Cmentarz ewangelicko-augsburski w Pabianicach – dzieje i analiza wartości artystycznych

• Authors: Dominika Gwarda

Title variants

Cmentarz ewangelicko-augsburski w Pabianicach – dzieje i analiza wartości artystycznych

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Cmentarz ewangelicko-augsburski powstał w początkach istnienia parafii w Pabianicach. Luteranie zapoczątkowali przemysł tekstylny w mieście i przyczynili się do jego rozwoju, a cmentarz stał się miejscem wiecznego spoczynku najbogatszych mieszkańców miasta. Ich społeczny status i sukces finansowy są widoczne również na cmentarzu – ich nagrobki zostały wykonane przez najlepsze firmy kamieniarskie i uznanych artystów, takich jak choćby Johannes Schilling – profesor drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, który jest twórcą figury Chrystusa na nagrobku rodziny Krusche. Większość realizacji pochodzi z lokalnych zakładów, a większość sygnatur na nagrobkach wskazuje na firmy z Łodzi – zakład Antoniego Urbanowskiego i firmę Fiebiger & Frantz, dlatego też na cmentarzu przy ulicy Ogrodowej w Łodzi możemy odnaleźć bliźniacze nagrobki. Na pabianickim cmentarzu znajdziemy realizacje najpopularniejszych stylów i tematów w sztuce sepulkralnej XIX i XX wieku, a także różne typy nagrobków – stele, cippusy, złamane kolumny, obeliski, nagrobki w typie aedicularnym i najpopularniejsze w tym zestawieniu – proste lub stylizowane krzyże. Mimo że często produkowane w wielu egzemplarzach, nadal pozostają cennym świadectwem epoki i wyrazem kunsztu rzeźbiarskiego ich twórców.

EN

The Evangelical-Augsburg Cemetery in Pabianice was founded in the beginnings of the Lutheran parish. Lutherans were founders of the textile industry and they contributed to development of the city. Their cemetery is a place of eternal rest for the members of the wealthiest families of Pabianice. Their social status and fortune is visibly reflected on their graves. The gravemarkers have high artistic values and were made by best sculptural companies and acclaimed artists – such as Johannes Schilling, the professor of Fine Arts Academy from Dresden, who created the statue of Christ on the grave of Krusche family. Most of the realizations were made by local companies and most of the gravemarkers with signatures were made by company of Antoni Urbanowski and Fiebigier & Frantz from Łódź. This is a reason why we can find some identical gravemarkers on the cemetery on Ogrodowa street in the near city. In the Lutheran cemetery there are realisations of most popular themes and styles in sepulchral art of XIX and XX century and many types of gravemarkers such as stellas, cippuses, aediculas, broken columns, obelisks or the most popular – simple or stylized crosses. Even though they were often designed for serial production, they are still beautiful piece of craft and important sign of the past.

Keywords

PL

cmentarz; luteranie; ewangelicko-augsburski; Pabianice; Krusche; Ender; Kindler; cmentarz; luteranie; ewangelicko-augsburski; Pabianice; Krusche; Ender; Kindler

EN

Cemetery; Lutherans; Evangelical-Augsburg; Pabianice; Krusche; Ender; Kindler

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2019
• Issue: 4
• Pages: 95-118

