Personenbezeichnungen in deutschen Einwortidiomen und ihre polnischen Äquivalente

• Authors: Mariusz Frąckowiak
• Languages of publication: DE

Abstracts

DE

Der Beitrag präsentiert eine Analyse 113 deutscher als Personenbezeichnungen fungierender Einwortphraseologismen sowie ihrer polnischen Äquivalente. Die Untersuchung basiert auf lexikographischem Material aus ein- und zweisprachigen Wörterbüchern (darunter aus dem Internet). Der Text hat zum Ziel, die Typologie der monolexikalen Einheiten darzustellen. In der kontrastiven Analyse wird auf zwei Schlüsselfragen eingegangen: Welche semantischen Felder werden von ausgewählten deutschen Einwort-phrasemen vertreten und wie werden jene Einwortphraseologismen ins Polnische übersetzt? Die aus einem theoretischen und empirischen Teil zusammengesetzten Betrachtungen schließen mit der Darstellung der Motivationsquellen für die Entstehung der Einwortidiome.

PL

Niniejszy artykuł prezentuje analizę 113 niemieckich złożeń nominalnych stanowiących określenia osób oraz polskich odpowiedników owych rzeczowników złożonych. Badanie oparte jest na materiale leksykograficznym wyekscerpowanym z jedno- i dwujęzycznych słowników oraz ze źródeł internetowych. Tekst ma na celu przedstawienie typologii jednostek monoleksykalnych. W analizie kontrastywnej zostają podjęte dwie kluczowe kwestie: Jakie pola semantyczne reprezentują wybrane niemieckie wyrazy złożone oraz w jaki sposób tłumaczone są owe złożenia nominale na język polski? Rozważania, które składają się z części teoretycznej i empirycznej, kończą się przedstawieniem źródeł motywacji powstawania compositów.

EN

This paper presents an analysis of 113 German nominal compounds defining attributes of people and Polish counterparts of these compound nouns. The research is based on a lexicographical material excerpt from mono- and bilingual dictionaries as well as internet sources. The text aims to present a typology of monolexical units. Two key issues are subject to contrastive analysis: which semantic fields do selected German com pound words represent and how are these nominal compounds translated into Polish? The discussion which consists of a theoretical and empirical part ends with conclusions dealing primarily with a source of motivation of composites’ formation.

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen
• Year: 2015
• Pages: 99-117

