Geneza oraz ewolucja ołtarza ramowego na Śląsku i w twórczości artystów związanych z ośrodkiem artystycznym w Bardzie

• Authors: Artur Kolbiarz

Title variants

Geneza oraz ewolucja ołtarza ramowego na Śląsku i w twórczości artystów związanych z ośrodkiem artystycznym w Bardzie

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Over 30 years ago, Tadeusz Chrzanowski pointed to numerous frame-type altars in the area around the Silesian city of Bardo, recognising them as typical of the region. Although frame-type retabula were also popular in the rest of Silesia, the number of such works in the Duchy of Ziębice is de facto very high. On many occasions, authors of such reredoses were creators connected with the artistic centre in the city of Bardo, which was somewhat of a peculiarity. It was a small, borderland settlement located next to the main tract connecting Wrocław and Kłodzko, and concentrated around a pilgrimaging church which belonged to the Cistercians from Kamieniec Ząbkowicki. Throughout the 18th century, it was home to numerous artists, mainly sculptors, but also carpenters, stonemasons and staffage painters, whose exceptionally intense activity allowed the Bardo workshops to dominate the artistic market in the Duchy of Ziębice, following a simultaneous weakening of the nearby sculpturing centres in Wrocław, Świdnica and Kłodzko. What is more, the workshops in Bardo clearly marked their presence in the ecclesiastical Duchy of Nysa, the County of Kłodzko and in the Wrocław area, sporadically operating also in Broumovsko, and Upper and Opavskie Silesia. The most predominant role in the Bardocentre was played by Andreas Ludwig Jaschke, who remained professionally active for over 50 years, and by the representatives of the artistic Hartmann dynasty: Johann Heinrich (who also enjoyed a long and professionally active life) and his sons Johann Nepomucene and Joseph. The peak of their artistic output can approximately be dated to the period between 1740 and 1790. The Bardo-based artists worked for such locally prominent patrons of the arts as the abbots of the Cistercian convents from Kamieniec Ząbkowicki and Henrykow, the Jesuits from Kłodzko and Nysa, the canons from Wrocław,and the Benedictines from Broumovsko. For a long time, the central altar in the pilgrimaging church in Silesian Bardo (1715) or the retabulum in the post-Jesuit church in Nysa (1691) were perceived as the archetype of the frame-type reredos in Silesia. It was Ryszard Hołownia who revolutionised the status of the research, pointing to the non-existent high altar of the Church of St. Jacob in Nysa (1677-1679), erected thanks to the endeavours of Cardinal Friedrich von Hessen-Darmstadt. This mysterious work was so innovative that similar forms and designs would not be seen in Silesia and the whole of Central Europe until a few decades later. Equally surprising was the lack of imitation of the Nysa retabulum in the art of the region. Silesian frame-type altars began to appear in greater numbers after 1700, combining the experience of the transalpine art (acanthus epitaphs and retabula) with dramatizing motifs derived from Italy (angels carrying the altar painting). Initially, their appearance varied and depended on individual artistic conceptions. It was the artists gathered around the monastic workshop in Lubiąż who contributed to the development of a full-scale programme of a frame-type retabulum. At first, under the guidance of Matthias Steinl, they introduced acanthus altars in the region. And then, they popularised the motif of angelic statues carrying the painting, possibly under the guidance of Michael Lichtner, as mentioned in the archives. An early example of a frame-type altar in Silesia is the reredos within the Church of Corpus Christi in Wrocław (1699), authored by Sulpicius Gode. In the Duchy of Ziębice, frame-type reredoses were present in the works by artists directly preceding the heyday of the Bardo centre: Leopold Strauss, Anton Jorg and Georg Schenck. Archival materials indicate that Strauss made the high altar of the pilgrimaging church in Bardo(1714-1715 and 1720-1721). After his death and the emigration of the others, the leading role in the region was taken by artists working in Bardo, who eagerly applied the frame-typealtar. They already used more standardised and unified forms, inspired by the art of the Archduchy of Austria in the first half of the 18th century (and, above all, the works by Johann Lukas von Hildebrandt and Antonio Beduzzi). Another common practice they applied was the expansion of altar pedestal areas by adding gates. One may even venture to state that the increased popularity of frame-type reredoses in the region of Kamieniec Ząbkowickistemmed from the high status of the altar in Bardo, which constituted a frame for the venerated statue of Mother of God.

