Czym jest psyche podwładnych dla jej znawców? Benjamin Lee Whorf, pojęcie sposobu rozpatrywania i problem uprzedmiotowienia

• Authors: Jerzy Stachowiak

Title variants

Czym jest psyche podwładnych dla jej znawców? Benjamin Lee Whorf, pojęcie sposobu rozpatrywania i problem uprzedmiotowienia

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule przedstawiona zostaje propozycja wykorzystania w badaniach nad dyskursem niektórych idei Benjamina Lee Whorfa. Whorf na ogół nie inspiruje analityków dyskursu, a jednak obecna w jego dorobku problematyka tak zwanej segmentacji doświadczenia mogłaby się przyczynić do tematyzacji ważnych zjawisk współczesnej kultury. Przy czym pojęcie segmentacji nie może być w prosty sposób zapożyczone z etnolingwistyki Whorfa. Musi ono zostać istotnie przetworzone na użytek badań nad dyskursem. W wyniku próby takiego przetworzenia zaproponowane zostaje pojęcie „sposobu rozpatrywania”. Następnie przedstawiony zostaje przykład analizy tekstu. Ma on naprowadzić na sens i możliwości empirycznego zastosowania pojęcia „sposobu rozpatrywania”. Podstawą analizy jest fragment tekstu doradczego z zakresu psychologii pracy. Artykuł kończy się uwagami dotyczącymi procesu cywilizowania uprzedmiotowienia, zwłaszcza związków miedzy sposobem rozpatrywania psyche podwładnych a makrospołecznymi przemianami dyskursu publicznego.

EN

This paper argues that discourse studies could benefit from using some of the concepts fostered by Benjamin Lee Whorf. Whorf is not a typical inspiration for discourse analysts. However, Whorf’s elaborations on the segmentation of experience could contribute to the thematization of important phenomena in the modern culture. Yet, the concept of segmentation cannot be straightforwardly borrowed from Whorf’s ethnolinguistics. It has to be substantially respecified so that it can become useful for modern public discourse studies. As a result of such a respecification, a concept of ‘the way of considering’ is introduced. Next, an example of textual analysis is demonstrated. It is meant to indicate the meaning and a possible empirical use of the notion of the ‘way of considering’. The analysis covers a fragment of advisory text on the psychology of work. The paper concludes with remarks on the process of the civilizing of objectification, particularly with regard to the relationship between the way of considering the subordinates’ psyche and the macrosocial transformation of public discourse.  

Keywords

PL

dyskurs; uprzedmiotowienie; Benjamin Lee Whorf; psychologia; kapitalizm; dyskurs; uprzedmiotowienie; Benjamin Lee Whorf; psychologia; kapitalizm

EN

discourse; objectification; Benjamin Lee Whorf; psychology; capitalism

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Socjologii Jakościowej
• Year: 2020
• Volume: 16
• Issue: 4
• Pages: 18-41

Dates

published

2020-12-16

Contributors

author

Jerzy Stachowiak

• Zakład Badań Komunikacji, Społecznej Instytut Socjologii, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. 41/43

