Franciszek Jaworski (1873–1914) – pierwszy historiograf biżuterii polskiej

• Authors: Ewa Letkiewicz

Title variants

EN

Franciszek Jaworski (1873–1914) – the first historiographer of Polish jewelery

Abstracts

EN

The article concerns the figure of Franciszek Jaworski (1873–1914), a historian, antiquarian, collector, journalist, and journalist from Lviv. His works on Polish historical rings from 1911–1913 are the first to document these items from the end of the 18th century and the 19th century. Especially the work on rings, written in 1913, had a significant impact on the subsequent literature on Polish jewelry. Its author was the first researcher to perceive the ring as an important historical object, a document of the culture of bygone times, seemingly only a small, meaningless object. The items collected in the work Historical Polish Rings were divided by Jaworski into groups arranged chronologically. The four oldest rings related to the decline of the Polish-Lithuanian Commonwealth, and the remaining 114 were related to people and events of the 19th century (the last of the rings was from 1894). The ring typology introduced by Franciszek Jaworski became important for the subsequent systematization of Polish jewelry. Although it was a group of works accidentally collected by him, it became a basis for the next generations to distinguish a new category of jewelry, known today as “patriotic jewellery”. For this reason, Franciszek Jaworski should be treated as the first historiographer who drew attention to the need for research in this unrecognized field with his study.

PL

Artykuł dotyczy postaci lwowskiego historyka, antykwariusza, kolekcjonera, dziennikarza, publicysty Franciszka Jaworskiego (1873–1914). Jego prace poświęcone polskim pierścieniom historycznym z lat 1911–1913 są pierwszymi, które dokumentują te przedmioty, pochodzące z końca XVIII stulecia i z wieku XIX. Zwłaszcza praca o pierścieniach powstała w 1913 roku wywarła znaczący wpływ na późniejsze piśmiennictwo poświęcone polskiej biżuterii. Jej autor był pierwszym badaczem postrzegającym pierścień jako ważny obiekt historyczny, dokument kultury minionych czasów, na pozór tylko przedmiot drobny, pozbawiony znaczenia. Zabytki zebrane w pracy Pierścienie historyczne polskie podzielił Jaworski na grupy uporządkowane chronologicznie. Cztery najstarsze pierścienie odnosiły się do schyłku Rzeczypospolitej, a pozostałe 114 wiązały się z osobami i wydarzeniami XIX wieku (ostatni z pierścieni pochodził z 1894 roku). Typologia pierścieni wprowadzona przez Franciszka Jaworskiego stała się ważna dla późniejszych systematyzacji polskiej biżuterii. Choć była to grupa dzieł przygodnie przez niego zebranych, stała się dla kolejnych generacji podstawą do wyodrębnienia nowej kategorii biżuterii, znanej dziś jako „biżuteria patriotyczna”. Z tego powodu Franciszka Jaworskiego należy traktować jako pierwszego ich historiografa, który swoim opracowaniem zwrócił uwagę na potrzebę badań na tym nierozpoznanym polu.

Keywords

PL

Franciszek Jaworski; biżuteria; biżuteria patriotyczna; historiografia biżuterii

EN

Franciszek Jaworski; jewellery; patriotic jewellery; jewellery historiography

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2021
• Issue: 7
• Pages: 107-118