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2018
• Issue: 1
• Pages: 177-204

Dates

published

2018-06-30

Contributors

author

Artur Kolbiarz

• Uniwersytet Śląski, Zakład Historii Sztuki

References

• CHRZANOWSKI 1980 – Tadeusz Chrzanowski, Bardo, (w serii: Śląsk w zabytkach sztuki), Wrocław – Warszawa – Krakow 1980.
• CHRZANOWSKI 1981 – T. Chrzanowski, Die Schlesische Barockskulptur um 1700 – Durchbruch oder Stabilisierung?, [w:] Barockskulptur in Mittel- und Osteuropa, hrs. K. Kalinowski, Poznań 1981, s. 81-102.
• CHRZANOWSKI/KORNECKI [b.r.w.] – Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca XIX w., Krakow [b.r.w.].
• CZECHOWICZ 1993 – Bogusław Czechowicz, Domki loretańskie na Śląsku, „Studia Teologiczno-historyczne Śląska Opolskiego” 14 (1993), s. 253-274.
• CZECHOWICZ 2001 – Bogusław Czechowicz, Osobliwy Nepomucen. Rzeźba świętego z 1741 roku w kościele w Gorzanowie, [w:] Pielgrzymy. Informator Krajoznawczy poświęcony Sudetom, red. Tomasz Dudziak/Bożena Mrugalska/Piotr Mrugalski/Marek Furmankiewicz, Wrocław 2001, s. 54-64.
• CZECHOWICZ 2012 – Bogusław Czechowicz, Rokoko przed rokokiem? Jeszcze o wystroju rzeźbiarskim kaplicy loretańskiej w opactwie Cystersow w Lubiążu, [w:] Splendor i fantazja. Studia nad rzeźba rokokową w dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. Paweł Migasiewicz, Warszawa 2012, s. 13-22.
• DEHIO 1993 – Dehio-Handbuch. Die Kunstdenkmaler Osterreichs, Wien II bis IX und XX Bezirk, Wien 1993.
• DEHIO 2006 – Dehio. Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. Sławomir Brzezicki/Christine Nielsen/Georg Grajewski/Dietmar Popp, Warszawa 2006.
• DEHIO 2010 – Dehio-Handbuch. Die Kunstdenkmaler Osterreichs. Niederosterreich nordlich der Donau, 2. Auflage, Wien 2010.
• Die Kunstdenkmaler 1930 – Die Kunstdenkmaler der Provinz Niederschlesien, Bd. I, Die Stadt Breslau, T. 1, hrg. Ludwig Burgemesiter, Breslau 1930.
• Die Kunstdenkmaler 1934 – Die Kunstdenkmaler der Provinz Niederschlesien, Bd. I, Die Stadt Breslau, T. 3, hrgs. Ludwig Burgemesiter, Gunther Grundmann, Breslau 1934.
• DZIURLA 1991 – Henryk Dziurla, Christophorus Tausch, uczeń Andrei Pozza, (w serii: Historia Sztuki V, Acta Universitatis Vratislaviensis No 1322), Wrocław 1991.
• GROCHOWSKA 2012 – Ewa Grochowska, Dekoracja rzeźbiarska cour d’honneur zamku Książ na Śląsku. Splendor i fantazja. Studia nad rzeźbą rokokową w dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. Paweł Migasiewicz, Warszawa 2012, s. 277-291.
• GROCHOWSKA-SACHS 1999 – Ewa Grochowska-Sachs, Nachricht aus anderen Zeiten. Fascinierender Fund aus dem ehem. Gutsarchiv Neuhaus, „Niederschlesisches Informationsblatt. Zeitschrift der Deutschen Sozial-Kulturellen Gesellschaft in Breslau“ 3 (1999), s. 12.
• Grundriss eines 1933 – Grundriss eines Lexikons bildender Kunstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfangen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts, hrg. Walther Krause, Bd. 1, Oppeln 1933.
