Maria Lednicka-Szczytt – kariera polskiej rzeźbiarki we Włoszech, 1924–1934

• Authors: Katarzyna Nowakowska-Sito

Title variants

Maria Lednicka-Szczytt – kariera polskiej rzeźbiarki we Włoszech, 1924–1934

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Twórczość Marii Lednickiej-Szczytt (Maryli Lednickiej), uczennicy Antoine’a Bourdelle’a, uważanej w okresie międzywojennym za jedną z najbardziej znanych polskich artystek za granicą, jest dziś w zasadzie nieznana. W rekonstrukcji artystycznej biografii, skupiam się na okresie włoskim jako najbardziej owocnym w jej karierze. Za daty graniczne tego okresu przyjęłam 1924 – rok pierwszej indywidualnej wystawy artystki w mediolańskiej Galerii Pesaro, za końcowy, rok 1934 – datę pierwszej indywidualnej wystawy w nowojorskiej Wildenstein Galleries, inicjującej przenosiny pracowni artystki za ocean. Urodzona w Moskwie, córka jednego z najważniejszych polskich polityków w carskiej Rosji Aleksandra Lednickiego, została wcześnie dostrzeżona jako sprawna organizatorka i aktywna uczestniczka polskiego życia artystycznego nad Sekwaną. Zyskała dowody oficjalnego uznania w postaci życzliwych recenzji popularnych krytyków (jak Woroniecki czy Vauxcelles) oraz przyjęcia w 1921 roku w poczet członków Salon d’Automne, a w 1925 roku członka warszawskiego TZSP. W początku lat 20. rozpoczęła współpracę z Adrianną Górską (Adrienne Gorską), siostrą Tamary Łempickiej, z którą wykonała projekty fontann i małej architektury, a także nagrobek rodziny Lednickich na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (1923–1925). Okres włoski, w którym Lednicka stworzyła wiele portretów osobistości ze świata sztuki, arystokracji i polityki, upłynął pod znakiem ówczesnych protektorów rzeźbiarki – małżeństwa Teoplitzów. Józef (Giuseppe), pochodzący z warszawskiego rodu żydowskiej burżuazji, wpływowy prezes Banca Commerciale Italiana, oraz jego żona – gwiazda scen krakowskich ok. 1900 roku i podróżniczka – Jadwiga Mrozowska, prowadzili w Mediolanie artystyczny salon, promujący młodych artystów. Zaprzyjaźnieni z d’Annunziem i czołowymi postaciami ówczesnych Włoch, ułatwiali sukcesy swej podopiecznej, a także promowali związane z nią uzdolnione kobiety (Adrienne Gorska, Tamara de Lempicka). Współpracując w latach 30. przy dekoracji kilku włoskich transatlantyków, Lednicka biegle opanowała technologię prac w różnych materiałach – od ulubionego drewna, po rozmaite gatunki kamienia, płaskorzeźbę i panele dekoracyjne. Dorobek artystki dziś zupełnie rozproszony (w Polsce w zbiorach muzealnych zaledwie 3 rzeźby) i zapo mniany, byłby dziś niemożliwy do odtworzenia gdyby nie materiały archiwalne przekazane w latach 60. XX wieku przez brata artystki – Wacława, do Muzeum Narodowego w Warszawie. Funkcjonując w różnych krajach i środowiskach, była Lednicka zawsze ambasadorką polskiej kultury, organizatorką wystaw i uczestniczką wydarzeń, W 1932 roku na pokładzie statku – Conte di Savoia – na który wykonała popiersie żony następcy tronu, Księżnej Piemontu, odbyła pierwszą podróż do Ameryki, która wzbudziła fascynację tym krajem i decyzję o przeprowadzce za ocean. Wybuch drugiej wojny światowej, zmieniający radykalnie oblicze świata, w którym Lednicka miała uznaną pozycję, stał się przyczyną załamania zdrowia, depresji i samobójczej śmierci w roku 1947. Choć szczątkowe zachowanie twórczości Lednickiej, utrudnia dziś przywrócenie jej trwałego miejsca w historii polskiej rzeźby dwudziestolecia, rekonstrukcja artystycznej biografii rzeźbiarki zdaje się dopełniać w wielu aspektach obraz epoki, w której funkcjonowała. Wydobywa z mroku powiazania i nieoczekiwane związki, wzbogacając obraz polskiego międzywojnia. Niczym papierek lakmusowy lub brakujący kawałek układanki, przywrócona obecność Lednickiej pozwala odczytać ukryte sensy większej struktury.