Dates

published

2015-12-30

Contributors

author

Mariusz Frąckowiak

References

• BAESKOW, HEIKE (2002): Abgeleitete Personenbezeichnungen im Deutschen und Englischen: Kontrastive Wortbildungsanalysen im Rahmen des Minimalistischen Programms und unter Berücksichtigung sprachhistorischer Aspekte. Berlin/New York.
• BAŃKO, MIROSŁAW (2010): Jak opracować słownik afektonimów? [Wie soll ein Wörterbuch liebevoller Begriffe erstellt werden?]. In: CHLEBDA, WOJCIECH (ed.): Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu. Opole, 67-81.
• BAŃKO, MIROSŁAW / ZYGMUNT, AGNIESZKA (2010): Czułe słówka. Słownik afektonimów [Liebevolle Wörter. Wörterbuch liebevoller Begriffe]. Warszawa.
• BERGMANN, GUNTER (1971): Zur Theorie der Wortbildungsregeln (Der Typ „Heulsuse“). In: Deutsch als Fremdsprache 8, H.2:104-108.
• BIRK, BETTINA FELICITAS (2012): Konnotation im Deutschen. Eine Untersuchung aus morphologischer, lexikologischer und lexikographischer Perspektive: https://edoc.ub.uni-muenchen.de/16001/1/Birk_Bettina.pdf (24.05.2016).
• BŁASZKOWSKA, HANKA (2002): Asymmetrien in der Bildung und im Gebrauch femininer und maskuliner Personenbezeichnungen im Deutschen und im Polnischen. In: BZDĘGA, ANDRZEJ Z. / KASZYŃSKI, STEFAN H. / ORŁOWSKI, HUBERT (eds.): Studia Germanica Posnaniensia XXVIII. Poznań, 19-34.
• BRALCZYK, JERZY (2007): O języku propagandy i polityki [Zur Sprache der Propaganda und Politik]. Warszawa.
• BRAUN, PETER (1990): Personenbezeichnungen – der Mensch in der deutschen Sprache. In: Muttersprache 100:167-191.
• BRAUN, PETER (1992): Personenbezeichnungen – mehr oder weniger tierisch ernst. In: Muttersprache 102/2:143-152.
• BRAUN, PETER (1997): Personenbezeichnungen. Der Mensch in der deutschen Sprache. Tübingen.
• BURGER, HARALD (1973): Idiomatik des Deutschen. Tübingen.
• BURGER, HARALD (1998 / 2007): Phraseologie. Eine Einführung am Beispiel des Deutschen. Berlin.
• BURGER, HARALD / DOBROVOL’SKIJ, DMITRIJ / KÜHN, PETER / NORRICK, NEAL R. (eds.) (2007): Phraseologie / Phraseology. Ein internationales Handbuch zeitgenössischer Forschung / An International Handbook of Contemporary Research. Berlin/New York.
• CONRAD, RUDI (1985): Zu den Beziehungen zwischen Arbitrarität und Motiviertheit in der Zeichenkonzeption Ferdinand de Saussures. In: Zeitschrift für Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung 38, 2:107-111.
• COULMAS, FLORIAN (1987): Idiomatizität: Zur Universalität des Idiosynkratischen. In: Linguistische Berichte 72:27-50.
• DUBISZ, STANISŁAW (2002): Struktura tematyczna słownictwa staropolskiego [Die thematische Struktur des altpolnischen Wortschatzes]. In: GAJDA, STANISŁAW / RYMUT, KAZIMIERZ / ŻYDEK-BEDNARCZUK, URSZULA (eds.): Język w przestrzeni społecznej. Opole, 281-288.
• DUHME, MICHAEL (1991): Phraseologie der deutschen Wirtschaftssprache. Eine empirische Untersuchung zur Verwendung von Phraseologismen in journalistischen Texten. Essen.
• DUHME, MICHAEL (1995): Lauschangriff und Rollkommando – „Einwortphraseologismen“ in der Pressesprache am Beispiel des Nachrichtenmagazins FOCUS. In: BAUR, RUPPRECHT S. / CHLOSTA, CHRISTOPH (eds.): Von der Einwortmetapher zur Satzmetapher. Akten des Westfälischen Arbeitskreises Phraseologie / Parömiologie. Studien zur Phraseologie und Parömiologie 6. Bochum, 83-93.
• ERBEN, JOHANNES / MOSER, HANS (1971): Das Feld der alters- und geschlechtsdifferenzierenden Personenbezeichnungen im Tirolischen. In: MEID, WOLFGANG / ÖLBERG, HERMANN M. / SCHMEJA, HANS (eds.): Studien zur Namenkunde und Sprachgeographie. Festschrift für Karl Finsterwalder. Innsbruck (= Innsbrucker Beiträge zur Kulturwissenschaft 16), 241-287.
• FLEISCHER, WOLFGANG (1976): Zum Verhältnis von Phraseologie und Wortbildung im Deutschen. In: Deutsch als Fremdsprache 13, H.6:321-330.
