Od salonu do buduaru. Wystrój i wyposażenie wnętrz łódzkiej burżuazji 1890–1939 – wybrane problemy

• Authors: Łukasz Grzejszczak

Title variants

EN

From the living room to the boudoir Interior design and furnishing of the Łódź bourgeoisie 1890–1939 – selected problems

Abstracts

EN

At the beginning of the 20th century, the social structure of the Łódź bourgeoisie is dominated by the petty bourgeoisie group, that makes up about 20% of the citizens, while the bourgeoisie that derived from it constitutes about 7%, with the representatives of wealthy intelligentsia estimated at about 2.2–5%. In the intital stages of establishing their lifestyles they aspired to follow the living patterns of the upper class, espacially the aristocracy. According to the words of Norbert Elias – Elegance and sophistication, being the basis of prestige, allow them to separate from other social strata, just as it was in the case of the aristocracy. One of the core elements of social status was having a adequately equipped home, because as Walter Benjamin said ”the interior, for the private man, represents the universe. In the interior, he brings together the far away and the long ago”. The interior is a space strictly defined by boundaries and functionality, in which not only basic human needs are contained, but also the desire for comfort. It is reflected in the representative functions that support the social life, limited not only to the extended family, but involving a much wider community. The article provides a closer look at the issues of designing and decorating the interiors of both residences and apartments of the rich, predominantely neostylish in nature, subordinated to certain content, among which the will of self-presentation was the most prominent. Were they just the products of ever changing trends or a universal value derived from the ideas of representativeness and privacy? The article presents the results of research related to material culture, furnishings, iconographic program of interiors and customs. It references archival and iconographic materials including, but not limited to diary accounts and memoirs. It focuses on various parameters for ordering not only furniture.

PL

U progu XX stulecia w strukturze społecznej łódzkiego mieszczaństwa dominowała grupa drobnomieszczaństwa, której odsetek wynosił 20%, wywodząca się z niej burżuazja stanowiła około 7%, a odsetek przedstawicieli zamożnej inteligencji szacuje się na około 2,2–5%. W początkowym okresie, tworząc własny styl życia, wyemancypowane mieszczaństwo aspirowało do wzorów czerpanych z wyższych warstw społecznych, zwłaszcza arystokracji. Elegancja i wykwintność – co podkreśla Norbert Elias – będąc podstawą prestiżu, pozwalają mieszczaństwu, tak jak w przeszłości arystokracji, oddzielić się od innych warstw społecznych. Jednym z elementów budujących społeczny prestiż było posiadanie odpowiednio wyposażonej siedziby, jak zauważa Walter Benjamin „wnętrze jest dla osoby prywatnej czymś w rodzaju wszechświata. W nim gromadzi ona to, co dalekie i co przeszłe”. Wnętrze mieszkalne jest bowiem przestrzenią o ściśle wyznaczonych granicach i funkcjach, które mają służyć nie tylko zaspokajaniu podstawowych ludzkich potrzeb, ale także pragnienia wygody. Odzwierciedla się ono w funkcji reprezentacyjnej, której sprzyja prowadzenie życia towarzyskiego, nieograniczonego jedynie do rozgałęzionej rodziny, ale obejmującego znacznie szerszą wspólnotę. Artykuł ma przybliżyć problematykę związaną z wystrojem i wyposażeniem wnętrz zarówno rezydencji, jak i zamożnych mieszkań, mających głównie charakter neostylowy, podporządkowany określonym treściom, wśród których dominowała chęć autoprezentacji. Podjęto w nim rozważania dotyczące kategorii porządkujących – w pewnym sensie – układ i wygląd oraz sposób urządzenia poszczególnych pomieszczeń. Czy były to tylko zmieniające się mody, czy też uniwersalny pierwiastek skupiający się wokół reprezentacyjności i prywatności? Zaprezentowano także wyniki badań związanych z kulturą materialną, wyposażeniem, programem ikonograficznym wnętrz oraz obyczajowością. Chcąc przedstawić omawiane zagadnienia, odwołano się do materiałów archiwalnych, ikonograficznych, relacji pamiętnikarskich i wspomnień. Skupiono się też na różnorodności wyposażenia, omawiając nie tylko meble.

Keywords

PL

wnętrza na przełomie XIX i XX wieku; meble na przełomie XIX i XX wieku; wnętrza w Łodzi

EN

interiors of the 19th–20th centuries; furniture of the 19th–20th centuries; interiors in Łódź

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: TECHNE. Seria Nowa
• Year: 2023
• Volume: 1
• Issue: 11
• Pages: 97-116