• https://orcid.org/0000-0002-7727-1082

References

• Alvesson Mats (2013) The Triumph of Emptiness. Consumption, Higher Education, and Work Organization. Oxford: Oxford University Press.
• Bartmiński Jerzy (2012) Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Bauer Nancy (2011) Beauvoir on the Allure of Self-Objectification [w:] Charlotte Witt, ed., Feminist Metaphysics. Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V., s. 117–129.
• Bobrowska-Budny Iwona (2019) Każdy ma talent. Dlaczego warto tworzyć kulturę organizacyjną sprzyjającą rozwojowi talentów wszystkich pracowników, a nie tylko wybranych? „Personel i Zarządzanie”, nr 8, wydanie specjalne: Programy rozwojowe dla firm, s. 24–29.
• Bogołębski Tomasz (2014) Coaching w optyce rządomyślności – próba krytycznej analizy zjawiska [w:] Marek Czyżewski i in., red., Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 173–196.
• Boltanski Luc, Chiapello Ève (2012) Le nouvel esprit du capitalisme. Paris: Gallimard.
• Burr Vivien (1995) An Introduction to Social Constructionism. London and New York: Routledge.
• Chatterjee Ranjit (1985) Reading Whorf Through Wittgenstein. A Solution to the Linguistic Relativity Problem. „Lingua”, vol. 67, s. 37–63.
• Coupland Nikolas, Sarangi Srikant, Candlin Christopher N., eds. (2001) Sociolinguistics and Social Theory. Essex: Pearson Education Limited.
• Czyżewski Marek (2008) Elementy i całości. O niektórych dylematach analizy dyskursu [w:] Anna Horolets, red., Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 19–29.
• Czyżewski Marek, Marynowicz-Hetka Ewa, Woroniecka Grażyna (2013) Pedagogizacja życia społecznego. „Societas/Communitas” nr 2/16.
• Czyżewski Marek i in., red. (2014) Dyskurs elit symbolicznych. Próba diagnozy. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
• Czyżewski Marek i in., red. (2017) Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.
• Edwards Derek (1997) Discourse and Cognition. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Edwards Derek (2012) Discursive and scientific psychology. „British Journal of Social Psychology”, no. 51, s. 425–435.
• Everett Daniel (2013) Linguistic Relativity. Evidence Across Languages and Cognitive Domains. Berlin, Boston: Walter de Gruyter.
• Fowler Roger (1991) Language in the News. Discourse and Ideology in the Press. London: Routledge.
• Fowler Roger i in. (1979) Language and Control. London: Routledge & Kegan Paul.
• Garfinkel Harold (2007) Studia z etnometodologii. Przełożyła Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Głaz Adam, Danaher David, Łozowski Przemysław (2013) The Linguistic Worldview. Ethnolinguistics, Cognition, and Culture. London: Versita.
• Godlewski Grzegorz i in. (2001) Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Gołacka Kamila (2012) Krystalografia Diamentów. Jak dobrać ludzi do programu rozwoju talentów? „Personel i Zarządzanie”, nr 11/272, s. 84–87.
• González Rey Fernando (2018) Subjectivity and discourse: Complementary topics for a critical psychology. „Culture & Psychology”, vol. 25/2, s. 178–194.
• Grzegorczykowa Renata, Pajdzińska Anna, red. (1996) Językowa kategoryzacja świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Gumperz John, Levinson Stephen, red. (1996) Rethinking linguistic relativity. Cambridge: Cambridge University Press.
• Handke Kwiryna (2008) Socjologia języka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Harré Rom, Gillett Grant (1994) The Discursive Mind. Thousand Oaks, London, New Delhi: Sage Publications.
• Haslam Nick i in. (2008) Attributing and denying humanness to others. „European Review of Social Psychology”, no. 19, s. 55–85.
• Holstein James A., Miller Gale (1993) Reconsidering social constructionnism. Debates in social problems theory. New Brunswick, London: Aldine Transaction.
• Hołówka Teresa (1986) Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Hughes Everett (1993) The sociological eye. Selected Papers. New Brunswick, London: Transaction Publishers.
• Kądzielski-Zysk Piotr (2016) Zarządzanie przez docenianie czyli nowa koncepcja motywowania a mentalność pracowników. „Personel i Zarządzanie”, nr 5(314), s. 57–61.
• Kempny Marian, Nowicka Ewa (2004) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kempny Marian, Nowicka Ewa (2006) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kienpointner Manfred (1996) Whorf and Wittgenstein. Language, World View and Argumentation. „Argumentation”, vol. 10, s. 475–494.
• Köhler Wolfgang (1929) Gestalt Psychology. New York: Liveright.
• Lakoff George (2011) Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne. Co kategorie mówią nam o umyśle. Kraków: Universitas.
• Leach Edmund (1989) Anthropological Aspects of Language: Animal Categories and Verbal Abuse. „Anthrozoös” vol. 2/3, s. 151–165.
• Leach Edmund (2010) Symboliczne uporządkowanie świata tworzonego przez człowieka: granice w społecznej przestrzeni i czasie [w:] Edmund Leach, Kultura i komunikowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 780–787.
• Lee Penny (1996) The Whorf Theory Complex: A Critical Reconstruction. Amsterdam: John Benjamins.
• Levinson Stephen C. (2012) Foreword [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, eds., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. vii–xxiv.
• Liberman Anatoly (1990) Reactions to Edmund Leach’s “Anthropological Aspects of Language” and John Halverson’s “Animal Categories and Terms of Abuse”. „Anthrozoös”, vol. 3:4, s. 214–226.
