Przestrzenno-materialny krajobraz obozu koncentracyjnego

• Authors: Łukasz Posłuszny

Title variants

Przestrzenno-materialny krajobraz obozu koncentracyjnego

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W prezentowanym artykule podejmuję problem konstrukcji instytucji totalnej, analizując jej aspekt przestrzenno-materialny. Przedmiotem analizy jest obóz koncentracyjny na Majdanku (KL Lublin), natomiast teoretyczną skrzynkę narzędziową stanowi podejście biograficzne użyte do analizy przestrzeni oraz materialności. Artykuł składa się z trzech głównych komponentów. Rozpoczyna go rekonstrukcja metodologii badań, w której wyjaśniam teoretyczne podłoże pracy i dwa warianty sposobu badania biografii – przestrzeni i rzeczy – oraz określam ramy materiału badawczego i sposób jego interpretacji. Następnie przechodzę do problemu przestrzenno-materialnej historii obozów i konstrukcji Majdanka, rozpoczynając od analizy historii i wzorów organizacji przestrzennej obozów koncentracyjnych, poprzez refleksję nad ich symbolicznym aspektem, po ostatnią część, ujmującą obóz w kategoriach ekologicznych.

EN

This article focuses on the problem of construction of a total institution by means of analyzing its spatial and material aspects. The subject of the analysis is the concentration camp at Majdanek (KL Lublin), while the biographical approach serves as a theoretical toolbox. The article consists of three main components. It begins with the reconstruction of the research methodolo­gy, where I explain the theoretical basis of the work as well as two variants of the way of examining biographies, namely space and items. Here I also define the framework of the research data and the way of interpreting it. Then, I proceed to addressing the problem of the space and the material structure of the concentration camp in Majdanek, which I do by considering the history and spatial organization of concentration camps, their symbolic dimension, and the ecological pattern.

Keywords

PL

przestrzeń; instytucja totalna; krajobraz; materialność; obóz koncentracyjny; przestrzeń; instytucja totalna; krajobraz; materialność; obóz koncentracyjny

EN

space; materiality; landscape; concentration camp; total institution

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2020
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 120-142