Dates

published

2023

Contributors

author

Łukasz Grzejszczak

• Politechnika Łódzka, Instytut Architektury Tekstyliów

References

• BARTCZAK 1999 – Mirosław Bartczak, Scheiblerowie, Łódź 1999.
• BENJAMIN 1996 – Walter Benjamin, Paryż – stolica dziewiętnastego wieku, [w:] Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, Poznań 1996.
• BOURDIEU 2005 – Pierre Bourdieu, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa 2005.
• DOMINIKOWSKI 2000 – Jan Dominikowski, Nieznane importy w sztuce łódzkiej, [w:] Sztuka w Łodzi. Materiały sesji naukowej zorganizowanej z okazji 45 rocznicy Łódzkiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. Jadwiga Szewczyk, Łódź 2000, s. 79–98.
• ELIAS 1980 – Norbert Elias, Przemiany obyczajowe w cywilizacji zachodu, Warszawa 1980.
• ELZENBERG 1889 – Jadwiga Zalasnowska-Elzenberg [Abnegat], Z Tygodnia, „Dziennik Łódzki” 1889, nr 139, s. 1–2.
• FRIEDRICH/FRIEDRICH 2008 – Agnieszka Friedrich, Jacek Friedrich, Prywatne czy na pokaz? Kilka uwag o wnętrzach domów w Ziemi Obiecanej Reymonta, [w:] Dom – spotkanie przestrzeni prywatnej i publicznej na tle przemian cywilizacyjnych XIX i XX wieku. Zbiór studiów, red. Zbigniew Opacaki, Dagmara Płaza-Opacka, Gdańsk 2008, s. 142–153.
• GRZEJSZCZAK 2011 – Łukasz Grzejszczak, Uroda codzienności. Sztuka użytkowa XIX–XX wieku, Łódź 2011.
• GRZEJSZCZAK 2015 – Łukasz Grzejszczak, Art deco w łódzkich mieszkaniach okresu dwudziestolecia międzywojennego, [w:] Polskie art deco. Materiały sesji naukowej Polskie art déco. Wnętrza mieszkalne w stylu art déco 6–7.06.2011 roku Muzeum Mazowieckie w Płocku, red. Zbigniew Chlewiński, Płock 2015, s. 87–98.
• GRZEJSZCZAK 2018a – Łukasz Grzejszczak, Przy wspólnym stole. Jadalnie łódzkiej burżuazji XIX–XX wieku, [w:] Polska i świat przez kuchnię. Studia o dziedzictwie kulinarnym, red. Anna Kamler, Dorota Pietrzykiewicz, Katarzyna Seroka, Warszawa 2018, s. 145–155.
• GRZEJSZCZAK 2018b – Łukasz Grzejszczak, „To jest nasz pokój mauretański”. Łódzkie kolekcje sztuki orientalnej przed 1939 rokiem, [w:] Polskie kolekcjonerstwo rzemiosła artystycznego, red. Magdalena Białonowska, Monika Bryl, Anna Frąckowska, Warszawa 2018, s. 104–109.
• GRZEJSZCZAK 2022 – Łukasz Grzejszczak, Katalog wzorników tkackich w zbiorach Muzeum Ziemi Prudnickiej, Prudnik 2022.
• HAAFF 2005 – Rainer Haaff, Neorenesansowe meble epoki kajzerowskich Niemiec 1871–1914, Poznań 2005.
• HINZ 1980 – Sigrid Hinz, Wnętrza mieszkalne i meble. Od starożytności do współczesności, Warszawa 1980.
• JORDAN 2006 – Wisława Jordan, W kręgu łódzkiej secesji, Łódź 2006.
• KACPRZAK 2000 – Dariusz Kacprzak, O smaku artystycznym łódzkich przemysłowców drugiej połowy XIX i początku XX wieku, [w:] Rozważania o smaku artystycznym. Studia, red. Józef Poklewski, Tomasz F. de Rosset, Toruń 2000, s. 203–225.
• KACPRZAK 2015 – Dariusz Kacprzak, Kolekcje Ziemi Obiecanej. Zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880–1939, Warszawa 2015.
• KAMIŃSKA 1960 – Maria Kamińska, Ścieżkami wspomnień, Warszawa 1960.
• KUŻKO 2000 – Wanda Kużko, Biedermannowie. Dzieje rodziny i fortuny 1730–1945, Łódź 2000.
• OCHOROWICZ-MONATOWA 1914 – Marya Ochorowicz-Monatowa, Gospodarstwo kobiece w mieście i na wsi, t. I, Warszawa–Lwów–Poznań 1914.
• OPACKI/PŁAZA-OPACKA 2008 – Zbigniew Opacki, Dagmara Płaza-Opacka, Wstęp, [w:] Dom – spotkanie przestrzeni prywatnej i publicznej na tle przemian cywilizacyjnych XIX i XX wieku. Zbiór Studiów, red. Zbigniew Opacaki, Dagmara Płaza-Opacka, Gdańsk 2008, s. 8–9.
• PARISSIEN 2010 – S. Parissien, Historia wnętrz. Dom od roku 1700, Warszawa 2010.
• PUŚ 1987 – Wiesław Puś, Dzieje Łodzi przemysłowej (Zarys historii), Łódź 1987.
• PYTLAS 1994 – Stefan Pytlas, Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Łódź 1994.
• ROSSMAN 1929 – Akta Notariusza Kazimierza Rossmana w Łodzi rok 1929, APŁ sygn. 53.
• RYNKOWSKA 1970 – Anna Rynkowska, Ulica Piotrkowska, Łódź 1970.
• SETKOWICZ 1969 – Jan Setkowicz, Zarys historii mebla od czasów starożytnych do końca XIX wieku, Warszawa–Kraków 1969.
• SIERADZKA 2001 – Anna Sieradzka, Przechadzki po dawnych wnętrzach, czyli jak niegdyś w Polsce mieszkano, Warszawa 2001.
• Sprawozdanie 1936 – Sprawozdanie z rzemieślniczej wystawy-targów w Łodzi, Łódź 1936.
• STEFAŃSKI 2001 – Krzysztof Stefański, Jak zbudowano przemysłową Łódź. Architektura i urbanistyka w latach 1821–1914, Łódź 2001.
• STEFAŃSKI 2013 – Krzysztof Stefański, Łódzkie wille fabrykanckie, Łódź 2013.
• STEFAŃSKI/KUSIŃSKI 2017 – Krzysztof Stefański, Jacek Kusiński, Łódź. Pałace i wille, Łódź 2017.

Identifiers

DOI

10.18778/2084-851X.15.06

Biblioteka Nauki

29519310