Cmentarz, trup i dusza w wyobrażeniach prasy kaliskiej drugiej połowy XIX wieku

• Authors: Maciej Błachowicz

Title variants

Cmentarz, trup i dusza w wyobrażeniach prasy kaliskiej drugiej połowy XIX wieku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cmentarz – zinstytucjonalizowane miejsce składania zwłok, w znanej dziś formie jest efektem rewolucyjnych przemian, jakie przyniosło Europie oświecenie. Ich główną cechą jest lokowanie nekropolii z dala od ludzkich osiedli. Urzędowa akcja przenoszenia cmentarzy zbiegła się z potrzebą kultywowania pamięci o bliskich zmarłych. Tak rewolucyjne zmiany nie mogły pozostać bez wpływu na postrzeganie śmierci. Artykuł jest próbą naszkicowania poglądów, wierzeń i fantazji na temat cmentarzy chrześcijańskich wśród inteligencji kaliskiej w II połowie XIX wieku. Zebrany materiał źródłowy pochodzi z wychodzącego w latach 1871–1892 „Kaliszanina”. Większość analizowanych tekstów dotyczy nekropolii kaliskich, ale nie pominięto też wypowiedzi dotyczących innych miast i zawartych w fikcji literackiej. Ze względu na obszerność problematyki skupiono się na trzech wybranych problemach. W centrum zainteresowań stoi postrzeganie nekropolii i ich „mieszkańców” – zmarłych. Cmentarze są miejscem przeznaczonym do składowania ludzkich szczątków i kultywowania pamięci o zmarłych. Jednak przez związki z eschatologią są miejscami wymykającymi się kategoriom racjonalnym. Wynikająca z tego niejednoznaczność niewątpliwie warta jest uwagi badaczy. Sporo uwagi poświęcono postrzeganiu przez ludzi II połowie XIX wieku szczątków już złożonych w grobie. Jest to tytułowy „trup”. Kolejnym obszarem zainteresowania jest dusza – hipotetyczna forma egzystencji pośmiertnej ludzi. W kulturze chrześcijańskiej wiara w zmartwychwstałe ciała jest ściśle związana z wiarą w nieśmiertelną duszę. Cmentarz jest nie tylko miejscem złożenia oczekujących na zmartwychwstanie ciał, ale również strefą, w której mogą ukazać się ludziom „duchy”. Stąd nie sposób pominąć poglądów i fantazji na ten temat. Dokonano przy tym próby interpretacji zebranego materiału, mając nadzieję, że przyczynek ten będzie przydatny do dalszych badań nad zagadnieniem.

EN

The cemetery – institutionalized place for the laying of bodies, in the form known today, is the result of revolutionary changes brought about by the Enlightenment in Europe. Its main feature is the location of necropolises away from human settlements. The official action of relocating cemeteries coincided with the need to cultivate the memory of relatives who died. Such revolutionary changes could not remain unaffected by the perception of death. The article is an attempt to sketch the views, beliefs and fantasies about Christian cemeteries in the second half of the 19th century among the Kalisz intelligentsia. The collected source material comes from “Kaliszanin”, published in the years 1871–1892. Most of the analyzed texts concern cemeteries in Kalisz, but statements about other cities and those contained in literary fiction were not omitted. Due to the complexity of the issues, the focus was on three selected problems. The focus is on the perception of necropolises and their “inhabitants” – the dead. Cemeteries are places to store human remains and to cultivate the memory of the dead. However, due to their connections with eschatology, they are places that elude rational categories. The resulting ambiguity is undoubtedly worthy of the researchers’ attention. Much attention was paid to people’s perception of the second half of the nineteenth century of the remains already laid in the grave. It is the title “corpse”. Another area of interest is the soul – a hypothetical form of human posthumous existence. In Christian culture, belief in resurrected bodies is closely related to belief in an immortal soul. The cemetery is not only a place where bodies await the resurrection, but also a zone where “ghosts” can appear to people. Hence, it is impossible to ignore the views and fantasies on this subject. At the same time, an attempt was made to interpret the collected material, hoping that this contribution would be useful for further research on the issue.