EN

The work of Maria Lednicka-Szczytt (Maryla Lednicka), a student of Antoine Bourdelle, who in the interwar period was considered one of the most famous Polish artists abroad, is basically unknown today. In the reconstruction of the artistic biography, I focus on the Italian period as the most fruitful in her career. I assumed 1924 – the year of the artist’s first individual exhibition at the Pesaro Gallery in Milan and 1934 – the date of the first individual exhibition at the Wildenstein Galleries in New York, initiating the transfer of the artist’s studio overseas, as the border dates of this period. Born in Moscow, the daughter of Alexander Lednicki, one of the most important Polish politicians in tsarist Russia, she was noticed early as an efficient organizer and active participant of Polish artistic life on the Seine. She gained evidence of official recognition in the form of friendly reviews of popular critics (such as Woroniecki or Vauxcelles), or memberships: 1921 of Salon d’Automne, in 1925 of the Warsaw TZSP. In the early 1920s, she began working with Adrianna Górska (Adrienne Gorska), sister of Tamara Łempicka, with whom she designed fountains and street furniture, as well as the tombstone of the Lednicki family at the Powązki Cemetery in Warsaw (1923–1925). The Italian period, during which Lednicka created many portraits of personalities from the world of art, aristocracy and politics, was marked by the then sculptors’ protectors – the Teoplitz: Józef (Giuseppe), from the Warsaw family of the Jewish bourgeoisie, the influential president of Banca Commerciale Italiana, and his wife – star of the Krakow stages around 1900 and traveler – Jadwiga Mrozowska, ran an artistic salon in Milan promoting young artists. Friends of d’Annunzio and leading figures of contemporary Italy, facilitated the success of their mentee, and also promoted talented women associated with her (Adrienne Gorska, Tamara de Lempicka). Collaborating in the 1930s on decorating several Italian ocean liners, Lednicka has fluently mastered the work in various materials – from favourite wood, to different types of stone, bas-relief and decorative panels. Artistic achievements that today has completely dispersed (in Polish museums there are only 3 sculptures) and been forgotten, today would be impossible to compile if not for the archival materials transferred in the 1960s by the artist’s brother – Wacław, to the National Museum in Warsaw. Operating in various countries and environments, Lednicka has always been an ambassador of Polish culture, exhibition organizer and participant of events. In 1932 on board the ship – Conte di Savoia – for which she created a bust of the wife of the heir to the throne, Princess of Piedmont, made her first trip to America, which brought fascination with this country and the decision to move overseas. The outbreak of World War II, radically changing the face of the world in which Lednicka had a recognized position, brought a collapse of health, depression and suicide in 1947. Although the rudimentary preservation of Lednicka’s work, today makes it difficult to restore its permanence in the history of Polish sculpture of the twentieth century, the reconstruction of the artistic biography of the sculptor seems to complement in many respects the image of the era in which she worked. It brings out of the dark connections and unexpected relationships, enriching the image of the Polish interwar period. Like litmus paper or a missing piece of the puzzle, the restored presence of Lednicka allows to read the hidden senses of a wider structure.  

Keywords

PL

sztuka kobiet; rzeźba; sztuka polska I poł. XX w; polska emigracja; sztuka kobiet; rzeźba; sztuka polska I poł. XX w; polska emigracja

EN

female artists; sculpture; female sculpture; Polish art 1st half 20th c.; Polish emigration

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2019
• Issue: 3
• Pages: 81-106