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Dominika Gwarda

• Uniwersytet Łódzki, absolwentka Instytutu Historii Sztuki

References

• ADAMEK 1997 – Robert Adamek, Krusche, Ender, Kindler, Królowie bawełny w Pabianicach w XIX–XX w. Informator do wystawy, Pabianice 1997.
• ADAMEK /NOWAK 2005 – Robert Adamek, Tadeusz Nowak, 650 lat Pabianic. Studia i szkice, Łódź 2005.
• BADZIAK /CHYLAK /ŁAPA 2014 – Kazimierz Badziak, Karol Chylak, Małgorzata Łapa, Łódź wielowyznaniowa. Dzieje wspólnot religijnych do 1914 r., Łódź 2014.
• BARUCH 1903 – Maksymilian Baruch, Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne. Monografia historyczna dawnych dóbr kapituły krakowskiej w sieradzkiem i łęczyckiem, Warszawa 1903.
• CHAPEAUROUGE 2014 – Donat de Chapeaurouge, Symbole chrześcijańskie, Kraków 2014.
• DOBROWOLSKI 1974 – Tadeusz Dobrowolski, Rzeźba neoklasyczna i romantyczna w Polsce, Wrocław 1974.
• DOMINIKOWSKI 2004 – Jan Dominikowski, Nekropolia Łodzi Wielkoprzemysłowej. Cmentarz Stary przy ulicy ogrodowej – dzieje i sztuka 1854–1945, Łódź 2004, s. 97–104.
• DOPART 2008 – Alicja Dopart, Stary Cmentarz Katolicki w Pabianicach 1824–2004, Pabianice, 2008, s. 28.
• FEUILET 2006 – Michel Feuilet, Leksykon symboli chrześcijańskich, Poznań 2006.
• GIGLEWICZ 2011 – Edward Giglewicz, Formy krzyża, [w:] Krzyż (Biblioteka Encyklopedii katolickiej, 6), red. Elżbieta Kasjaniuk, Lublin 2011.
• GROCHOWSKA /STEFAŃSKI 2011 – Ewa Grochowska, Krzysztof Stefański, Kaplica grobowa Kindlerów w Pabianicach i witraże Richarda Schleina, [w:] Witraże secesyjne: tendencje i motywy, red. Tomasz Szybisty, Kraków 2011, s. 176–187.
• HECKERT 2011 – Harry Heckert, Die chronik der Evangelisch-Augsburgischen Gemeinde zu Pabianice, Castrop Rauxel 2011.
• KIRSCH 2012 – Piotr Kirsch, Dzieje Parafii ewangelicko-augsburskiej św. Piotra i Pawła w Pabianicach w latach 1914–1939, Łódź 2012.
• KOPALIŃSKI 1991 – Władysław Kopaliński, Słownik Symboli, Warszawa 1991.
• KOTULA/KRAKOWSKI 1980 – Adam Kotula, Piotr Krakowski, Rzeźba XIX wieku, Kraków 1980.
• KWIATKOWSKA 1995 – Maria Irena Kwiatkowska, Rzeźbiarze Warszawscy XIX wieku, Warszawa 1995.
• Pismo Święte 1962 – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie polskim W.O. Jakuba Wujka S. J., Kraków 1962.
• Przedsiębiorstwo 2013 – Przedsiębiorstwo Antoniego i Józefa Urbanowskich. Rodzina, dzieło twórcy, red. Katarzyna Kuropatwa-Pik, Marcin J. Szymański, Cezary Pawlak, Łódź 2013.
• Rożek 2010 – Michał Rożek, Idee i symbole sztuki chrześcijańskiej, Kraków 2010.
• STEFAŃSKI 2000 – Krzysztof Stefański, Zakład Antoniego Urbanowskiego – przyczynek do dziejów sztuki łódzkiej przełomu XIX i XX w., [w:] Sztuka w Łodzi. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z okazji 45 rocznicy łódzkiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki w 575 rocznicę nadania Łodzi praw miejskich 4–5 czerwca 1998, Łódź 2000, s. 47–62.
• STEFAŃSKI 2013 – Krzysztof Stefański, Twórczy dorobek zakładu Antoniego Urbanowskiego – działalność na polu sztuki sepulkralnej i sakralnej oraz budownictwa, [w:] Przedsiębiorstwo 2013, s. 95–134.
• TAYLOR 2006 – Richard Taylor, Przewodnik po symbolice kościoła, Warszawa 2006.
• „Weg und Ziel” – „Droga i Cel”, nr 6, czerwiec 2009, s. 6.
• WOŹNIAK 1995 – Krzysztof Woźniak, Protestanci Pabianiccy (Do 1914 r.). Szkic do portretu. [w:] „Pabianicana 3”, Pabianice 1995, s. 63–66.
• http://pabianice.naszemiasto.pl/artykul/zdjecia/odnawiaja-pomniki-na-pabianickim-cmentarzu,1516711,galop,3285837,t,id,tm,zid.html [dostęp: 20.11.2018].
• http://www.museum-mittweida.de/johannes-schilling-haus/ [dostęp: 20.11.2018].
• http://www.pabianice.luteranie.pl [dostęp: 20.11.2018].
• https://schilling-association.org/index.php/joh-schilling-en.html [dostęp: 20.11.2018].

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.08.05