• HAMPREL/AQUILAS 1999 – Wolf-Dieter Hamprel/Rohner Aquilas, Bohmisch-oberpfalzische Akanthusaltare, Regensburg 1999.
• HETTWER 1937 – Josef Hettwer, Die Kirche von Kaubitz. Eine Fuhrung, (w serii: Fuhrer zu schlesischen Kirchen, 28), Breslau 1937.
• HOŁOWNIA 2008 – Ryszard Hołownia, Pod egidą kardynała Fryderyka Heskiego. Barokizacja kościoła św. Jakuba w Nysie w 4 ćw. XVII wieku, [w:] Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, red. Ryszard Hołownia, Mateusz Kapustka, Wrocław 2008, s. 145-165.
• JUNGNITZ 1885 - Joseph Jungnitz, Geschichte der Dorfer Ober- und Nieder-Mois im Neumarkter Kreise, Breslau 1885.
• KACZMAREK/BRZEZIŃSKI 2010 – Romuald Kaczmarek/Rafał Brzeziński, Dzierżoniow. Historia-Sztuka-Kultura. Przewodnik, Dzierżoniow 2010.
• KALINOWSKI 1986 – Konstanty Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986.
• KALINOWSKI 1995 – Konstanty Kalinowski, Warsztat barokowego rzeźbiarza, „Artium Quaestiones” 7 (1995), s. 103-140.
• KASTNER 1848 – August Kastner, Der Neisser Geschichts= Freund oder Geschichte des Furstenthums und der Stadt Neisse, Bd. 1, Geschichte und Beschreibung der Pfarrkirche des heil. Jacobus zu Neisse, Neisse 1848.
• Katalog rzeźby 1987 – Katalog rzeźby barokowej na Śląsku, red. Konstanty Kalinowski, t. 1, Hrabstwo Kłodzkie, Poznań 1987.
• Katalog zabytkow 1961A – Katalog Zabytkow Sztuki w Polsce, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, M. Zlat, T. VII, Wojewodztwo Opolskie, z. 1, Powiat brzeski, Warszawa 1967.
• Katalog zabytkow 1961B – Katalog Zabytkow Sztuki w Polsce, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, T. VII, Wojewodztwo Opolskie, z. 2, Powiat głubczycki, Warszawa 1961.
• Katalog zabytkow 1963 – Katalog Zabytkow Sztuki w Polsce, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, T. VII, Wojewodztwo Opolskie, z. 9, Powiat nyski, Warszawa 1963.
• KERN 2011 – Tina Kern, Die Altare von Johann Lucas von Hildebrandt, Diplomarbeit, Universitat Wien, Wien 2011.
• KĘBŁOWSKI 1972 – Janusz Kębłowski, Nysa, (w serii: Śląsk w zabytkach sztuki, red. Tadeusz Broniewski, Mieczysław Zlat), Wrocław – Warszawa – Krakow – Gdańsk 1972.
• KNOBLICH 1862 – Augustin Knoblich, Kurze Geschichte und Beschreibung der zestorten St. Nicolaikirche vor Breslau, nebst ihrer Filiale St. Michaelis in Gross-Mochbern und der mit ihnen vereinten St. Corporis=Christi=Kirche in Breslau, Breslau 1862.
• KOGLER 1841 – Joseph Kogler, Chroniken der Grafschaft Glatz, Bd. 1, Glatz 1841.
• KOLBIARZ 2010A – Artur Kolbiarz, Dekoracje Kaplicy Loretańskiej, [w:] Kościoł klasztorny Wniebowzięcia NMP. Historia, stan zachowania, koncepcja rewitalizacji, red. Andrzej Kozieł (w serii: Historia Sztuki XXX, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3253), Wrocław 2010, s. 460-470.
• KOLBIARZ 2010B – Artur Kolbiarz, Kwestia autorstwa rzeźb ołtarza głownego w kościele św. Jerzego w Ziębicach, [w:] Ziębice – miasto św. Jerzego. Dzieje i kultura dawnej stolicy książęcej, red. B. Czechowicz, Wrocław 2010, s. 161-170.