Dates

published

2020-02-29

Contributors

author

Łukasz Posłuszny

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000-0001-7117-054X

References

• Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku (APMM) VII/M-497.
• Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku (APMM) VII/M-595.
• Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku (APMM) VII/M-688.
• Appadurai Arjun (1986) Introduction. Commodities and the politics of value [w:] Arjun Appadurai, ed., The Social life of things. Commodities in cultural perspective. New York: Cambridge University Press, s. 3–63.
• Bachmann-Medick Doris (2012) Cultural turns: Nowe kierunki w naukach o kulturze. Przełożyła Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Baranowska Aneta (2013) Człowiek w instytucji totalnej. Społeczne aspekty służby polskich żołnierzy poza granicami kraju. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Bartov Omer (1996) Murder in Our Midst: The Holocaust, Industrial Killing, and Representation. Oxford, New York: Oxford University Press.
• Baumann Zygmunt (2009) Nowoczesność i zagłada. Przełożył Tomasz Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Błońska Stefania (1988) Pół roku i parę dni [w:] Krystyna Tarasiewicz, red., My z Majdanka: wspomnienia byłych więźniarek. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, s. 149–158.
• Czapliński Przemysław (2016) Poruszona mapa: wyobraźnia geograficzno-kulturowa polskiej literatury przełomu XX i XXI wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Domańska Ewa (2006) The return to things. „Archaeologia Polona”, nr 44, s.171–85.
• Domańska Ewa (2010) Muzułman: świadectwo i figura [w:] Łukasz Musiał i in., red., W sprawie Agambena: konteksty krytyki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 67−86.
• Douglas Mary (2007) Czystośći zmaza. Przełożyła Marta Bucholc. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Fechner Eberhard, Kranz Tomasz (1996) Proces: obóz na Majdanku w świetle wypowiedzi uczestników rozprawy przed Sądem Krajowym w Düsseldorfie. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Foucault Michel (2009) Nadzorować i karać: Narodziny więzienia. Przełożył. Tomasz Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
• Goffman Erving (2011) Instytucje totalne: O pacjentach szpitali psychiatrycznych i mieszkańcach innych instytucji totalnych. Przełożyła Olena Waśkiewicz. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Henare Amiria J. M., Holbraad Martin, Wastell Sari (2007) Thinking through things [w:] Amiria J. M. Henare, Martin Holbraad, Sari Wastell, eds., Thinking through things. Theorising artefacts ethnographically. London, New York: Routledge, s. 1−31.
• Hicks Dan (2010) The Material-Cultural Turn: event and effect [w:] Dan Hicks, Mary C. Beaudry, eds., The Oxford Handbook of Material Culture Studies. New York: Oxford University Press, s. 25–98.
• Hodder Ian (2012) Entangled: An Archaeology of the Relationships between Humans and Things. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Horkheimer Max, Adorno Theodor W. (2010) Dialektyka oświecenia. Fragmenty filozoficzne. Przełożyła Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Jagoda Zenon, Kłodziński Stanisław, Masłowski Jan (1984) Więźniowie Oświęcimia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Kamiński Andrzej Józef (1990) Koszmar niewolnictwa: Obozy koncentracyjne od 1896 do dziś. Analiza. Przełożyli Halina Zarychta, Andrzej Józef Kamiński. Warszawa: Przedświt.
• Kiełboń Janina, Balawejder Edward, (red.) (2004) Państwowe Muzeum na Majdanku w latach 1944-1947: wybór dokumentów. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.
• Knowles Anne Kelly, Jaskot Paul B. (2014) Mapping the SS Concentration Camps [w:] Anne Kelly Knowles i in., eds., Geographies of the Holocaust. Bloomington: Indiana University Press, s. 18–50
• Kolen Jan, Renes Johannes (2015) Landscape Biographies: Key Issues [w:] Jan Kolen, Johannes Renes, Rita Hermans, eds., Landscape biographies: geographical, historical and archaeological perspectives on the production and transmission of landscapes. Amsterdam: Amsterdam University Press, s. 21–47.
• Kopytoff Igor (2004) Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces. Przełożyła Ewa Klekot [w:] Marian Kempny, Ewa Nowicka, red., Badanie kultury: Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo PWN, s. 249–274.
• Krajewski Marek (2011) Okna władzy, władza okna [w:] Konrad Pustoła, red., Widoki władzy. Warszawa: Bęc Zmiana, s. 13−24.
• Krajewski Marek (2013) Są w życiu rzeczy... Szkice z socjologii przedmiotów. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana.
• Krell Alan (2002) The Devil’s Rope: A Cultural History of Barbed Wire. London: Reaktion Books.