Dates

published

2019-06-30

Contributors

author

Katarzyna Nowakowska-Sito

• Muzeum Historii Polski

References

• BARTNICKA-GÓRSKA/SZCZEPIŃSKA-TRAMER 2008 – Hanna Bartnicka-Górska, Joanna Szczepińska-Tramer, W poszukiwaniu światła, kształtu i barw. Artyści polscy wystawiający na Salonach paryskich w latach 1884–1960, Warszawa 2005.
• BOBROWSKA-JAKUBOWSKA 2004 – Ewa Bobrowska-Jakubowska, Artyści polscy we Francji w latach 1890–1918. Wspólnoty i indywidualności, Warszawa 2004.
• BOTTEGHE DI EDITORIA 1998 – Botteghe di editoria tra Montenapoleone e Borgospesso libri, arte cultura a Milano 1920–1940, katalog wystawy, red. A. Modena, Milano 1998.
• CARRÀ 1926 – Carlo Carrà, [tekst wstępny w:] Marie Lednicka-Szczytt. Mostra personale, katalog wystawy, Bottega di Poesia, Milano 1926.
• Dziesięciolecie 1928 – Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918–1928, praca zbiorowa, Kraków 1928, s. 720.
• GEORGE 1922 – Waldemar George, Le mouvement artistique. L’exposition de la „Jeune Pologne”, „L’Amour de l’art” 1922, nr 2.
• GEORGE 1924 – Waldemar George, Lednicka Szczytt, [w:] Mostre individuale del pittore Adolfo Feragutti Visconti / della scultrice polacca Lednicka Szczytt e della pittrice Regina Fradeletto, katalog wystawy, Galleria Pesaro, Milano 1924.
• GEPPERT 1968 – Eugeniusz Gepert, Moja droga, Kraków 1968.
• IN MEMORIAM 1950 – In Memoriam Maryla Lednicka, red. Wacław Lednicki, San Francisco 1950 (autorzy wspomnień: Jan Rosen, Sergei Scherbakoff, Jan Lechoń, Leon Kochnitzky, Wacław Lednicki).
• (ip.) 1933 – [Irena Pokrzywnicka?], Rozmowa z p. M. Szczytt-Lednicką o współczesnej sztuce włoskiej, „Świat” 1933, nr 36, s. 15.
• JABŁOWSKA 1933 – Irena Jabłowska, Artystka polska we Włoszech (Interwiew z p. Marią Szczytt-Lednicką), „Kobieta Współczesna” 1933, nr 30/9 z 24 IX, s. 589–591.
• KASA 2014 – Magdalena Kasa, Wśród aniołów i świętych – ewolucja form rzeźbiarskich w pracach Maryli Lednickiej-Szczytt, „Archiwum Emigracji” 2014, z. 1–2 (20–21), s. 351–363.
• KASTERSKA 1924 – Maria Kasterska, Tegoroczny Salon Jesienny w Paryżu, „Świat” 1924, nr 2, s. 6–8.
• KASTERSKA 1928a – Maria Kasterska, Rzeźbiarka polska na obczyźnie, „Świat” 1928, nr 34, s. 3.
• KASTERSKA 1928b – Maria Kasterska, Maria Szczytt-Lednicka, „Bluszcz” 1928, nr 41, s. 11–12.
• LEDNICKI 1967 – Wacław Lednicki, Pamiętniki, t. 2, Londyn 1967.
• LEDNICKI 1973 – Wacław Lednicki, 20 lat w wolnej Polsce, Londyn 1973.
• LEMPICKA 2006 – Tamara de Lempicka, red. Gioia Mori, katalog wystawy w Palazzo Reale 2006/2007, Skira, Milano 2006.
• MELBECHOWSKA-LUTY 2005 – Aleksandra Melbechowska-Luty, Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego, Warszawa 2005.
• MELBECHOWSKA-LUTY/BAL 2007 – Aleksandra Melbechowska-Luty, Irena Bal, Teoria i krytyka. Antologia tekstów o rzeźbie polskiej 1915–1939, Warszawa 2007.
• MICKE-BRONIAREK 2010 – Ewa Micke-Broniarek, Bitwa pod Grunwaldem – historia i mit [w:] Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Nowe spojrzenia, red. Katarzyna Murawska-Muthesius, Warszawa 2010.
