywizacji, historycznych obszarów centralnych małych miast. Należy przy tym podkreślić, że badanie możliwości zastosowania ustawy jest ważnym elementem poszukiwania odpowiedniej metodyki sporządzania miejscowych planów rewitalizacji. Znajomość zależności między instrumentami planistycznymi a praktycznymi efektami ich stosowania daje bowiem szanse na dogłębną weryfikację przygotowywanych planów, a co za tym idzie może przyczynić się do poprawy ich skuteczności w kształtowaniu polityki przestrzennej. Należy także podkreślić, że rozważania dotyczące miejscowych planów rewitalizacji są ważnym elementem dyskusji nad ewentualną ingerencją w istniejący porządek planistyczny. Przeprowadzone badania wskazują, że miejscowy plan rewitalizacji może być skutecznym narzędziem wspierającym procesy odnowy i aktywizacji historycznych obszarów centralnych małych miast. Wynika to z rozszerzenia kompetencji gminy, m.in. w zakresie kształtowania formy urbanistyczno-architektonicznej miasta. W tym kontekście należy uznać, że jest to dokument wspierający ochronę krajobrazu kulturowego i pozwalający na świadome i konsekwentne kształtowanie krajobrazu miasta. Może również przyczynić się do społecznej i gospodarczej rewitalizacji historycznych obszarów centralnych miast. Jego wdrożenie wymaga jednak znacznych kompetencji na poziomie projektowym i administracyjnym. Autorzy wskazują na liczne niedoskonałości rozwiązań wprowadzonych ustawą, m.in. ograniczenia w korzystaniu z tzw. umowy urbanistycznej. Podkreślają, że procedura opracowania dokumentu jest skomplikowana, a jego zastosowanie ogranicza się jedynie do wyznaczonych obszarów rewitalizacji. W szczególności zwracają jednak uwagę na wpływ planu rewitalizacji na prawa majątkowe, co nie tylko może być źródłem znaczących obciążeń finansowych dla gminy (odszkodowania), ale niesie ze sobą także ryzyko braku akceptacji przyjętych w planie rozwiązań przez mieszkańców i inwestorów. W tym kontekście, zwłaszcza w przypadku miast małych i średnich o ograniczonych możliwościach budżetowych, realne wdrożenie pełnego wachlarza rozwiązań oferowanych przez miejscowy plan rewitalizacji może okazać się niemożliwe z uwagi na skutki finansowe.

Keywords

EN

local plan of revitalization; local spatial development plan; revitalization; urban planning; town

PL

miejscowy plan rewitalizacji; miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; rewitalizacja; planowanie przestrzenne; małe miasto

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Space – Society – Economy
• Year: 2021
• Issue: 32
• Pages: 153-181

Dates

published

2021

Contributors

author

Adrianna Cieślak-Arkuszewska

• Politechnika Łódzka, Instytut Architektury i Urbanistyki, Zakład Urbanistyki i Rewitalizacji Miast