• FLEISCHER, WOLFGANG (1997): Phraseologie der deutschen Gegenwartssprache. Tübingen.
• FÖLDES, CSABA (1988): Erscheinungsformen und Tendenzen der dephraseologischen Derivation in der deutschen und ungarischen Gegenwartssprache. In: Deutsche Sprache 16/1:68-78.
• FREIN-PLISCHKE, MARIE-LUISE (1987): Wortschatz Bundesrepublik – DDR. Semantische Untersuchungen anhand von Personalkollektiva. Düsseldorf.
• GALLMANN, PETER (1991): Bezeichnungen für männliche und weibliche Personen. In: Sprachspiegel 47/5-6:150-160.
• GLÄSER, ROSEMARIE (1978): Syntaktische und semantische Aspekte der Klassifizierung von Phraseologismen. In: Linguistische Studien 45:78-98.
• GLIWA, RENATA (2008): Funkcje formantów -ak, -ik/-yk w gwarach kieleckich oraz południowo-wschodnich gwarach łęczycko-sieradzkich [Funktionen der Affixe -ak, -ik/ -yk in den Mundarten auf dem Gebiet von Kielce und in den südöstlichen Mundarten auf dem Gebiet von Łęczyca-Sieradz]. In: KLESZCZ, KRZYSZTOF / KRZEMPEK, MONIKA (eds.): Język – Komunikacja. Opole, 131-140.
• GONDEK, ANNA / SZCZĘK, JOANNA (2002): Das Wesen der Einwortidiome und ihr Verhältnis zur Phraseologie (am Beispiel der Einwortphraseme mit Farbbezeichnungen im Deutschen). In: Studia Linguistica XXI:65-76.
• GRAF, ERIC / STURM, AFRA (2007): Der Heulsuser und die Fremdlingin. Nachdenken über geschlechtergerechte Personenbezeichnungen. In: Praxis Deutsch: Zeitschrift für den Deutschunterricht 34/201:50-57.
• GROCHOLA-SZCZEPANEK, HELENA (2002): Rzeczowniki złożone w gwarach polskich [Zusammengesetzte Substantive in den polnischen Mundarten]. Kraków.
• GROCHOLA-SZCZEPANEK, HELENA (2008): Główne typy strukturalno-semantyczne rzeczowników złożonych w dialektachpolskich [Strukturell-semantische Haupttypen zusammengesetzter Substantive inpolnischen Dialekten]. In: Jezikoslovni zapiski 14/1:61-74.
• GÜNTHER, KURT (1998): Zur Begriffsfindung in der Phraseologie: die Termini Lexem, Phrasem, Textem, Phraseolexem. In: EISMANN, WOLFGANG (ed.): Europhras 95. Europäische Phraseologie im Vergleich. Gemeinsames Erbe und kulturelle Vielfalt. Bochum, 283-293.
• HANDKE, KWIRYNA (1997): Composita nominalne w Słowniku Gwar Kaszubskich B. Sychty [Nominale Zusammensetzungen im Wörterbuch der kaschubischen Mundarten von B. Sychta]. In: WOSIAK-ŚLIWA, RÓŻA (ed.): Pomorskie Studia Dialektologiczno-onomastyczne 1. Gdańsk, 27-44.
• HENSCHEL, HELGUNDE (1987): Das Problem der Einwortidiome und ihr Verhältnis zur Phraseologie (am Material des Tschechischen und anderer Sprachen). In: Zeitschrift für Phonetik, Sprachwissenschaft und Kommunikationsforschung 40:839-847.
• HESSKY, REGINA (1987): Phraseologie. Linguistische Grundfragen und kontrastives Modell deutschungarisch. Tübingen.
• JAŚKOWSKA-GUZIAŁ, JOANNA (2008): Ekspresywizmy jako słownictwo wartościujące i służące wyrażaniu emocji w talk-show na przykładzie programu „Kuba Wojewódzki“ [Expressivismen als bewertender und Emotionen ausdrückender Wortschatz in der Talkshow am Beispiel der Sendung „Kuba Wojewódzki“]. In: KLESZCZ, KRZYSZTOF / KRZEMPEK, MONIKA (eds.): Język – Komunikacja. Opole, 89-97.
• JEZIORSKI, JAN (1987): Die deutschen Nominalkomposita vom Typ „Numerale + Substantiv“ und ihre polnischen Entsprechungen. In: Folia Linguistica 15:125-131.
• KLECZKOWSKI, ADAM (1927): Złożenia nominalne w języku polskim i niemieckim [Nominale Zusammensetzungen in polnischer und deutscher Sprache]. In: Prace Filologiczne XII:522-540.
• KLEMENSIEWICZÓWNA, IRENA (1951): Wyrazy złożone nowszej polszczyzny kulturalnej [Zusammengesetzte Lexeme des neueren Kulturpolnischen]. Kraków.
• KREJA, BOGUSŁAW (1969): Słowotwórstwo rzeczowników ekspresywnych w języku polskim [Wortbildung der expressiven Substantive im Polnischen]. Gdańsk.