• MONFERINI 2006 – Augusta Monferini, La collezione Gualino e le sue testimonianze presso la Banca Italiana, [w:] L’Arte a palazzo Koch – Banca d’Italia, Skira 2006.
• MORI 2013 – Gioia Mori, Tamara de Lempicka. La Reine de l’Art déco, katalog wystawy, Pinacothëque de Paris, Skira 2013.
• NOWAKOWSKA-SITO 2011 – Katarzyna Nowakowska-Sito, Tamara de Lempicka e la Polonia, [w:] Gioia Mori, Tamara de Lempicka. Regina del Moderno, katalog wystawy, Rzym, Complesso del Vittoriano, 2011, Skira 2011, s. 64–95 (także w wersji angielskiej katalogu: Tamara de Lempicka. The Queen of Modern).
• NOWAKOWSKA-SITO 2015 – Katarzyna Nowakowska-Sito, Tamara Łempicka: The Polish Contexts, „Ikonotheka” 2015, nr 25, s. 245–263.
• ORDYŃSKI 1926 – Ryszard Ordyński, Polska rzeźbiarka w Mediolanie, „Wiadomości Literackie” 1926, nr 15 z 1 IV 1926.
• Or. 1927 – [Ryszard Ordyński], Polska rzeźbiarka w Paryżu, „Kurier Polski” 1927, nr 195 z 18 VII.
• Orzeczenie sądu 1920 – Orzeczenie sądu 1920 obywatelskiego w sprawie zarzutów publicznie stawianych Aleksandrowi Lednickiemu, Warszawa 1920.
• Paryż i artyści polscy 1997 – Paryż i artyści polscy. Wokół E.-A. Bourdelle’a, katalog wystawy pod red. Elżbiety Grabskiej, Warszawa, Muzeum Narodowe, 1997.
• PIOTROWSKA 1947 – Irena Piotrowska, Maryla Lednicka 1895–1947, „Tygodnik Polski/The Polish Weekly”, New York 1947, nr 14 (22) z 8 VI, s. 6–7.
• SOSNOWSKA 1999 – Joanna Sosnowska, Polacy na Biennale Sztuki w Wenecji 1895–1999, Warszawa 1999.
• SPITZER 1947 – Tadeusz B. Spitzer, Maryla Lednicka. Wspomnienie pośmiertne, „Robotnik Polski/ The Polish Worker”, Nowy Jork, z 14 IX 1947.
• STONE 1998 – Marla Stone, The Patron State. Culture and Politics in Fascist Italy, Princeton 1998.
• TOEPLITZ 2004 – Krzysztof Teodor Toeplitz, Rodzina Toeplitzów. Księga mojego ojca, Warszawa 2004.
• TOEPLITZ-MROZOWSKA 1934 – Jadwiga Toeplitz-Mrozowska, Moja wyprawa na Pamiry, Lwów 1934.
• TOEPLITZ-MROZOWSKA 1963 – Jadwiga Toeplitz-Mrozowska, Słoneczne życie, Kraków 1963.
• TUROWSKI 2004 – Andrzej Turowski, Malewicz w Warszawie, Kraków 2004.
• WASILEWSKI 1924 – Zygmunt Wasilewski, Sprawa Lednickiego, Warszawa 1924.
• WIERZBICKA 2008 – Anna Wierzbicka, Artyści polscy w Paryżu. Antologia tekstów 1900–1939, Warszawa 2008.
• WORONIECKI 1924a – Edward Woroniecki, Polacy w Salonie Tuileryjskim, „Tygodnik Ilustrowany” 1924, nr 37, s. 603–604.
• WORONIECKI 1924b – Edward Woroniecki, „La Pologne politique, économique, littéraire et artistique” 1924, 1 IX, s. 20.
• ZIEMBIŃSKA 2015 – Ewa Ziembińska, Sara Lipska i Adrianna Gorska. Dwie drogi twórcze krzyżujące się w Paryżu, dom Barbary Harisson w Rambouillet, [w:] Polscy i rosyjscy artyści i architekci w koloniach artystycznych zagranicą, red. Jerzy Malinowski, Irina Gavrash i Dominik Ziarkowski, Warszawa–Toruń 2015, s. 255–259.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.07.05