Problemy etyczne w relacji badacza z osobami badanymi (na przykładzie badań biograficznych z osobami starymi)

• Authors: Paulina Świątek-Młynarska

Title variants

Problemy etyczne w relacji badacza z osobami badanymi (na przykładzie badań biograficznych z osobami starymi)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Problemy etyczne są nieodłączną częścią pracy badaczy społecznych, zarówno w badaniach zorientowanych jakościowo, jak i ilościowo. Część z nich jest wspólna wszystkim metodom badawczym, część zaś zależna od specyfiki konkretnej metody, badanej grupy czy problemu badawczego. W niniejszym tekście omówione zostały problemy etyczne pojawiające się w badaniach zorientowanych biograficznie – autorka na przykładzie własnych badań nad tożsamością płciową osób starych omawia problemy, jakie mogą pojawić się w relacjach badacza z badanymi osobami, omawiając własne doświadczenia oraz sposoby poradzenia sobie z występującymi w terenie napięciami. Trudności obejmują między innymi dobór próby, problematykę świadomej zgody na udział w badaniach, treść narracji autobiograficznej, odpowiedzialność badacza za wywołane u respondentów emocje oraz wpływ cech i emocji osoby prowadzącej badania na ich przebieg. Tekst stanowi przyczynek do szerszej dyskusji na temat (rzadko ujawnianych przez badaczki i badaczy) trudności i problemów etycznych, z jakimi muszą sobie radzić, wyruszając w teren.

EN

Ethical problems are an integral part of social researchers’ work within both qualitative and quantitative approaches. Some of them are common to all research methods, while others depend on a particular research method, group, or question. This article discusses ethical problems appearing in biographically-oriented research. Based on the example of her own research on gender identity in elderly people, the author examines the problems that are likely to arise in the researcher’s relationship with a given researched group; she considers her own experiences and ways to cope with them. The difficulties include sampling, the problem of informed consent, the content of the autobiographical narrative, the researcher’s responsibility for the emotions evoked in the respondents, and the influence of the traits and emotions of the person conducting the research on its course. Therefore, the article serves as a contribution to a broader discussion about the difficulties and ethical problems which both male and female researchers have to face in the research field, but which they rarely disclose and discuss.

Keywords

PL

problemy etyczne; etyka badań społecznych; badania biograficzne; relacje badacz–badany; problemy etyczne; etyka badań społecznych; badania biograficzne; relacje badacz–badany

EN

ethical problems; ethics of social research; biographical research; researcher-respondent relationship

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2019
• Volume: 15
• Issue: 4
• Pages: 204-223

Dates

published

2019-11-30

Contributors

author

Paulina Świątek-Młynarska

• Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii UJ, ul. Grodzka 52, 31-044 Kraków