• Lucy John (1992) Language Diversity and Thought. A Reformulation of the Linguistic Relativity Hypothesis. New York, Melbourne: Cambridge University Press.
• Markiewka Tomasz Szymon (2017) Język neoliberalizmu. Filozofia, polityka i media. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Marody Mirosława (1987) Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Matysek-Imielińska Magdalena (2016) Od klasy robotniczej do klasy kreatywnej. Narracje o sukcesie i niespełnieniu [w:] Wojciech Józef Burszta, Piotr Jezierski, Michał Rauszer, red., Zwodnicze imaginarium. Antropologia neoliberalizmu. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra, s. 421–450.
• Mokrzan Michał (2019) Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Musílek Karel (2015) Nurturing the Worker’s Self: The Ethic of Authenticity in The Discourse of Professional Self-Development [w:] Marjan Ivković, Gazela Pudar Draško, Srđan Prodanović, eds., Engaging Foucault. Belgrade: Institute for Philosophy and Social Theory, s. 22–36.
• Nowicka Ewa, Głowacka-Grajper Małgorzata (2009) Świat człowieka – Świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Nussbaum Martha C (1995) Objectification. „Philosophy and Public Affairs”, vol. 24/4, s. 249–279.
• Ostrowicka Helena (2019) Regulating Social Life. Discourses on the Youth and the Dispositif of Age. London, New York: Palgrave Macmillan.
• Petersen Bendix, Millei Zsuzsa, eds. (2016) Interrupting the Psy-Disciplines in Education. London, New York: Palgrave Macmillan.
• Pinker Steven (2008) The Stuff of Thought: Language as a Window into Human Nature. New York: Penguin Books.
• Piotrowski Andrzej, Ziółkowski Marek (1976) Zróżnicowanie językowe a struktura społeczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• PiZ (2020) O magazynie [dostęp 1 marca 2020 r.]. Dostępny w Internecie: https://personel.infor.pl/index.php?act=o_magazynie
• Pollner Melvin (1974) Mundane Reasoning. „Philosophy of the Social Sciences”, vol. 4, s. 35–54.
• Pollner Melvin (1987) Mundane Reason. Reality in everyday and sociological discourse. Cambridge: Cambridge University Press.
• Potter Jonathan, Wetherell Margaret (1987) Discourse and social psychology. Beyond attitudes and behariour. London, New Delhi: Sage Publications.
• Rose Nikolas (1999) Governing the Soul. The Shaping of the Private Self. London, New York: Free Association Books.
• Schegloff Emanuel A. (1991) Reflections on Talk and Social Structure [w:] Deirdre Boden, Don H. Zimmerman, eds., Talk and Social Structure. Studies in Ethnomethodology and Conversation Analysis. Berkeley, Los Angeles: University of California Press, s. 44–70.
• Spector Malcolm, Kitsuse John I. (1987) Constructing social problems. New York: Aldine de Gruyter.
• Stachowiak Jerzy (2014) O koncepcji nowego ducha kapitalizmu w ujęciu Luca Boltanskiego i Ève Chiapello. „Przegląd Socjologiczny”, nr 63/4, s. 9–43.
• Stachowiak Jerzy (2017) Analiza porządków uzasadniania. Studium nowego ducha kapitalizmu [w:] Czyżewski Marek, Otrocki Michał, Piekot Tomasz, Stachowiak Jerzy, red., Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO, s. 373–402.
• Stachowiak Jerzy (2019) Zarządcy o dyskursie zarządczym. Badania nad regułami krytyki eksperckich wzorców komunikowania publicznego. „Przegląd Socjologiczny”, nr 68(3), s. 95–122.
• Stachowiak Jerzy (w druku) Czynnik ludzki. O cywilizowaniu uprzedmiotowienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
• Sułkowski Łukasz, Zawadzki Michał, red. (2014) Krytyczny nurt zarządzania. Warszawa: Difin.
• Sweeney John Marcus (2009) I’d Rather Be Dead Than Be a Girl: Implications of Whitehead, Whorf, and Piaget for Inclusive Language in Religious Education. Lanham: University Press of America.
• Szarecki Artur (2017) Kapitalizm somatyczny. Ciało i władza w kulturze korporacyjnej. Warszawa: Wydawnictwa Drugie.
• Tabakowska Elżbieta, red. (2001) Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.
• Taylor Fryderyk (1923) Zasady organizacji naukowej zakładów przemysłowych. Warszawa: Wydawnictwo „Ligi Pracy”.
• Twardo Stefan (1928) Wyścig pracy w dziedzinie administracji państwowej. „Przegląd Organizacji”, nr 8, s. 217–221.
• Warszycka Elżbieta (2013) Niewidoczny potencjał. Jak zdefiniować i zidentyfikować talenty w firmie? „Personel i Zarządzanie” nr 5(278), s, 42–45.
• Whorf Benjamin Lee (1982a) Technika psychologii postaci w założeniach szawni [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 216–234.
• Whorf Benjamin Lee (1982b) Język, umysł i rzeczywistości [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 332–362.
• Whorf Benjamin Lee (1982c) Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 181–215.
• Whorf Benjamin Lee (1982d) Model »universum« Indian [w:] Benjamin Lee Whorf, Język, myśl i rzeczywistość. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 98–107.
• Whorf Benjamin Lee, Trager George Leonard (2012) Appendix: The “Yale Report”: Report on Linguistic Research in the Department of Anthropology of Yale University for the Term September 1937 – June 1938 [w:] John B. Carroll, Stephen C. Levinson, Penny Lee, red., Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin Lee Whorf (Second Edition). Cambridge: The MIT Press, s. 345–376.
• Wiggins Sally (2017) Discursive Psychology. Theory, Method and Applications. London: Sage.

Identifiers

DOI

10.18778/1733-8069.16.4.02