• KOLBIARZ 2011A – Artur Kolbiarz, Barokowy wystroj rzeźbiarski kościoła pielgrzymkowego w Bardzie i jego tworcy, [w:] Bardo. Skarby sztuki, red. Andrzej Kozieł, Legnica 2011, s. 113-123.
• KOLBIARZ 2011B – Artur Kolbiarz, Życie i tworczość Leopolda Straussa. Przyczynek do badań nad rzeźbą barokową w Księstwie Ziębickim, „Roczniki Sztuki Śląskiej” 20 (2011), s. 87-113.
• KOLBIARZ 2012 – Artur Kolbiarz, Osiemnastowieczny ośrodek rzeźbiarski w Bardzie Śląskim, [w:] Splendor i fantazja. Studia nad rzeźbą rokokową w dawnej Rzeczypospolitej i na Śląsku, red. Paweł Migasiewicz, Warszawa 2012, s. 253-275.
• KOLBIARZ 2017 – Artur Kolbiarz, Między Pragą a Legnicą. Matthaus (Matthias) Knote. Śląski rzeźbiarz epoki baroku i jego warsztat, Legnica 2017.
• KOZIEŁ 2010 – Andrzej Kozieł, Ołtarz kredensowy, [w:] Kościoł klasztorny Wniebowzięcia NMP. Historia, stan zachowania, koncepcja rewitalizacji, red. Andrzej Kozieł (w serii: Historia Sztuki XXX, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3253), Wrocław 2010, s. 148-151.
• KOZIEŁ 2013 – Andrzej Kozieł, Michael Willmann i jego malarska pracownia, (w serii: Historia Sztuki XXXIII, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3463), Wrocław 2013.
• NOWAK 1994 – Romuald Nowak, Rzeźba śląska XVI-XVIII wieku. Katalog zbiorow, Wrocław 1994.
• NOWAK 2008 – Romuald Nowak, Barokowy wystroj rzeźbiarski Kaplicy Książęcej – proba odtworzenia, [w:] Opactwo cystersow w Lubiążu i artyści, red. Andrzej Kozieł (w serii: Historia Sztuki XXVI, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3012), Wrocław 2008, s. 227-242.
• NOWAK/KOZIEŁ 2010 – Romulad Nowak/Andrzej Kozieł, Ołtarze św. św. Jakuba i Filipa, [w:] Kościoł klasztorny Wniebowzięcia NMP. Historia, stan zachowania, koncepcja rewitalizacji, red. Andrzej Kozieł (w serii: Historia Sztuki XXX, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3253), Wrocław 2010, s. 445-450.
• ORGANISTY 2007 – Adam Organisty, Dwie grupy rzeźb śląskich z kręgu Georga Franza Pacaka i Ignaza Rohrbacha, [w:] Śląsk i Czechy. Wspolne drogi sztuki. Materiały konferencji dedykowane Profesorowi Janowi Wrabecowi, red. Mateusz Kapustka, Andrzej Kozieł, Piotr Oszczanowski (w serii: Historia Sztuki XXIV, Acta Universitatis Vratislaviensis No 2953), Wrocław 2007, s. 240-246.
• ORGANISTY/SKRABSKI 2008 – Adam Organisty, Jozef Skrabski, Rola i znaczenie projektow architektonicznych Matthiasa Steinla – przegląd dotychczasowych ustaleń, nowe spostrzeżenia, [w:] Opactwo cystersow w Lubiążu i artyści, red. Andrzej Kozieł (w serii: Historia Sztuki XXVI, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3012), Wrocław 2008, s. 195-225.
• ORGANIŚCIAK/DUDZIAK/DZIEDZIC 1997 – Jerzy Organiściak/Tomasz Dudziak/Marcin Dziedzic, Ząbkowickie opowieści, cz. 3, Okolice Ząbkowic Śląskich, monografia krajoznawcza, Ząbkowice Śląskie 1997.