• https://orcid.org/0000-0002-8079-9822

References

• American Sociological Association (2018) Code of Ethics [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie http://www.asanet.org/sites/default/files/asa_code_of_ethics-june2018.pdf
• Atkinson Robert (2012) The Life Story Interview as a Mutually Equitable Relationship [w:] Jaber F. Gubrium e in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. Thousand Oaks, London, New Delhi, Singapore: Sage Publications, s. 115–128.
• Barley Nigel (1997) Niewinny antropolog. Notatki z glinianej chatki. Przełożyła Ewa Szyler. Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
• Barnes Marian (2007) Good Practice Guide. Involving Older People in Reserach: Examples, Purposes and Good Practice. „European Research Area in Ageing Research” [dostęp 16 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://eprints.brighton.ac.uk/5365/1/Good_Practice_Guide_Involving_older_people_in_research.pdf
• Bednarz-Łuczewska Paulina, Łuczewski Michał (2012) Podejście biograficzne [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Metody i narzędzia. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 91–109.
• Bielska Beata (2016) Praktyki ukrywania. O pułapkach, pokusach i pożytkach z badań niejawnych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 70–87.
• Chamberlayne Prue, Bornat Joanna, Apitzsch Ursula, eds. (2004) Biographical Methods and Professional Practice. An International Perspective. Bristol, Chicago: The Policy Press.
• Ciuk Sylwia, Latusek-Jurczak Dominika (2012) Etyka w badaniach jakościowych [w:] Dariusz Jemielniak, red., Badania jakościowe. Podejścia i teorie. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 23–40.
• Clifford James (2004) Praktyki przestrzenne: badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii [w:] Marian Kempny, Ewa Nowicka, red., Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 139–179.
• Cymbrowski Borys, Rancew-Sikora Dorota (2016) Dylematy etyczne i ryzyko w badaniach terenowych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 7–21.
• Czajkowska Dominika, Hinc Sławomir Hinc (2005) Etyka i dobre obyczaje w wywiadzie naukowym [w:] Katarzyna Zamiara, red., Etyczne aspekty badań społecznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, s. 237–249.
• Czyżewski Marek, Piotrowski Andrzej, Rokuszewska-Pawełek Alicja, red. (1996) Biografia a tożsamość narodowa. Łódź: Katedra Socjologii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego.
• Denzin Norman K. (1987) The Alcoholic Self. Newbury Park: Sage Publications.
• Dickson-Swift Virginia i in. (2009) Researching Sensitive Topics: Qualitative Research as Emotion Works. „Qualitative Research”, vol. 9, no. 1, s. 61–79.
• Fine Gary Alan (2010) Dziesięć kłamstw etnografii – dylematy etyczne w terenie [w:] Kaniowska Katarzyna i Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 87–114.
• Flick Uwe (2011) Jakość w badaniach jakościowych. Przełożył Paweł Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Fontana Andrea, Frey James H. (2014) Wywiad. Od neutralności do politycznego zaangażowania [w:] Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln, red., Metody badań jakościowych. Tom 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 81–127.
• Galewicz Włodzimierz (2009) O etyce badań naukowych. „Diamtetros”, t. 19, s. 48–57.
• Geertz Clifford (2003) Myślenie jako akt moralny: etyczny wymiar antropologicznych badań terenowych w nowo utworzonych państwach [w:] Clifford Geertz Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 33–57.
• Grabham Emily i in., eds. (2009) Intersectionality and Beyond. Law, Power and the Politics of Location. New York: Routledge-Cavendish.
• Gubrium Jaber F., Holstein James A. (2002) From the Individual Interview to the Interview Society [w:] Jaber F. Gubrium, James A. Holstein, eds., Handbook of Interview Research: Context and Method. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage, s. 3–32.
• Hałas Elżbieta (1994) Obywatelska socjologia szkoły chicagowskiej. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Helling Ingeborg (1985) Metoda badań biograficznych. „Kultura i Społeczeństwo”, t. 3, s. 93–115.
• Hertz Rosanna (1997) Introduction: Reflexivity and Voice [w:] Rosanne Hertz, ed., Reflexivity and Voice. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage, s. VII–XVIII.
• Horolets Anna (2016) Badacz jako gość. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 54–69.
• Jakubczak Franciszek (1989) Zasoby pamiętników. Zasady i zakres ich użytkowania. „Ruch prawniczy, ekonomiczny I socjologiczny”, t. 2, s. 259–268.
• Johnson Rebecca (2005) Gender, Race, Class and Sexual Orientation: Theorizing the Intersections [w:] Gayle MacDonald, Rachel L. Osborne, Charles C. Smith, eds., Feminism, Law, Inclusion: Intersectionality in Action. Toronto: Sumach Press, s. 21–37.
• Johnson John M., Rowlands Timothy (2012) The Interpersonal Dynamics of In-depth Interviewing [w:] Jaber F. Gubrium i in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. Thousand Oaks, London, New Delhi, Singapore: Sage Publications, s. 99–114.