Keywords

PL

cmentarze; eschatologia; zwłoki; dusza; Kalisz; prasa; „Kaliszanin”; Chodyński Adam; cmentarze; eschatologia; zwłoki; dusza; Kalisz; prasa; „Kaliszanin”; Chodyński Adam

EN

cemeteries; eschatology; remains; spirit; Kalisz; newspapers; „Kaliszanin”; Chodyński Adam

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2019
• Issue: 4
• Pages: 13-39

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Maciej Błachowicz

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu

References

• CHODYŃSKI 1872 – Adam Chodyński, Melancholja. Poezye, Drezno 1872.
• CHODYŃSKI 2010 – Adam Antoni Chodyński, Spuścizna literacka (Poezye), zebrała i opracowała Danuta Kawalerska, Kalisz 2010.
• KALISZANIN 1870, Nr 27 – Ad.Ch. [Adam Chodyński], Kilka myśli o cmentarzu w Kaliszu, „Kaliszanin”, 1870, nr 27, s. 108.
• KALISZANIN 1870, Nr 28 – Ad.Ch. [Adam Chodyński], Kilka myśli o cmentarzu w Kaliszu, „Kaliszanin”, 1870, nr 28, s. 112.
• KALISZANIN 1870, Nr 29 – Ad.Ch. [Adam Chodyński], Kilka myśli o cmentarzu w Kaliszu, „Kaliszanin”, 1870, nr 29, s. 116.
• KALISZANIN 1871, Nr 45 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1871, nr 45, s. 178.
• KALISZANIN 1871, Nr 62 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1871, nr 62, s. 246.
• KALISZANIN 1871, Nr 66 – K…rz W…i, [Kazimierz Witkowski?], „Kaliszanin”, 1871, nr 66, s. 262.
• KALISZANIN 1871, Nr 87 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1871, nr 87, s. 345.
• KALISZANIN 1872, Nr 18 – Ad. Ch., [Adam Chodyński], Biskupstwo kujawskie i kujawsko kaliskie przez (…), „Kaliszanin”, 1872, nr 18, s. 71.
• KALISZANIN 1872, Nr 22 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1872, nr 22, s. 85
• KALISZANIN 1874, Nr 55 – D, Ogniki albo światełka błędne, „Kaliszanin”, 1874, nr 55, s. 229.
• KALISZANIN 1877, Nr 67 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1877, nr 67, s. 269.
• KALISZANIN 1879, Nr 92 – Ad., [Adam Chodyński], [Notka o zgonie Aleksandry Tahn], „Kaliszanin”, 1879, nr 92, s. 380.
• KALISZANIN 1881, Nr 5 – Wiadomości różne, „Kaliszanin”, 1881, nr 5, s. 19.
• KALISZANIN 1882, Nr 20 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1882, nr 20, s. 77.
• KALISZANIN 1884, Nr 10 – Z miejsc wiecznego spoczynku, „Kaliszanin”, 1884, nr 10, s. 1.
• KALISZANIN 1884, Nr 13 – Ant. Sar. [Antoni Sarnecki?] Wspomnienie. (W rocznice zgonu ś. p. Jadwigi Jałowieckiej), „Kaliszanin”, 1884, nr 13, s. 4.
• KALISZANIN 1884, Nr 23 – Ogłoszenia, „Kaliszanin”, 1884, nr 23, s. 4.
• KALISZANIN 1884, Nr 48 – Adam Dobrowolski, Korespondencja Kaliszanina, „Kaliszanin”, 1884, nr 48, s. 3.
• KALISZANIN 1884, Nr 65 – Ad. Ch., [Adam Chodyński], Przekład z Beatti’ego, „Kaliszanin”, 1884, nr 65, s. 3
• KALISZANIN 1884, Nr 73 – W sprawie cmentarza, „Kaliszanin”, 1884, nr 73, s. 2.
• KALISZANIN 1884, Nr 86 – Żywcem pogrzebani, „Kaliszanin”, 1884, nr 86, s. 3.
• KALISZANIN 1884, Nr 99 – Stefan z Opatówka [Stefan Giller], Przytulisko i zabranka, powieść i klechda karpacka przez (…), „Kaliszanin”, 1884, nr 99, s. 1.
• KALISZANIN 1886, Nr 66 – a., [Adam Chodyński], Zrozpaczeni, „Kaliszanin”, 1886, nr 66, s. 1.
• KALISZANIN 1886, Nr 70 – Na widnokręgu, „Kaliszanin”, 1886, nr 70, s. 2.
• KALISZANIN 1886, Nr 83 – 4. – Różne wiadomości, „Kaliszanin”, 1886, nr 83, s. 3–4.
