„Piła” Bolesława Leśmiana – w stronę transu i transgresji

• Authors: Helena Hejman

Title variants

„Piła” Bolesława Leśmiana – w stronę transu i transgresji

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Transgresja angażuje psychosomatycznie: cielesne doznanie bólu i rozkoszy, sprowokowane przez samozachowawcze ograniczenia, toruje drogę doświadczeniom oderwanym od zmysłów i rozumu. Naruszenie barier narusza człowieka; potem jest niemożliwe, którego transpozycją w znanej balladzie Leśmiana – Piła – jest dezintegracja i dyspersja ciała, doznającego okrutnej rozkoszy. Artykuł stanowi próbę odświeżonej lektury tej ballady, proponuje uwzględnienie w interpretacji – nietypowego dla badań nad Leśmianem – sadycznego kontekstu. W Pile inspiracja wierzeniowością ludową, na którą wskazywał już Jacek Trznadel, przenika się z modernistycznie przepracowanym doświadczeniem rewolucji. Tematyzowane w utworze podobieństwo cielesnego obcowania do sceny widowiskowej tortury umożliwia potraktowanie tej ballady jako ważnego głosu w kwestii rozróżnienia między seksualnością, której celem jest progenitura, a erotyzmem, zmierzającym do rozkoszy bezpłodnej i nieużytecznej. Artykuł skupia się na charakterystyce libertyńskich rysów poetyki Leśmiana, wskazaniu potencjalnych źródeł obrazu kobiety-piły, znaczeniu eksklamacji balladowych kochanków, zagadnieniu rytmu oraz symbolice ciała pokawałkowanego.

EN

Transgression engages psychosomatically: the corporeal experience of pain and pleasure provoked by self-preservation constraints paves the way for experiences detached from the senses and reason. Violation of barriers violates the man; beyond that lays the impossible, which in the well-known Leśmian’s ballad Piła is transposed as disintegration and dispersion of the body experiencing cruel delight. The article is an attempt at refreshed reading of this ballad; it suggests taking into account a sadistic context which is considered atypical of research into Leśmian. In this poem the inspiration of folk beliefs permeates with the modernist experience of the revolution. The similarity of carnal intercourse to a scene of spectacular torture makes it possible to treat this ballad as an important voice in the issue of distinction between sexuality aimed at progeny, and eroticism leading to barren and unuseful pleasure. The paper focuses on the characteristics of libertine features of Leśmian’s poetics, the indication of potential sources of the woman-saw image, the importance of exclamations of ballad lovers, the issue of rhythm and the symbolism of fragmented body.

Keywords

PL

Leśmian; transgresja; libertynizm; rewolucja; ciało; „Piła”

EN

Leśmian; The Saw; transgression; libertinism; revolution; body; somatics; „Piła”; Leśmian; The Saw; transgression; libertinism; revolution; body; somatics; „Piła”

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2018
• Issue: 7
• Pages: 147-162