• KURYŁO, ELŻBIETA / URBAN, KRYSTYNA (2002): Językowe wyznaczniki prestiżu i jego braku we współczesnej polszczyźnie [Sprachliche Maβstäbe des Prestiges und sein Fehlen im Gegenwartspolnisch]. In: GAJDA, STANISŁAW / RYMUT, KAZIMIERZ / ŻYDEK-BEDNARCZUK, URSZULA (eds.): Język w przestrzeni społecznej. Opole, 137-149.
• LASKOWSKI, MAREK: Ohne Falsch über falsche Freunde in der deutschen und polnischen Phraseologie: http://krakau2006.anaman.de/beitraege/laskowski.pdf (24.05.2016).
• LEWICKI, ANDRZEJ MARIA / PAJDZIŃSKA, ANNA / REJAKOWA, BOŻENA (1987): Z zagadnień frazeologii. Problemy leksykograficzne [Zu Fragen der Phraseologie. Lexikographische Problemfelder]. Warszawa.
• LEWIŃSKI, PIOTR (1993): Próba klasyfikacji semantycznej compositów [Versuch einer semantischen Klassifikation der Komposita]. In: Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego XIX:57-87.
• MACIOŁEK, MARCIN (2011): Kotuś, pieseczek, chrabąszczyk, myszka... – spis Tadeusza Chyły jako (pre)tekst do rozważań o konieczności nauczania obcokrajowców słowotwórstwa języka polskiego [Kätzchen, Hündchen, Maikäferchen, Mäuschen... – ein Verzeichnis von Tadeusz Chyła als (Prä)Text zu Überlegungen über die Notwendigkeit der Lehre zur polnischen Wortbildung für Ausländer]. In: GROCHALA, BEATA / WOJENKA-KARASEK, MAGDALENA (eds.): Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 18. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego – 3. Łódź, 269-278.
• MÖLLER, ANNELIESE (1983): Zur Bedeutungsentwicklung von Personalkollektiven im Deutschen. In: Beiträge zur Erforschung der deutschen Sprache 3:189-205.
• MÜLLER, ALFONS FRIDOLIN (1953): Die Pejoration von Personenbezeichnungen durch Suffixe im Neuhochdeutschen. Zürich.
• PALM, CHRISTINE (1997): Phraseologie. Eine Einführung. Tübingen.
• PAWŁOWSKA, EMILIA (2008): Rzeczownikowe derywaty z wykładnikiem -ko w gwarach kielecko-łódzkich oraz w polszczyźnie ogólnej [Nominale Derivate mit dem Affix -ko in den Mundarten auf dem Gebiet von Kielce-Łódź und im allgemeinen Polnischen]. In: KLESZCZ, KRZYSZTOF / KRZEMPEK, MONIKA (eds.): Język – Komunikacja. Opole, 99-109.
• PERLIN, JACEK / MILEWSKA, MARIA (2000): Afektonimy w polskim, francuskim, hiszpańskim i niderlandzkim. Analiza morfologiczna i semantyczna [Liebevolle Begriffe im Polnischen, Französischen, Spanischen und Niederländischen. Eine morphologische und semantische Analyse]. In: NOWAKOWSKA-KEMPNA, IWONA /DĄBROWSKA, ANNA / ANUSIEWICZ, JANUSZ (eds.): Język a kultura 14: Uczucia w języku i tekście. Wrocław, 165-173.
• PETERSEN, GISLINDE (1968): Motivierte Bezeichnungen für Frauen in rheinischen Mundarten. Tübingen.
• PLUTA, FELIKS (2002): Charakterystyka lwowskiego języka „bosańskiego“ [Eine Charakteristik des „bosanischen“ Lembergischen]. In: GAJDA, STANISŁAW / RYMUT, KAZIMIERZ / ŻYDEK-BEDNARCZUK, URSZULA (eds.): Język w przestrzeni społecznej. Opole, 167-174.
• POPOWSKA-TABORSKA, HANNA (2010): Zbiory zanikającego słownictwa jako potencjalne źródło informacji etnolingwistycznej [Sammlungen zum verschwindenden Wortschatz als potenzielle ethnolinguistische Informationsquelle]. In: CHLEBDA, WOJCIECH (ed.): Etnolingwistyka a leksykografia. Tom poświęcony Profesorowi Jerzemu Bartmińskiemu. Opole, 67-81.
• PTASHNYK, STEFANIYA (2009): Phraseologische Modifikationen und ihre Funktionen im Text: Eine Studie am Beispiel der deutschsprachigen Presse. Phraseologie und Parömiologie 24. Hohengehren.
• ROOS, ECKHARD (2001): Idiom und Idiomatik: Ein sprachliches Phänomen im Lichte der kognitiven Linguistik und Gestalttheorie. Aachen.
• RUSEK, JERZY (2002): Polski żartowniś i jego innosłowiańskie odpowiedniki [Der polnische Spaßvogel und seine andersslawischen Entsprechungen]. In: GAJDA, STANISŁAW / RYMUT, KAZIMIERZ / ŻYDEK-BEDNARCZUK, URSZULA (eds.): Język w przestrzeni społecznej. Opole, 455-464.