• KALISZANIN 1888, Nr 6 – Ad., [Adam Chodyński] „Powieści z Nekropolis przez (…)”, „Kaliszanin”, 1888, nr 6, s. 1.
• KALISZANIN 1888, Nr 10 – Ad., [Adam Chodyński], „Powieści z Nekropolis przez (…)”, „Nędzarz”, „Kaliszanin”, 1888, nr 10, s. 2.
• KALISZANIN 1888, Nr 13 – Ad., [Adam Chodyński], Powieści z Nekropolis przez (…) „Ustroń cudzoziemska”, „Kaliszanin”, 1888, nr 13, s. 2.
• KALISZANIN 1888, Nr 48 – Metalizowanie zwłok ludzkich, „Kaliszanin”, 1888, nr 48, s. 3.
• KALISZANIN 1888, Nr 78 – Adam Chodyński, Nenufary, „Kaliszanin”, 1888, nr 78, s. 4
• KALISZANIN 1888, Nr 87 – W miejsce kremacji, „Kaliszanin”, 1888, nr 87, s. 4.
• KALISZANIN 1889, Nr 41 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1889, nr 41, s. 2.
• KALISZANIN 1889, Nr 87 – Wiadomości kościelne, „Kaliszanin”, 1889, nr 87, s. 1.
• KALISZANIN 1890, Nr 19 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1890, nr 19, s. 3.
• KALISZANIN 1891, Nr 22 – Kremacja, „Kaliszanin”, 1891, nr 22, s. 4.
• KALISZANIN 1891, Nr 65 – Ad. Chod., [Adam Chodyński], Cmentarze Kalisza przez (…), „Kaliszanin”, 1891, nr 65, s. 3.
• KALISZANIN 1891, Nr 69 – Ad. Ch., [Adam Chodyński], Cmentarze Kalisza, „Kaliszanin” 1891, nr 69, s. 3.
• KALISZANIN 1891, Nr 87 – H.W., Myśli i uwagi, „Kaliszanin”, 1891, nr 87, s. 3.
• KALISZANIN 1891, Nr 102 – Serce matki, „Kaliszanin”, 1891, nr 102, s. 2.
• KALISZANIN 1892, Nr 8 – Ad., [Adam Chodyński], Pod reformacką lipą ze wspomnień, „Kaliszanin”, 1892, nr 8, s. 3.
• KALISZANIN 1892, Nr 18 – Wiadomości miejscowe i okoliczne, „Kaliszanin”, 1892, nr 18, s. 1.
• KALISZANIN 1892, Nr 35 – To i owo, „Kaliszanin”, 1892, nr 35, s. 4.
• KALISZANIN 1892, Nr 47 – H.W., Hypnotyzm i spirytyzm, „Kaliszanin”, 1892, nr 47, s. 4.
• ARIES 1989 – Philippe Aries, Człowiek i śmierć, Warszawa 1989.
• BŁACHOWICZ 2003 – Maciej Błachowicz, Śmierć w dawnym Kaliszu, niepublikowana praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Lecha Trzeciakowskiego, Poznań 2003, dostęp internetowy: https://www.galeriawielkopolska.info/cmentarz/mgr.pdf [dostęp: 28.12.2019].
• KOLBUSZEWSKI 1985 – Jacek Kolbuszewski, Wiersze z cmentarza. O Współczesnej epigrafice wierszowanej, Wrocław 1985.
• KOLBUSZEWSKI 1996 – Jacek Kolbuszewski, Cmentarze, Wrocław 1996.
• KUNICKI 1991 – Bogumił Kunicki, Ballady kaliskie, Kalisz 1991.
• MAŁYSZKO 2012 – Stanisław Małyszko, Zabytkowe Cmentarze przy Rogatce w Kaliszu, Kalisz 2012.
• NICIEJA 2010 – Stanisław S. Nicieja, Lwów. Ogród snu i pamięci: dzieje Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie oraz ludzi tam spoczywających w latach 1786–2010, Opole 2010.
• POLANOWSKI 1979 – Edward Polanowski, W dawnym Kaliszu. Szkice z życia miasta 1850–1914, Poznań 1979.
• POLANOWSKI 1987 – Edward Polanowski, Życie literackie Kalisza 1870–1907, Warszawa 1987.
• PRZYGODZKI 2012 – Sławomir Przygodzki, Kalisz wielokulturowy, Kalisz 2012.
• ROSIEK 1997 – Stanisław Rosiek, Zwłoki Mickiewicza. Próba nekrofagii poety, Gdańsk 1997.
• VOVELLE 2008 – Michel Vovelle, Śmierć w cywilizacji Zachodu od roku 1300 do współczesności, Gdańsk 2008.
• WALCZAK 2010 – Krzysztof Walczak, Adam Chodyński (1832–1902). Historyk Kalisza, Kalisz 2010.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.08.02