• Kwiatkowski Jan (1966) 485 dni na Majdanku. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Mailander Elissa (2015) Female SS Guards and Workday Violance: The Majdanek Concentration Camp, 1942-1944. Przełożyła Patricia Szobar. East Lansing: Michigan State University Press.
• Małczyński Jacek (2015) Krajobraz zagłady w perspektywie posthumanistycznej. „Historyka: studia metodologiczne”, z. 45, s. 55–77.
• Małczyński Jacek (2017) Historia środowiskowa Zagłady. „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 2, s. 17–33.
• Mańkowski Zygmunt (1991) Obozy hitlerowskie – Majdanek – Lubelszczyzna [w:] Tadeusz Mencel, red., Majdanek 1941−1944. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie, s. 19–38.
• Marszałek Józef (1987) Majdanek: obóz koncentracyjny w Lublinie. Warszawa: Interpress.
• Megargee Geoffrey P., ed. (2009) Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945. Bloomington: Indiana University Press.
• Mencel Tomasz, (red.) (1991) Majdanek 1941-1944. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Mühlhahn Klaus (2010) The Concentration Camp in Global Historical Perspective. „History Compass”, nr 6, s. 543–561.
• Netz Reviel (2009) Barbed Wire: an ecology of modernity. Middletown: Wesleyan University Press.
• Olesiuk Danuta (2011) Urządzenie przestrzenne Państwowego Muzeum na Majdanku 1944−2010: Plany i realizacja. „Zeszyty Majdanka” nr 25, s. 227–271.
• Pajączkowska Agnieszka (2017) Brama [w:] Iwona Kurz i in., red., Ślady Holokaustu w imaginarium kultury polskiej. Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW, s. 23–55.
• Panz Mieczysław (1977) Prawo pięści. Warszawa: „Pax”.
• Perzanowska Stefania (1970) Gdy myśli do Majdanka wracają. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
• Posłuszna Joanna, Posłuszny Łukasz (2015) The Aural Landscape of Majdanek [w:] Wojciech Klimczyk, Agata Świerzowska, red., Music and Genocide. Berlin, New York, Oxford: Peter Lang Verlag, s. 105–120.
• Posłuszny Łukasz (2015) Materiał, przedmiot i obiekt komemoratywny: Studium chleba w kontekście obozu koncentracyjnego [w:] Elżbieta Wichrowska i in., red., Afektywne historie i polityki pamięci. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, s. 482–498.
• Posłuszny Łukasz (2016) Powroty do normalności więźniów obozów koncentracyjnych. „Spotkania Humanistyczne”, nr 2, s. 71–82.
• Posłuszny Łukasz (2017a) Instytucje totalne dzisiaj: stan badań, krytyka, rekonfiguracje. „Studia Socjologiczne”, nr 4, s. 121–145.
• Posłuszny Łukasz (2017b) Memory in relation to an object in a context of the materially deprived total institution of the Nazi concentration camp [w:] Barbara Törnquist-Plewa, Niklas Bernsand, Marco La Rosa, eds., In Search of Transcultural Memory in Europe. Lund: The Centre for European Studies, s.125–133.
• Posłuszny Łukasz (2017c) Ucieleśniona totalność. Cień obozu w życiu codziennym byłych więźniów [w:] Joanna Posłuszna, red., Psyche – Trauma – Pamięć. Instytucje totalne i ich ślad w pamięci. Kraków: Aureus, s. 25–42.
• Posłuszny Łukasz (2019) Materialny świadek, czyli co mówi pasiak obozowy [w:] Katarzyna Grzybowska, Sylwia Papier, Roma Sendyka, red., Rzeczowy świadek. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 249–270.
• Preda Alex (1999) The turn to things. Arguments for a Sociological Theory of Things. „The Sociological Quarterly”, no. 2, s. 347–366.
• Schuppli Susan (2012) Najbardziej niebezpieczny film świata. Przełożył Jakub Staniszewski [w:] Krzysztof Gutfrański i in., red., Materialność. Gdańsk: Instytut Sztuki Wyspa, s. 247–284.
• Sendyka Roma (2013) Pryzma: zrozumieć nie-miejsce pamięci („non-lieux de mémoire”). „Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja”, nr 1–2, s. 323–344.
• Sofsky Wolfgang (2016) Ustrój terroru. Obóz koncentracyjny. Przełożyła Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny.
• Spierenburg Pieter (1995) The body and the state. Early modern Europe [w:] Norval Morris, David J. Rothman, eds., The Oxford history of the prison. The practice of punishment in Western society. New York, Oxford: Oxford University Press, s. 49–77.
• Thiel Jens (2013) Between recruitment and forced labour: The radicalization of German labour policy in occupied Belgium and northern France. “First World War Studies”, nr 1, s. 39–50.
• van Alphen Ernst (2004) Zabawa w Holokaust. Przełożyła Katarzyna Bojarska. „Literatura na Świecie”, nr 1–2, s. 217–244.
• Wachsmann Nikolaus (2016) KL: Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych. Przełożył Maciej Antosiewicz. Warszawa: Świat Książki.
• Węgrzyn Łukasz (2015) Granice nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady na terenie okupowanej Polski. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, nr 4, s. 277–290.
• Wójcik Anna (2012) Informator o zasobie archiwalnym Państwowego Muzeum na Majdanku. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.16.1.08