• SCHMIDT, RUDOLF (1974): Der Mensch im Spiegel der deutschen Sprache. Ein unterhaltsamer Beitrag zur deutschen Sprachkunde. Gerabronn-Crailsheim.
• SCHMIDT, VERONIKA (1979): Probleme der Archaisierung deutscher Wörter. Dargestellt am Beispiel von Personenbezeichnungen. In: Beiträge zur Phraseologie und Lexikologie der deutschen Gegenwartssprache (= Linguistische Studien, Reihe A, H.56):130-136.
• SCHMIDT, WILHELM (1967): Lexikalische und aktuelle Bedeutung. Ein Beitrag zur Theorie der Wortbedeutung. Berlin.
• SCHOENTHAL, GISELA (1989): Personenbezeichnungen im Deutschen als Gegenstand feministischer Sprachkritik. In: Zeitschrift für germanistische Linguistik 17:296-314.
• SENDERSKA, JOANNA (2008): Czy to dobrze być oportunistą? O zmianie znaczenia niektórych wyrazów [Ist es gut, ein Opportunist zu sein? Zur Bedeutungsänderung einiger Wörter]. In: Kwartalnik Polonistyczny. Konteksty Kulturowe 2:65-68.
• SIKORA, KAZIMIERZ (2010): Grzeczność językowa wsi. Cz. 1. System adresatywny [Sprachliche Höflichkeit des Dorfes. T. 1. Adressatives System]. Kraków.
• SMÓŁKOWA, TERESA (2002): Nazwy własne jako podstawa nazw pospolitych [Eigennamen als Grundlage für Appellativa]. In: GAJDA, STANISŁAW / RYMUT, KAZIMIERZ / ŻYDEK-BEDNARCZUK, URSZULA (eds.): Język w przestrzeni społecznej. Opole, 339-350.
• STAROŃ, JUSTYNA (2013): Afektonimy w najnowszej polszczyźnie [Liebevolle Begriffe im neuesten Polnischen]. In: Roczniki Humanistyczne LXI/6:109-119.
• SZCZĘK, JOANNA (2010): Auf der Suche nach der phraseologischen Motiviertheit im Deutschen (am lexikographischen Material). Dresden/Wrocław.
• WARCHOŁ, STEFAN (1999): Przezwiska mieszkańców wsi Głębokie w woj. chełmskim motywowane metaforycznie i metonimicznie [Metaphorisch und metonymisch motivierte Spitznamen der Einwohner des Dorfes Głębokie in der Woiwodschaft Chełm].
• WAWRZYŃCZYK, JAN (1999): Z notatnika leksykografa [Aus dem Notizbuch eines Lexikographen]. In: WYDERKA, BOGUSŁAW (ed.): O kształcie języka. Studia i rozprawy. Opole, 223-226.
• WIESE, INGRID (1970): Zur Klassifizierung der deutschen Personenbezeichnungen. In: Wissenschaftliche Zeitschrift der Karl-Marx-Universität Leipzig 3:517-529.
• WOLNICZ-PAWŁOWSKA, EWA (1997): Przezwiska intymne w najnowszej polszczyźnie. Cz. 1. Affectiva [Intime Spitznamen im neuesten Polnisch. T. 1. Affectiva]. In: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie 7. Prace Językoznawcze 1:71-93.
• WOLNICZ-PAWŁOWSKA, EWA (1998): Przezwiska intymne w najnowszej polszczyźnie. Cz. 2. Afektonimy i przezwiska rzadkie. Cz. 3. Słowotwórstwo [Intime Spitznamen im neuesten Polnisch. T. 2. Liebevolle Begriffe und seltene Spitznamen. T. 3. Wortbildung]. In: Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie 12. Prace Językoznawcze 2:102-114.
• WOŁOWIK, BARBARA (1999): Dawne nazwy terminatorów w toponimii polskiej [Einstige Namen von Lehrlingen in der polnischen Toponymie]. In: WYDERKA, BOGUSŁAW (eds.): O kształcie języka. Studia i rozprawy. Opole, 227-235.
• ZGÓŁEK, HALINA / ZGÓŁEK, TADEUSZ (1998): Biznesmen, uczony i robotnik. Aksjologiczne podstawy stereotypu językowego. Rekonesans [Geschäftsmann, Gelehrter und Arbeiter. Axiologische Grundlagen des Sprachstereotyps. Erkundungen]. In: ANUSIEWICZ, JANUSZ / BARTMIŃSKI, JERZY (eds.): Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne. Wrocław, 245-251.
• ZIENIUKOWA, JADWIGA (1999): Prasa – czas – słowa (Na przykładzie prasy polskiej z początku XVIII wieku) [Presse – Zeit – Wörter (Am Beispiel der polnischen Presse zu Beginn des 18. Jahrhunderts)]. In: WYDERKA, BOGUSŁAW (eds.): O kształcie języka. Studia i rozprawy. Opole, 245-250. In: WYDERKA, BOGUSŁAW (ed.): O kształcie języka. Studia i rozprawy. Opole, 215-221.

Identifiers

DOI

10.18778/2196-8403.2015.08