Afekt wobec braku. Poezja Bolesława Leśmiana

• Authors: Urszula M. Pilch

Title variants

Afekt wobec braku. Poezja Bolesława Leśmiana

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Lektura poezji Bolesława Leśmiana pozwala wskazać zasadniczą cechę w postaci wielowymiarowego uwrażliwienia na brak. W liryce autora Sadu rozstajnego wyróżniam te zabiegi, które wydobywają już na poziomie językowym poczucie niepełni, nieobecności, nieistnienia. Apofatyczność języka przekłada się na problem niebytu jako braku znaczącego. Zajmuję się brakiem nie tyle jako kategorią zaprzeczenia istnienia, ile raczej jako samodzielnym, ukonstytuowanym, afektywnym rodzajem przeżycia. Zastanawiam się, co dzieje się z „ja” mówiącym, które konfrontuje się z innym w sytuacji przeżywania bólu wynikającego z braku. Najbardziej istotne okazuje się empatyczne współodczuwanie „ja” z innym. W momencie odkrycia cudzego bólu następuje stan afektywny, który nie podlega już ani uświadomieniu, ani opisaniu. Zderzenie na osi „ja” – inny – brak przynosi i stwarza afekt. Empatycznie nakierowane „ja” liryczne zderza się z innym, który przeżywa brak. Odczucia nnego zostają przez osobę mówiącą w tekście – do pewnego przynajmniej stopnia – rozpoznane, a nawet nazwane. Dopiero w tym, co rozgrywa się później, upatruję stanu afektywnego. Empatyczne zderzenie i współodczuwanie wybija „ja” z samego siebie, rozbija czasami tekst – doprowadza bowiem do przeżycia, które plasuje się poniżej uświadomionego, tym bardziej wyrażonego i wreszcie niewyrażalnego. Jest przeżyciem nie-do-nazwania.

EN

The article explores multi-dimensional sensitivity to the void as a major feature of Bolesław Leśmian’s poetry. The author distinguishes those stylistic devices which extract, on the level of language, the the feeling of non-fullness, absence, or nonexistence in Leśmian’s poems. Apophatic language translates itself into the issue of nonexistence seen as meaningful lack. The article focuses not so much on the category of the negation of existence as on independent, fixed, affective type of experience. The author inquires what happens with the poetic voice confronted with the Other in a situation experiencing pain resulting from lack. Empathetic co-feeling of “I” with the other turns out to be the most important state. The moment someone else’s pain is discovered, feelings change into the affective state which cannot be either realized or described. The I-Other-void confrontation brings about an affect. The empathetic “I” meets the Other who experiences various kinds of absence. The Other’s feelings become recognized and even, to some extent, defined by the person who speaks in the text but the affect happens afterwards. The emphatic confrontation and co-feeling destruct the coherent voice and the text itself for it causes that kind of unspeakable experience that cannot be realized, expressed or represented. This is an experience not-to-be-named.

Keywords

PL

Leśmian; poezja; brak; afekt

EN

Leśmian; poetry; lack; absence; affect; Leśmian; poetry; lack; absence; affect

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2018
• Issue: 7
• Pages: 83-99

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Urszula M. Pilch

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Polonistyki, Katedra Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski

• https://orcid.org/0000-0003-0337-1686

References

• Bieńczyk M., Melancholia. O tych, którzy nigdy nie odnajdą straty, Warszawa 1998.
• Cieślak T., Liryka bezpośrednia w twórczości Bolesława Leśmiana, [w:] Twórczość Bolesława Leśmiana. Studia i szkice, pod red. T. Cieślaka i B. Stelmaszczyk, Kraków 2000.
• Czabanowska-Wróbel A., Baśń w literaturze Młodej Polski, Kraków 1996.
• Czabanowska-Wróbel A., Bolesław Leśmian i „słowo ostatnie”, [w:] „Lecz nie było już świata…” Bolesław Leśmian. Miłość i śmierć. Wiersze, całość ułożył, fotografie wykonał i słowem wstępnym opatrzył A. Nowakowski, Kraków 2017.
• Czabanowska-Wróbel A., Leśmian – autonomizacja poznania wzroku w poemacie „Oczy w niebiosach”, http://sensualnosc.bn.org.pl/pl/articles/lesmian-autonomizacja--poznania-wzroku-w-poemacie-oczy-w-niebiosach-766/.
• Czabanowska-Wróbel A., Złotnik i śpiewak. Poezja Leopolda Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu, Kraków 2009.
• Czapliński P., Poetyka afektywna i powieść o rodzinie, [w:] Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, pod red. R. Nycza, A. Łebkowskiej, A. Daukszy, Warszawa 2015.
• Deleuze G., Guattari F., Percept, afekt i pojęcie, [w:] G. Deleuze, F. Guattari, Co to jest filozofia, przeł. P. Pieniążek, Gdańsk 2000.
• Głowiński M., Bolesław Leśmian. „Otchłań”, [w:] Liryka polska. Interpretacje, pod red. J. Prokopa i J. Sławińskiego, wyd. 3, Gdańsk 2001.
• Głowiński M., Zaświat przedstawiony. Szkice o poezji Bolesława Leśmiana, Warszawa 1981.
• Jarzyna A., Imaginauci. Pismo wyobraźni Bolesława Leśmiana, Józefa Czechowicza, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Nowaka, Łódź 2017.
• Karpowicz T., Poezja niemożliwa. Modele Leśmianowskiej wyobraźni, Warszawa 1975.
• Kluba A., Autoteliczność – referencyjność – niewyrażalność: O nowoczesnej poezji polskiej (1918–1939), Wrocław 2004.
• Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, pod red. R. Nycza, A. Łebkowskiej, A. Daukszy, Warszawa 2015.
• Kuźma E., O poetyce negatywnej. Od poetyki do poetologii, od poetologii do metapoetyki, [w:] Poetyka bez granic, pod red. W. Boleckiego i W. Tomasika, Warszawa 1995.
• Kwiatkowski J., Dwudziestolecie międzywojenne, wyd. 3, Warszawa 2000.
• Lam A., Obraz i dyskurs w poezji Leśmiana, [w:] Poetyki Leśmiana. Leśmian i inni, pod red. E. Czaplejewicza i W. Sadowskiego, Warszawa 2002.
• Łebkowska A., Zdarzenie – afekt – twórczość, [w:] Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, pod red. R. Nycza, A. Łebkowskiej, A. Daukszy, Warszawa 2015.
• Markowski M.P., Polska literatura nowoczesna. Leśmian, Schulz, Witkacy, Kraków 2007.
• Massumi B., Autonomia afektu, „Teksty Drugie” 2013, nr 6.
• Michałowski P., Głosy, formy, światy. Warianty poezji nowoczesnej, Kraków 2008.
• Nawrocki M., „Ballada bezludna”: spełnione nieistnienie – niespełnione istnienie, [w:] M. Nawrocki, Wariacje istnieniowe. O ontologii poetyckiej Bolesława Leśmiana, Tarnów 2009.
• Nawrocki M., Wariacje anielskie, [w:] Leśmian nowoczesny i ponowoczesny, pod red. B. Grodzkiego i D. Trześniowskiego „Radomskie Monografie filologiczne” 2012, nr 1, Radom 2012.
• Pilch U.M., Podmiot zamknięty w spojrzeniu, [w:] Stulecie „Sadu rozstajnego”, pod red. U.M. Pilch i M. Stali, Kraków 2014.
• Podraza-Kwiatkowska M., Leopold Staff i Bolesław Leśmian, czyli o dwóch poematach tercyną, [w:] M. Podraza-Kwiatkowska, Labirynty – kładki – drogowskazy. Szkice o literaturze od Wyspiańskiego do Gombrowicza, Kraków 2011.
• Podraza-Kwiatkowska M., Pustka – otchłań – pełnia. Ze studiów nad młodopolską symboliką inercji i odrodzenia, [w:] M. Podraza-Kwiatkowska, Somnambulicy – dekadenci – herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Kraków 1985.
• Prokop J., Niepochwycień (Motyw regresu w poezji Leśmiana), [w:] Studia o Leśmianie, pod red. M. Głowińskiego i J. Sławińskiego, Warszawa 1971.
• Rowiński C., Człowiek i świat w poezji Leśmiana. Studium filozoficznych koncepcji poety, Warszawa 1982.
• Rymkiewicz J.M., Leśmian. Encyklopedia, Warszawa 2001.
• Sandauer A., Samobójstwo Mitrydatesa. Eseje, Warszawa 1955.
• Stala M., Jam jest miejsce spotkania. Duch, dusza i ciało w poetyckiej antropologii Bolesława Leśmiana, [w:] M. Stala, Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza, Kraków 2001.
• Stala M., O tych, których nie ma. Na marginesie Leśmianowskiego cyklu „Aniołowie”, [w:] M. Stala, Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza, Kraków 2001.
• Winiecka E., Z wnętrza dystansu. Leśmian – Karpowicz – Białoszewski – Miłobędzka, Poznań 2012.
• Wojda D., Poetyka negatywna, [w:] D. Wojda, Milczenie słowa. O poezji Wisławy Szymborskiej, Kraków 1996.
• Woźniak-Łabieniec M., Leśmianowska „ontologia” nicości, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Litteraria Polonica” 1998, nr 1.
• Woźniak-Łabieniec M., Między mrokiem a światłem. Epistemologiczne peregrynacje podmiotu w wierszu „Oczy w niebiosach” (z cyklu „Poematy zazdrosne”), [w:] Stulecie „Sadu rozstajnego”, pod red. U.M. Pilch i M. Stali, Kraków 2014.
• Zaleski M., Niczym mydło w grze scrabble, „Teksty Drugie” 2013, nr 6.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.07.05