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Helena Hejman

• Uniwersytet Gdański, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej

• https://orcid.org/0000-0002-2568-2015

References

• Augsburger J., Masochizmy. Mitologizacja jako estetyka kryzysu w twórczości Brunona Schulza, tłum. K. Lukas, „Przestrzenie Teorii” 2011, nr 15.
• Banasiak B., Obywatel Louis Sade, albo le Marquis sans-culotte parvenu, http://sade.ph-f.org/teksty_pdf/bb_obywatel_sade.pdf (dostęp: 11.05.2017).
• Bataille G., Doświadczenie wewnętrzne, tłum. M. Ochab, [w:] Osoby. Transgresje 3, wyb., oprac. i red. M. Janion, S. Rosiek, Gdańsk 1984.
• Bataille G., Erotyzm, tłum. M. Ochab, wyd. 3, Gdańsk 2015.
• Bataille G., Łzy Erosa, tłum. T. Swoboda, Gdańsk 2009.
• Bataille G., Sade, tłum. B. Banasiak, „Nowa Krytyka” 1995, nr 6.
• Corbin A., Bóle, cierpienia i niedole ciała, [w:] Historia ciała, t. 2, Od Rewolucji do I wojny światowej, red. A. Corbin, tłum. K. Belaid, T. Stróżyński, Gdańsk 2013.
• Czaplejewicz E., Adresat w poezji Leśmiana, Wrocław 1973.
• Deleuze G., Prezentacja Sacher-Masocha. Chłód i okrucieństwo, tłum. T. Swoboda, „Schulz/Forum” 2016, nr 7.
• Dybciak K., „Wywalczyć cudaczne prawo bytu…”. Antropologia Leśmiana, „Twórczość” 1978, nr 5.
• Foucault M., Ciało skazańców, tłum. T. Komendant, [w:] Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska, wyb. i oprac. A. Chałupnik, Warszawa 2008.
• Foucault M., Przedmowa do Transgresji, [w:] Osoby. Transgresje 3, wyb., oprac. i red. M. Janion, S. Rosiek, Gdańsk 1984.
• Freud S., Dwa rodzaje popędów, tłum. J. Prokopiuk, [w:] Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska, wyb. i oprac. A. Chałupnik, Warszawa 2008.
• Gerould D., Historia gilotyny. Legenda i morał, tłum. A. Kruczkowska, Gdańsk 1996.
• Gralewicz-Wolny I., Drobiażdżki i omieciny. O rozproszeniu ciała w poezji Bolesława Leśmiana, [w:] Miniatura i mikrologia literacka, red. A. Nawarecki, t. 1, Katowice 2000.
• Irzykowski K., Alchemia ciała (Zagadnienie okrucieństwa) [w:] K. Irzykowski, Alchemia ciała i inne szkice oraz aforyzmy, wyb. W. Głowala, Wrocław 1996.
• Jeleński K.A., Bellmer albo Anatomia Nieświadomości Fizycznej i Miłości, wyb. i oprac. P. Kłoczowski, tłum. J. Lisowski, wyd. 2, Gdańsk 2013.
• Kapusta A., Filozofia ekstremalna. Wokół myśli krytycznej Michela Foucaulta, Lublin 2002.
• Klossowski P., Integralna potworność, tłum. B. Banasiak, s. 10–11, http://sade.ph-f.org/teksty_pdf/klossowski_potwornosc.pdf (dostęp: 12.06.2017).
• Leśmian B., Poezje wybrane, oprac. J. Trznadel, Wrocław 1983.
• Leśmian B., Środowisko jest zbiorem banalnych idei; nowe wartości do życia zbiorowego wnosi jednostka twórcza [cytat zastępujący tytuł], „Czas” 1935, nr 131.
• Leśmian B., Z rozmyślań o Bergsonie, [w:] B. Leśmian, Szkice literackie, Warszawa 1959.
• Matuszewski K., Bataille – praktyka ekstazy, „Hybris” 2011, nr 1, http://magazynhybris.com/images/teksty/01/KRZYSZTOF%20MATUSZEWSKI%20_%20BATAILLE%20-%20PRAKTYKA%20EKSTAZY.pdf (dostęp: 13.05.2017).
• Matuszewski K., Człowiek – eternizacja hiatusu. Szkic antropologii Georges’a Bataille’a, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica” 2007, nr 19/20.
• Matuszewski K., Sade, czyli filozof niebezpieczny, „Colloquia Communia” 1988, nr 1–3.
• Matuszewski K., Sade. Msza okrucieństwa, Gdańsk 2008.
• Nancy J.-L., Corpus, tłum. M. Kwietniewska, Gdańsk 2002.
• Paz O., Erotyzm i seksualizm, tłum. P. Fornelski, [w:] Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, red. M. Szpakowska, wyb. i oprac. A. Chałupnik, Warszawa 2008.
• Rosochacka A., Potworne ciała protetycznego. Obcość uwewnętrzniona, „Świat i Słowo” 2012, nr 1, s. 133, http://www.swiatislowo.ath.bielsko.pl/sis18/11.rosochacka-potworne_ciala_protetycznego.pdf (dostęp: 30.04.2017).
• Rowiński C., Człowiek i świat w poezji Leśmiana. Studium filozoficznych koncepcji poety, Warszawa 1982.
• Różyc-Molenda J., O fenomenologii kawałkowania, [w:] Miniatura i mikrologia literacka, red. A. Nawarecki, t. 1, Katowice 2000.
• Sienkiewicz B., Leśmianowska „alchemia ciała” (cykle „Ballady” i „Pieśni kalekujące” z tomu „Łąka”), „Nauka” 2010, nr 4.
• Taborska A., Senny żywot Leonory de la Cruz, Gdańsk 2011.
• Trznadel J., Twórczość Leśmiana (próba przekroju), Warszawa 1964.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.07.09