Lekceważone potencjały i narosłe nieporozumienia: kilka uwag o metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego Fritza Schützego

• Authors: Katarzyna Waniek

Title variants

Lekceważone potencjały i narosłe nieporozumienia: kilka uwag o metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego Fritza Schützego

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W dobie rosnącej popularności metody autobiograficznego wywiadu narracyjnego wypracowanej przez Fritza Schützego coraz częściej spotkać możemy błędne jej interpretacje i zastosowania. Wielu badaczy, znając ją fragmentarycznie, wysuwa wobec niej zarzuty zupełnie nietrafione. Pojawiają się też liczne publikacje, które mają zapobiec lub naprawić niedostatki zarówno jeśli chodzi o technikę zbierania danych, analizę zgromadzonego materiału czy też teoretyczne podstawy i epistemologiczne założenia metody. Artykuł ten – odwołując się do purystycznej wykładni koncepcji Schützego przedstawionej na tle historii rozwoju metody biograficznej – ma na celu wyjaśnienie niektórych narosłych wokół niej nieporozumień i wskazać ich źródła. Będzie tu zatem mowa o: często ułudnym poznawczym zysku płynącym z interdyscyplinarności i łączenia technik badawczych, fałszywych założeniach epistemologicznych, niebezpiecznym pomieszaniu autoteorii narratora z teoriami badacza, „rozczarowaniu” narratorem, o jedynie pozornej łatwości techniki wywiadu narracyjnego oraz zdroworozsądkowych (nieugruntowanych w tekście) interpretacjach.

EN

In the era of rising popularity of the autobiographical narrative interview method elaborated by Fritz Schütze the number of its false interpretations and misuses is growing. At the same time some researchers – knowing it only in the fragmented and piecemeal way – voice their imprudent objections. Moreover, there are proliferating publications seeking to remedy alleged shortages of the method with regard to the technique of data gathering, the very analysis of the narrative interview as well as its ontological and epistemological implications. Viewed against the background of a “purist reading” of the Schütze’s approach and the natural history of biographical method development the paper aims to elucidate some of the accumulated misunderstandings regarding the method and find their roots. Thus, the following issues are discussed here: oftentimes illusory cognitive profits resulting from interdisciplinarity and combing various research techniques, sometimes false epistemological assumptions, a dangerous mixing of narrators’ self-theories with a researcher’s theory, being “disappointed” with an interviewee, an apparent ease of conducting autobiographical narrative interviews and some common-sense (not grounded in the text) interpretations.

Keywords

PL

metoda biograficzna; metoda autobiograficznego wywiadu narracyjnego; struktury procesowe; kompetencje badacza; metoda biograficzna; metoda autobiograficznego wywiadu narracyjnego; struktury procesowe; kompetencje badacza

EN

biographical method; autobiographical narrative interview method; process structures; researcher’s competence

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2019
• Volume: 15
• Issue: 2
• Pages: 132-163

Dates

published

2019-05-31

Contributors

author

Katarzyna Waniek

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii, Katedra Socjologii Kultury