• Kaniowska Katarzyna (2010a) Skąd się biorą etyczne problemy badań antropologicznych? [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 7–16.
• Kaniowska Katarzyna (2010b) Etyczne problemy badań antropologicznych [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 19–31.
• Kaźmierska Kaja (2008) Biografia i pamięć. Na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z Zagłady. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Kaźmierska Kaja (2014) Autobiograficzny wywiad narracyjny – kwestie etyczne i metodologiczne w kontekście archiwizacji danych. „Studia Socjologiczne”, t. 3(214), s. 221–238.
• Kaźmierska Kaja (2016) Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne [w:] Renata Dopierała, Katarzyna Waniek, red., Biografia i wojna. Metoda biograficzna w badaniu procesów społecznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 61–72.
• Kohli Martin (2012) Biografia: relacja, tekst, metoda [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Nomos, s. 125–137.
• Komitet Etyki w Nauce PAN (2001) Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych [dostęp 23 stycznia 2018 r.] Dostępny w Internecie: http://psych.pan.pl/pl/wp-content/uploads/2015/04/DOBRE-OBYCZAJE-W-NAUCE.pdf
• Leoński Jacek (1993) Różne sposoby ujmowania metody biograficznej w socjologii [w:] Teresa Rzepa, Jacek Leoński, red., O biografii i metodzie biograficznej. Poznań: Wydawnictwo Nakom, s. 25–32.
• Malinowski Bronisław (2002) Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Marzano Marco (2012) Informed Consent [w:] Jaber F. Gubrium i in., eds., The Sage Handbook of Interview Research. The Complexity of the Craft. London, New Delhi, Thousand Oaks, Singapore: SAGE, s. 443–456.
• McKinzie Ashleigh E. (2017) Scared to Death: Reflections on Panic Anxiety in the Field. „Symbolic Interaction”, t. 40, nr 4, s. 483−497.
• Polskie Towarzystwo Psychologiczne (1991) Kodeks etyczno-zawodowy psychologa [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=29
• Polskie Towarzystwo Socjologiczne (2012) Kodeks Etyki Socjologa [dostęp 23 stycznia 2018 r.]. Dostępny w Internecie: http://pts.org.pl/wp-content/uploads/2016/04/kodeks.pdf
• Rancew-Sikora Dorota, Cymbrowski Borys (2016) W stronę socjologicznego ujęcia etyki badań naukowych. „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 12, nr 3, s. 22–29.
• Robertson Linda, Hale Beatrice (2011) Interviewing Older People: Relationships in Qualitative Research. „The Internet Journal of Allied Health Sciences and Practice”, vol. 3, no. 9, s. 1–8.
• Rosenthal Gabriele (1990) Rekonstrukcja historii życia. Wybrane zasady generowania opowieści w wywiadach biograficzno-narracyjnych [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 97–112.
• Rosenthal Gabriele (2012) Badania biograficzne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 279–308.
• Rutowicz Przemysław (2010) Badania empiryczne antropologii kulturowej wobec etycznych powinności antropologa [w:] Katarzyna Kaniowska, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, s. 53–67.
• Schütze Fritz (1990) Presja i wina: doświadczenia młodego żołnierza niemieckiego w czasie drugiej wojny światowej i ich implikacje biograficzne [w:] Jan Włodarek, Marek Ziółkowski, red., Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa, Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 325–339.
• Schütze Fritz (2012) Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 141–278.
• Seweryn Anna (2010) Kodeks etyczny antropologa [w:] Kaniowska Katarzyna, Noemi Modnicka, red., Etyczne problemy badań antropologicznych. Wrocław, Łódź, s. 33–51.
• Steuden Stanisława (2011) Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szaniawski Klemens (1994) O nauce, rozumowaniu i wartościach. Pisma wybrane. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Szarota Zofia (2010) Starzenie się i starość w wymiarze instytucjonalnego wsparcia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego.
• Szarota Zofia (2013) Społeczno-demograficzne aspekty starzenia się społeczeństwa [w:] Remigiusz J. Kijak, Zofia Szarota, red., Starość. Między diagnozą a działaniem. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, s. 6–22.
• Thomas William, Znaniecki Florian (1976) Chłop polski w Europie i Ameryce. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Wawrzyniak Joanna K. (2017) Starzenie się i jego charakterystyka [w:] Artur Fabiś, Joanna K. Wawrzyniak, Agata Chabior, red., Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls, s. 42–77.
• Wenger G. Clare (2001) Interviewing older people [w:] Jaber F. Gubrium, James A. Holstein, eds., Handbook of Interview Research. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications, s. 259–278.
• Wengraf Tom (2012) Interpretacja historii życiowych, sytuacji życiowych i doświadczeń osobistych: biograficzno-narracyjna metoda interpretacyjna (BNIM – Biographic-Narrative Interpretative Method) [w:] Kaja Kaźmierska, red., Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 351–364.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.15.4.10