• OSTOWSKA 1969 – Danuta Ostowska, Rzeźba śląska 1650-1770. Katalog wystawy, Wrocław 1969.
• PATZAK 1930 – Bernhard Patzak, Archivalische und Kunsttopographische Beitrage der Grafschaft Glatz. Der Landecker Bildhauer Michael Ignatius Klahr, der Jungere (1727-1807), „Die Grafschaft Glatz“ 4 (1930), s. 67-72.
• PEDEWITZ 1905 – Johann Felix Pedewitz, Historia Ecclesiastica Parochialis S. Jacobi Nissae, hrsg. Bernhard Ruffert, Neisse 1905.
• PUHRINGER-ZWANOWETZ 1966 – Leonore Puhringer-Zwanowetz, Matthias Steinl, Wien-Munchen 1966.
• SCHEMPER-SPARHOLZ 1998 – Ingeborg Schemper-Sparholz, Barockaltare in Osterreich – Mobel, Schaubuhne, Dankmal. Versuch einer Typologischen Ordnung, [w:] Triumph der Phantasie. Barocke Modelle von Hildebrandt bis Mollinarolo, Hg. Michael Krapf/Gerbert Frodl, Kat. Ausst. Osterreichische Galerie Belvedere, Wien 1998, s. 49-63.
• SCHWEDOWITZ 1909 – Walter Schwedowitz, Chronik der katholischen Gemeinde zu Reichenbach in Schlesien. Festschrift zum 750 jahrigen Jubilaum ihres Bestehens, Reichenbach 1909.
• SCHWETER 1922 – Joseph Schweter, Wartha. Geschichte dieses Wallfahrtortes und der Wallfahrten dahin. Ein Beitrag zur Religions und Kulturgeschichte Schlesiens und der angrenzenden Lander, Schweidnitz 1922.
• SCHWETER 1939 – Joseph Schweter, Fuhrer durh den Wallfahrtsort Wartha, Glatz 1939.
• SCHWETER 2001 – Joseph Schweter, Wartha (Bardo Śląskie). Historia miejscowości pielgrzymkowej i odbywających się do niej pielgrzymek, Bardo 2001.
• SITO 2016 – Jakub Sito, Rzeźba figuralna, [w:] Sztuka Polska, red. Jerzy Kowalczyk, t. V, Warszawa 2016, s. 353-421.
• SKOBEL 1922 – Paul Skobel, Camenz in Vergengenheit und Gegenwart, Camenz 1922.
• TISCHEROVA 2013 – Jana Tischerova, Matěj Vaclav Jackel: sochař českeho baroka 1655-1738, Praha 2013.
• TRATZ 1988 – Helga Tratz, Werkstatt und Arbeitsweise Berninis, „Romisches Jahrbuch fur Kunstgeschichte“ 23/24 (1988), s. 395-483.
• UHLHORN 1927 – Anneliese Uhlhorn, Meister und Werke der Plastik des Spatbarock in Breslau (ca. 1700-1750), Berlin 1927.
• WITKOWSKI 2016 – Jacek Witkowski, Flamandzki rzeźbiarz w katedrze wrocławskiej, [w:] Katedra wrocławska na przestrzeni tysiąclecia. Studia z historii architektury i sztuki, red. Romuald Kaczmarek/Dariusz Galewski, Wrocław 2016, s. 199-212.
• WITTKOWER 1974 – Rudolf Wittkower, The sculptor’s Workshop. Tradition and Theory from Renaissance to the present, Glasgow 1974.
• WOJTYŁA 2012 – Arkadiusz Wojtyła, Idea odro militaris w sztuce barokowej krzyżowcow z czerwoną gwiazdą, (w serii: Historia Sztuki XXXII, Acta Universitatis Vratislaviensis No 3455), Wrocław 2012.
• WOLNY 1863 – Gregor Wolny, Kirchliche Topographie von Mahren, meist nach Urkunden und Handschriften, Bd. 5, Olmutzer Diozese, Brunn 1863.
• ŻYDOWICZ 1986 – Małgorzata Żydowicz, Kaplica loretańska w kościele pocysterskim w Lubiążu, „Roczniki Sztuki Śląskiej” 14 (1986), s. 151-160.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.05.09