• https://orcid.org/0000-0002-9468-4479

References

• Apitzsch Ursula, Inowlocki Lena (2000) Biographical analysis: a ‘German’ school? [w:] Prue Chamberlayne, Joanna Bornat, Tom Wengraf, eds., The Turn to Biographical Methods in Social Science, Comparative Issues and Examples. London: Routledge, s. 53–70.
• Becker Howard S. (2012) Wprowadzenie [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 49–61.
• Bernstein Basil (1990) Odtwarzanie kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Bertaux Daniel (1981) Biography and Society: The Life History Approach in the Social Sciences. London: Sage.
• Bertaux Daniel (1996) A Response to Thierry Kochuyt’s “Biographical and Empirical Illusions: A reply to recent criticism”. “Biography and Society”, vol. 2−6.
• Bertaux Daniel, Thompson Paul (1997) Pathways to Social Class. A qualitative Approach to Social Mobility. Oxford: Calderon Press.
• Czekaj Krzysztof (2007) Socjologia Szkoły Chicagowskiej i jej recepcja w Polsce. Katowice: Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa.
• Czyżewski Marek (1984) Socjolog i życie potoczne. Studium z etnometodologi i współczesnej socjologii interakcji. „Folia Sociologica”. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Czyżewski Marek (1992) Uwagi o badaniach biograficznych [w:] Wojtczak Leszek, red., Bunty i służebność uczonego: profesor Józef Chałasiński. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 93−100.
• Czyżewski Marek (2003) Trzy nurty socjologii przemocy jako odmiany dyskursu – o pułapkach czynienia przemocy wytłumaczalną. „Przegląd Socjologiczny”, nr 52(1), s. 205−233.
• Czyżewski Marek (2008) Demokracja i różnica – wersja polska [w:] Janusz Mucha, Ewa Narkiewicz-Niedbalec, Maria Zielińska, red., Co nas łączy, co nas dzieli? Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, s. 83–99.
• Czyżewski Marek (2009) Działania «neopozorne». Uwagi na temat przeobrażeń komunikowania publicznego i życia naukowego publicznego. „Przegląd Socjologiczny”, 1, s. 9−31.
• Czyżewski Marek (2012) Dyskursy tożsamościowe w nauce i życiu społecznym: odmiany, własności, funkcje [w:] Renata Dopierała, Kaja Kaźmierska, red., Tożsamość, nowoczesność, stereotypy. Księga Jubileuszowa poświęcona Profesorowi Zbigniewowi Bokszańskiemu. Kraków: Nomos, s. 101–120.
• Czyżewski Marek (2013) Socjologia interpretatywna i metoda biograficzna: przemiana funkcji, antyesencjalistyczne wątpliwości oraz sprawa krytyki. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 4, s. 14–27 [dostęp 15 października 2015 r.]. Dostępny w Internecie: www.przegladsocjologiijakosciowej.org.
• Czyżewski Marek (2016) Dyskusja [w:] Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 17−40.
• Dopierała Renata (2013) Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów – recenzja. „Przegląd Socjologiczny”, nr 4, s. 157–167.
• Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red. (2016) Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Dulczewski Zygmunt (1975) Florian Znaniecki jako twórca metody autobiograficznej w socjologii [w:] Kwilecki Adam, red., Florian Znaniecki i jego rola w socjologii . Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 75–88.
• Dulczewski Zygmunt (1984) Florian Znaniecki życie i dzieło. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Filipkowski Piotr (2010) Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Gdula Maciej (2018) „Dobra zmiana” w Miastku. Neoautorytaryzm w polskiej polityce z perspektywy małego miasta. Warszawa: Krytyka Polityczna.
• Giddens Anthony (2003) Stanowienie społeczeństwa. Poznań: Zysk i S-ka.
• Glaser Barney G., Strauss Anselm L. (1967) Discovery of Grounded Theory. Strategies for Qualitative Research. Aldine: Chicago.
• Goffman Erving (2000) Człowiek w teatrze życia codziennego. Przełożyli Helena Datner-Śpiewak i Paweł Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Golczyńska-Grondas Agnieszka (2014) Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Kraków: Nomos.
• Golczyńska-Grondas Agnieszka, Marek Grondas (2013) Biographical Research and Treatment. Some Remarks on Therapeutic Aspects of Sociological Biographical Interviews. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 9(4), s. 28–49.
• Hałas Elżbieta (1994) Obywatelska socjologia Szkoły Chicagowskiej. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Helling Ingeborg (1990) Metoda badań biograficznych. [w:] Jan Włodarek Marek Ziółkowski, red, Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 13‒37.