• https://orcid.org/0000000162809591

author

Rafał Purzyński

• Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska

References

• Bal-Domańska B., 2020, Badania rewitalizacji na poziomie gmin, „Samorząd Terytorialny”, 7–8: 95–108.
• Bieda A., 2017, Urban renewal and the value of real properties, „Studia Regionalne i Lokalne”, 3(69): 5–28.
• Brzezińska-Rawa A., Sylwestrzak D., 2021, Prawne podstawy działania gmin za pomocą instrumentów planistycznych w zakresie migracji, „Samorząd Terytorialny”, 9: 65–76.
• Burmeister T., 2003, Der städtebauliche Vertrag als rechtliches Instrument der Kooperation mit Privaten bei der Baulandentwicklung und erschließung, Dissertation, Technische Universität Berlin, Berlin. http://dx.doi.org/10.14279/depositonce-715
• Cieślak A., 2018, Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako narzędzie kształtowania krajobrazu małego miasta. Wybrane zagadnienia, „Przestrzeń i Forma”, 35: 177–206. https://doi.org/10.21005/pif.2018.35.D-01
• Czekiel-Świtalska E., Świtalska A., 2017, Planowanie czy zagospodarowanie przestrzenne, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie”, 45: 309–317.
• Franta A., 2004, Reżyseria przestrzeni: o doskonaleniu przestrzeni publicznej miasta, Monografia, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• Glasson J., Wood G., 2009, Urban regeneration and impact assessment for social sustainability, „Impact Assessment and Project Appraisal”, 27(4): 283–290. https://doi.org/10.3152/146155109X480358
• Jackson C., 2018, The effect of urban renewal on fragmented social and political engagement in urban environments, „Journal of Urban Affairs”, 41(4): 503–517. https://doi.org/10.1080/07352166.2018.1478225
• Jopek D., 2018, Czynniki kształtujące przestrzenną formę miasta, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, 42: 81–89.
• Kosiński W., 2000, Aktywizacja turystyczna małych miast. Aspekty architektoniczno-krajobrazowe, Monografia 269, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków.
• Legutko-Kobus P., Nowak M.J., 2020, Niesprawność władz publicznych w świetle prawno-przestrzennych i partycypacyjnych narzędzi rewitalizacji, „Studia z Polityki Publicznej”, 7(3(270)): 117–135. https://doi.org/10.33119/KSzPP/2020.3.7
• Marx S.P., 2003, Europäisches Planungsrecht und Public Private Partnerships im Städtebau, Buch, Universität Kassel, Kassel. https://kobra.uni-kassel.de/handle/123456789/2006102315190?show=full
• Masztalski R., 2014, Miejsce handlu we współczesnej przestrzeni małego miasta Polski, [w:] Masztalski R. (red.), Współczesne funkcje handlowe w wybranych małych miastach województwa dolnośląskiego, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław: 9–20.
• Maurer H., Waldhoff Ch., 2020, Allgemeines Verwaltungsrecht, Buch, C.H. Beck, ISBN online: 978-3-406-75897-3. https://doi.org/10.17104/9783406758973
• Mehdipanah R., Marra G., Melis G., Gelormino E., 2017, Urban renewal, gentrification and health equity: a realist perspective, „European Journal of Public Health”, 28(2): 243–248. http://doi.org/10.1093/eurpub/ckx202
• Mikuła Ł., 2017, Nowe instrumenty ekonomiczne polityki miejskiej w świetle ustawy o rewitalizacji, „Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna”, 39(1): 47–60.
• Nelicki A., Zachariasz I., 2008, Planowanie przestrzenne a udział podmiotów prywatnych w budowie infrastruktury publicznej. Rozwiązania polskie a wybranych krajów UE i USA, „Samorząd Terytorialny”, 10: 29–41.
• Nowak M.J., 2015, Nieefektywność decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu w kształtowaniu ładu przestrzennego, a działania administracji publicznej, „Biuletyn PAN Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju”, 257–258: 46–57.
• Nowak M.J., 2019, Miejscowy plan rewitalizacji – szczególna forma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (komentarz praktyczny), „LEX/el.” (dostęp: 18.12.2021).
• Nowakowski M., Bańkowska B., 2013, Sto lat planowania przestrzeni polskich miast (1910–2010), Oficyna Naukowa, Warszawa.
• Purzyński R., 2021, A maximis ad minima. Rewitalizacja małego miasta na przykładzie Wielunia, praca dyplomowa – magisterska, Instytut Architektury i Urbanistyki Politechniki Łódzkiej, Łódź, promotor: dr inż. arch. Adriana Cieślak-Arkuszewska (materiał niepublikowany).
• Raport o stanie polskich miast. Rewitalizacja, 2019, Jarczewski W., Kułaczkowska A. (red.), Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytutu IRMiR, Warszawa–Kraków.
• Rewitalizacja w praktyce. Modele rozwiązań jako rezultaty konkursu Modelowa Rewitalizacja Miast i pilotaży w zakresie rewitalizacji, 2018, Jadach-Sepioło A., Kułaczkowska A., Mróza A. (red.), Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa, Warszawa.
• Rewitalizacja zdegradowanych obszarów miast, 2016, Departament Infrastruktury, Najwyższa Izba Kontroli, Informacja o wynikach kontroli, Warszawa.
• Ruczkowski P., 2020, Umowa urbanistyczna w procesie rewitalizacji – charakter prawny i konsekwencje prawne jej zawarcia, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio G. Ius”, 67(1): 85–97.
• Skalski K., 2018, Dziedzictwo kulturowe małych miast jako wektor rozwoju gospodarczego w programach rewitalizacji, „Przestrzeń i Forma”, 34: 247–264. http://doi.org/10.21005/pif.2018.34.C-09
• Sobol A., 2005, Małe miasta w teorii i praktyce zrównoważonego rozwoju, [w:] Heffner K. (red.), Małe miasta a rozwój lokalny i regionalny, Katowice: 43–52.
• Szlachetko J.H., 2017, Miejscowy plan rewitalizacji a miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Różnice w zakresie przedmiotowym upoważnienia ustawowego, „Metropolitan. Przegląd Naukowy”, 1(7): 40–59.
• Szlachetko J.H., Szlachetko K., 2019, Udział interesariuszy w kształtowaniu i prowadzeniu polityki rewitalizacyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Twardzik M., 2016, Oddziaływanie galerii handlowych na śródmiejskie ulice handlowe Katowic, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 23(1): 67–85.
• Ustawa krajobrazowa, rewitalizacyjna i metropolitalna. Komentarz do przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, 2016, Nowak M., Tokarzewska-Żarna Z. (red.), C.H. Beck, Warszawa.
• Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Komentarz, 2016, Wierzbowski M., Plucińska-Filipowicz A. (red.), Wolters Kluwer, Warszawa.
• Wdowicka M., Mierzejewska L., 2012, Chaos w zagospodarowaniu przestrzennym stref podmiejskich jako efekt braku zintegrowanego systemu planowania (na przykładzie strefy podmiejskiej Poznania), „Problemy Rozwoju Miast”, 1: 40–52.
• Wiśniewski J., 2017, Program rewitalizacji w rozwoju miast. Przykład Lidzbarka Warmińskiego, [w:] Strzelecka E. (red.), Alternatywne modele rozwoju miast. Sieć miast Cittaslow, Politechnika Łódzka, Łódź: 240–250.
• Wojnarowska A., 2016, Inwestycje mieszkaniowe w ramach programów rewitalizacji centrum Łodzi, „Space–Society–Economy”, 15: 69–88. https://doi.org/10.18778/1733–3180.15.06
• Zagroba M., 2016, Problems of the Revitalization of Historic Centres in Small Towns in the North-Eastern Poland, „Gazi University Journal of Science”, 4: 723–729.
• Złakowski Ł., 2018, Komentarz do art. 37i, [w:] Niewiadomski Z. (red.), Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne. Komentarz, Warszawa: 363.
• Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 2021 r., poz. 450 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. z 2021 r., poz. 741 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. z 2021 r., poz. 485).
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie zakresu projektu miejscowego planu rewitalizacji w części tekstowej oraz zakresu i formy wizualizacji ustaleń miejscowego planu rewitalizacji (Dz.U. z 2016 r., poz. 1032).
• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie z dnia 2 marca 1999 r. (Dz.U. z 2016 r., poz. 124 z późn. zm.)

Identifiers

DOI

10.18778/1733-3180.32.07

Biblioteka Nauki

2028314