Dates

published

2021

Contributors

author

Ewa Letkiewicz

• Instytut Nauk o Kulturze, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

• https://orcid.org/0000000216217947

References

• Album pamiątek 1913 – Album pamiątek roku 1863, ze wstępem Franciszka Jaworskiego, Lwów 1913.
• CHAREWICZOWA 1938 – Łucja Charewiczowa, Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lwów 1938.
• JAWORSKI 1910 – Franciszek Jaworski, Medaliony polskie. Zbiór rodziny Przybysławskich, Lwów 1910.
• JAWORSKI 1911 – Franciszek Jaworski, Pierścienie historyczne, „Na Ziemi Naszej”, nr 1 (1911), s. 3–5; nr 2 (1911), s. 2–4; nr 3 (1911), s. 3–5; nr 4 (1911), s. 5–7; nr 5 (1911), s. 1–3; nr 6 (1911), s. 4–6; nr 7 (1911), s. 4–5; nr 8 (1911), s. 5–6; nr 9 (1911), s. 3–5; nr 10 (1911), s. 1–3; nr 16 (1911), s. 4–5; nr 17 (1911), s. 4–6; nr 18 (1911), s. 2–4; nr 19 (1911), s. 3–6; nr 20 (1911), s. 3–4.
• JAWORSKI 2017 – Franciszek Jaworski, Pierścienie historyczne polskie, Sandomierz 2017.
• JEDYNAK 2007 – Stanisław Jedynak, Obchody patriotyczne we Lwowie w czasach zaborów, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI − ciągłość i zmiana, red. naukowa Andrzej Stawarz, Wiesław Jan Wysocki, Warszawa 2007, s. 109–116.
• JULKOWSKA 2016 – Violetta Julkowska, O roli międzynarodowych projektów naukowych prowadzonych w środowisku historyków historiografii w XXI wieku, [w:] Historia. Ciągłość i zmiany. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. naukowa Mariola Hoszowska, Joanna Pisulińska, Paweł Sierżęga, Rzeszów 2016.
• JURKOWSKA 2014 – Hanna Jurkowska, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa 2014.
• LECHICKI 1964–1965 – Czesław Lechicki, Jaworski Franciszek (1873–1914), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 11, Wrocław etc. 1964–1965, s. 105–106.
• LETKIEWICZ 2019 – Ewa Letkiewicz, Polska biżuteria patriotyczna. Terminologia, definicje, znaczenia i konteksty, [w:] Biżuteria w Polsce. Konteksty, zbiory, ekspozycje, red. naukowa Katarzyna Kluczwajd, Toruń 2019 („Rzemiosło Artystyczne i Wzornictwo w Polsce”), s. 31–39.
• LETKIEWICZ 2020 – Ewa Letkiewicz, „Pamiątka narodowa”. Kilka uwag o zmianie denotacji terminu w kontekście badań nad kulturą ziem polskich w XIX wieku, [w:] Paragone. Pasaże sztuki, Księga
• Jubileuszowa Profesora Lechosława Lameńskiego, red. Elżbieta Błotnicka-Mazur, Anna Dzierżyc-Horniak,
• Magdalena Howrus-Czajka, Wydawnictwo KUL, Lublin 2020, s. 507–519.
• LUBCZYŃSKA 2017 – Aleksandra Lubczyńska, Na Ziemi Naszej. Dodatek naukowo-literacki „Kuriera Lwowskiego” (1909–1919) – pismo, jego tematyka i autorzy, [w:] Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa, „Studia i Materiały, t. 5 (2017), red. Lidia Michalska-Bracha, Małgorzata Przeniosło, s. 147–168.
• MICHALSKA-BRACHA 2003 – Lidia Michalska-Bracha, Powstanie styczniowe w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego w okresie zaborów, Kielce 2003.
• MICHALSKA-BRACHA 2012 – Lidia Michalska-Bracha, W kręgu miłośników przeszłości Lwowa – Franciszek Jaworski i Józef Białynia-Chołodecki, [w:] Znani i nieznani międzywojennego Lwowa, „Studia i Materiały”, t. 3 (2012), red. Małgorzata i Marek Przeniosło, s. 11–26.
• MICHALSKA-BRACHA 2016a – Lidia Michalska-Bracha, Dzieje Lwowa w twórczości historycznej Franciszka Jaworskiego (1873–1914), [w:] Historia. Ciągłość i zmiana. Studia ofiarowane Profesorowi Jerzemu Maternickiemu, red. naukowa Mariola Hoszowska, Joanna Pisulińska, Paweł Sierżęga, Rzeszów 2016, s. 105–115.
• MICHALSKA-BRACHA 2016b – Lidia Michalska-Bracha, Problematyka ochrony zabytków i pamiątek przeszłości na łamach dodatku literacko-naukowego do „Kuriera Lwowskiego” na przełomie XIX/XX wieku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach”, t. 31 (2016), s. 263–279.
• NICIEJA [b.r.] – Stanisław Sławomir Nicieja, Ogród snu i pamięci. Dzieje Cmentarza Łyczakowskiego oraz ludzi tam spoczywających w latach 1786–2010, Opole [b.r.].
• OPAŁEK 2014 – Mieczysław Opałek, Franciszek Jaworski, „Kurier Lwowski”, nr 111 (1914).
• ORTYL 2005 − Tadeusz Ortyl, Kronika Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego Oddział w Sanoku im. Rudolfa Mękickiego 1972–2005, Sanok 2005.
• PAWŁOWSKI 1914 – Bronisław Pawłowski, Franciszek Jaworski, „Kwartalnik Historyczny”, R. 28 (1914), z. 2, s. 315–316, [online] https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/23516/edition/20776/content?ref=desc [dostęp 6.06.2019].
• Przewodnik 1913 –Przewodnik po wystawie 1863. 1863–1913, Lwów 1913.
• SMIRNOW 2013 – Jurij Smirnow, Powrót Franciszka Jaworskiego do Lwowa, „Kurier Galicyjski”, nr 19 (2013), [online], https://www.kuriergalicyjski.com/kultura/wydarzenia/2674-powr-t-franciszka-jaworskiego-do-lwowa [dostęp 6.06.2019].
• STAWARZ 2007 – Andrzej Stawarz, O scenariuszach polskich świąt narodowych 3 Maja i 11 Listopada obchodzonych po roku 1918, [w:] Polski obyczaj patriotyczny od XVIII do przełomu XX/XXI w. – ciągłość i zmiana, red. naukowa Andrzej Stawarz, Wiesław Jan Wysocki, Warszawa 2007, s. 151–159.
• TOCZEK 2013 – Alfred Toczek, Lwowskie środowisko historyczne i jego wkład w kulturę książki i prasy (1860–1918), Kraków 2013.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.11.06

Biblioteka Nauki

2142141