• Hughes Everett C. (2009) Mistakes at work [w:] tegoż, The Sociological Eye. Selected Papers. London: Transaction Books, s. 316–326.
• Hymes Dell (1972) On Communicative Competence [w:] J. B. Pride, Janet Holmes, eds., Sociolinguistics. London: Penguin, s. 269–293.
• Kallmeyer Werner, Schütze Fritz (1977) Zur Konstitution Kommunikationsschemata der Sachverhaltsdarstellung [ w:] Dirk Wegner, Hrsg., Gesprächsanalysen, Hamburg: Buske, s. 159 –274.
• Kaźmierska Kaja (1999) Doświadczenia wojenne Polaków a kształtowanie tożsamości etnicznej. Analiza narracji kresowych. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Kaźmierska Kaja (2012a) Wstęp [w:] taż, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 9–16.
• Kaźmierska Kaja (2012b) Wprowadzenie do Rozdziału II [w:] taż, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 107–121.
• Kaźmierska Kaja (2014a) Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji narracji. „Studia Socjologiczne”, nr 3(214), s. 221–238.
• Kaźmierska Kaja (2014b) An Interview with professor Fritz Schütze: Biography and Contribution to Interpretative Sociology. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1), s. 284–359.
• Kaźmierska Kaja (2018) Doing Biographical Research – Ethical Concerns in Changing Social Contexts. “Polish Sociological Review”, vol. 3(203), s. 394–411.
• Kohli Martin (1986) Biographical Research in the German Language Area [w:] Zygmunt Dulczewski, ed., A Commemorative Book in Honor of Florain Znaniecki on the Centenary of his Birth. Poznań: Wydawnictwo Uniwrsytetu Adama Mickiewicza, s. 91–110.
• Konecki Krzysztof (2005) Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kończal Kornelia, Wawrzyniak Joanna (2011) Polskie badania pamięcioznawcze: tradycje, koncepcje, (nie ciągłości. „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4(55), s. 11–63.
• Kubera Jacek (2015) Powieść autobiograficzna jako dokument osobisty i podobny do pamiętników konkursowych materiał badań socjologicznych. „Studia Humanistyczne AGH”, nr 14(1), s. 45–61.
• Labov Willam, Waletzky Joshua (1967) Narrative Analysis: Oral Version of Personal Experience [w:] J. Helm, ed., Essays on the Verbal and Visual Arts, Seattle: University of Washington Press, s. 12–44.
• Lalak Danuta (2010) Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
• Leoński Jacek (1999) Metoda biograficzna [w:] Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Wydawnicza, s. 205–209.
• Leoński Jacek (1995) Historia wykorzystywania dokumentów osobistych w socjologii. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 2, s. 123–128.
• Marciniak Mieczysław (2016) Pozytywne doświadczenia biograficzne w kontekście okupacji: oportunizm i opór [w:] Dopierała Renata, Waniek Katarzyna, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 191–217
• Palska Hanna (1997) Polskie pamiętnikarstwo konkursowe. Ideologia w autobiografii, autobiografia w ideologii. „ASK”, nr 1–2 (5–6), s. 9–17.
• Palska Hanna (2005) O potrzebie ochrony danych jakościowych. Z doświadczeń socjologa-humanisty. „ASK”, nr 1(14), s. 7–17.
• Pike Kenneth (1967) Language in Relation to a Unified Theory of the Structure of human Behaviour. The Hague: Mouton.
• Piotrowski Andrzej (1998) Ład interakcji. Studia z socjologii interpretatywnej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Piotrowski Andrzej (2014) Fritz Schütze as a Significant Participant of the Sociological Milieu in Lodz. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1): s. 364–366 [dostęp: 10 września 2011 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.qualitativesociologyreview.org/ENG/archive_eng.php.
• Plummer Kenneth (2001) Documents of Life 2. London: Sage Publications.
• Prawda Marek (1989) Biograficzne odtwarzanie rzeczywistości (o koncepcji badań biograficznych Fritza Schütze). „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 81–98.
• Riemann Gerhard (1987) Das Fremdwerden der eigenen Biographie: narrative Interviews mit psychiatrischen Patienten. Monachium: Fink.
• Riemann Gerhard, Schütze Fritz (1987) Some Notes on a Students Workshop on ‘Biography Analysis, Interaction Analysis, and Analysis of Social Worlds. “Newsletter, No. 8, Bibliography and Society”, vol. 8(38), s. 54–70.
• Riemann, Gerhard (2006) Introduction to Doing Biographical Research. “Historical Social Research”, vol. 31(3), s. 6–28.
• Reimann Gerhard, Schütze Fritz (2012) Trajektoria jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 389–414.
• Rokuszewska-Pawełek Alicja (1996) Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej. Program socjologii biografistycznej Fritza Schützego. „ASK”, nr 1, s. 37–54.
• Rokuszewska-Pawełek Alicja (2002) Chaos i przymus. Trajektorie wojenne Polaków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Rosenthal Gabriele (2012) Badania biograficzne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 279–307.
• Sacks Harvey, Schegloff Emanuel, Jefferson Gail (1974) A Simplest Systematics for the Organization of Turn-Taking for Conversation. “Language”, vol. 50, s. 696–735.
• Schütz Alfred (1946) The Well-informed Citizen. An Essay on the Social Distribution of Knowledge. “Social Research” vol. 13(4), s. 46–78.
• Schütz Alfred (1984) Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. Przełożyła Dorota Lachowska [w:] Edmund Mokrzycki, red., Kryzys i schizma, tom 1, Warszawa: PIW, s. 137–192.
• Schütze Fritz (1981) P rozeßstrukturen d es L ebensablaufs [ w:] J oachim Matthes, Hrsg., Biographie in handlungswissenschaftlicher Perspektive. Nürnberg: Verlag der Nürnberger Forschungsvereinigung, s. 67–156.
• Schütze Fritz (1983) Biographieforschung und narratives Interview. „Neue Praxis. Kritische Zeitschrift für Sozialarbeit und Sozialpädagogik”, vol. 13, s. 283–293.
• Schütze Fritz (1984) Kognitiven Figuren des autobiographischen Stegreiferzälens [w:] Martin Kohli, Robert Günther, Hrsg., Biographie und Sozial Wirklichkeit. Stuttgart: J.B. Metzler, s. 78–117.
• Schütze Fritz (1990) Presja i wina: doświadczenia młodego żołnierza niemieckiego w czasie drugiej wojny światowej i ich implikacje biograficzne. Przełożyła Maria Ziółkowska [w:] Jan Włodarek, Marek
• Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 325–339.
• Schütze Fritz (2012a) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. Przełożyła Katarzyna Waniek [w:] Kaźmierska Kaja, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 141–278.
• Schütze Fritz (2012b) Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej. Przełożył Marek Czyżewski [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 415–458.
• Schütze Fritz (2014) Autobiographical Accounts of War Experiences. An Outline for the Analysis of Topically Focused Autobiographical Texts –Using the Example of the “Robert Rasmus” Account in Studs Terkel’s Book,
• ‘The Good War.’. “Qualitative Sociology Review”, vol. 10(1), s. 224–283.
• Szczepanik Renata (2015) Stawanie się recydywistą. Kariery instytucjonalne osób powracających do przestępczości. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Szczepański Jan (1971) Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Thomas William I., Thomas Dorothy S. (1928) The Child in America. New York: Alfred Knopf.
• Thomas William I., Znaniecki Florian (1976) Chłop polski w Europie i Ameryce. Pamiętnik imigranta. T. 3. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Treichel Bärbel, Schwelling Birgit (2003) Extended Processes of Biographical Suffering and the Allusive Expression of Deceit in an Autobiographical Narrative Interview with a Female Migrant Worker in Germany. “Forum Qualitative Sozialforschung”, nr 3(5) [dostęp 18 listopada 2011 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/view/672/1453.
• Tylewska-Nowak Beata (2017) Plany życiowe i marzenia mieszkańców domów pomocy społecznej z niepełnosprawnością intelektualną „Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej”, nr 17, s. 179–196.
• Waniek Katarzyna (2016) Potencjały bezładu i cierpienia w biografiach młodych kobiet wchodzących w świat sztuki i medycyny. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 2, s. 114‒144 [dostęp 12 października 2017 r.]. Dostępny w Internecie: www.przegladsocjologiijakosciowej.org.
• Wengraf Tom (2012) Interpretacja historii życiowych, sytuacji życiowych i doświadczeń osobistych: biograficzno-narracyjna metoda interpretacyjna (BNIM-Biographica-Narrative Interpretative Method) [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, s. 351–362.
• Znaniecki Florian (1934) The Method of Sociology. New York: Holt, Rinehart and Winston.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.15.2.08