Czy istnieje przepis na obcojęzycznego Leśmiana?

• Authors: Marta Kaźmierczak

Title variants

Czy istnieje przepis na obcojęzycznego Leśmiana?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wbrew oczywistym trudnościom poezję Bolesława Leśmiana przekładano na kilkanaście języków o różnym stopniu pokrewieństwa z polszczyzną. Odmienne strategie i poziom tłumaczeń, ich różna ilość w poszczególnych krajach oraz wciąż marginalna pozycja autora Łąki w kanonie europejskim skłaniają do podjęcia refleksji metodologicznej nad jego poezją z perspektywy przekładu. Artykuł ma na celu podsumowanie najistotniejszych trudności, jakie twórczość Leśmiana stawia przed tłumaczami, i wyabstrahowanie na podstawie praktyki translatorskiej w różnych językach pewnych recept – takich rozwiązań i podejść, których szersze zastosowanie dawałoby szansę na zoptymalizowanie rezultatu przekładu. W nawiązaniu do koncepcji dominanty wyróżniono cztery pierwiastki, których uwzględnienia wymaga adekwatny przekład tej poezji. Prześledzono takie kwestie jak odtwarzanie neologizmów – z naciskiem na systemowość Leśmianowskiego słowotwórstwa – zagadnienia wersyfikacyjne, w tym rolę rytmu i, co za tym idzie, pytanie o ewentualną ekwimetryczność przekładu, wymiar mitotwórczy tej poezji oraz jej unikalny charakter. Na zasygnalizowanie zasługują także problemy związane ze współtworzeniem obcojęzycznego makrotekstu przez różnych tłumaczy oraz odmienne uwarunkowania odbioru w zagranicznej recepcji. Przykłady zostały zaczerpnięte z tłumaczeń na języki angielski, niemiecki, rosyjski, ukraiński i włoski.

EN

The obvious difficulties notwithstanding, Bolesław Leśmian’s poetry has been translated into over a dozen languages of a varied degree of affinity with Polish. The diverse strategies adopted, the differences in quality and quantity of renditions in particular countries as well as the still marginal position of the poet in the European canon all encourage translation-oriented methodological reflection on his oeuvre. The aim of the paper is to give an overview of the main difficulties encountered by the translators of Leśmian’s verse and, on basis of translation practice in various languages, to extract certain recipes, i.e. solutions and approaches which, if applied on a wider scale, promise an optimised result of a translation effort. With reference to the concept of translation dominant(s), four elements have been indicated as necessary for achieving adequacy when rendering Leśmian. The issues discussed encompass the re-creation of neologisms – with an emphasis on the systematic character of the poet’s word formation – the verse form, including the role of rhythm and the entailed question of whether the renditions should retain the same metre, the mythopoeic dimension of Leśmian’s poetry, as well as its unique character. Worth mentioning are also the problems resulting from the fact that the oeuvre of the poet in a foreign language is co-created by a number of translators in each case and from the differing circumstances of reception in particular cultures. Examples are drawn from translations into English, German, Russian, Ukrainian and Italian.

Keywords

PL

Bolesław Leśmian; przekładalność; poetyka przekładu; styl autora; neologizmy; forma wersyfikacyjna; mitotwórstwo

EN

Bolesław Leśmian; translatability; poetics of translation; author’s style; neologisms; verse form; myth-making; Bolesław Leśmian; translatability; poetics of translation; author’s style; neologisms; verse form; myth-making

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2018
• Issue: 7
• Pages: 245-284

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Marta Kaźmierczak

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Lingwistyki Stosowanej, Instytut Lingwistyki Stosowanej, Zakład Badań nad Przekładem Pisemnym

• https://orcid.org/0000-0003-2925-0209

References

• Barańczak S., [recenzja:] „Mythematics and Extropy: Selected Poems of Boleslaw Lesmian”, transl. and annotated by Sandra Celt, „The Polish Review” vol. 33: 1988, nr 1, s. 85–88.
• Barańczak S., Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów, Kraków 2004, wyd. 3.
• Bednarczyk A., Problem dobrego tłumaczenia a dydaktyka przekładu (Bolesław Leśmian w przekładzie Gennadija Zeldowicza), [w:] Z problemów przekładu i stosunków międzyjęzykowych, t. 3, red. M. Piotrowska, T. Szczerbowski, Kraków 2006, s. 86–95.
• Bednarczyk A., Wybory translatorskie, Łódź 1999.
• Boniecki E., Archaiczny świat Bolesława Leśmiana. Studium historycznoliterackie, Gdańsk 2008.
• Boy-Żeleński T., Proza, wiersz, przekłady, [w:] Pisarze polscy o sztuce przekładu 1440–2005. Antologia, red. E. Balcerzan, E. Rajewska, Poznań 2007, s. 130–135.
• Brewer’s Dictionary of Phrase and Fable, New York 1952, wyd. popr. Briggs K., A Dictionary of Fairies, Harmondsworth 1979.
• Brzostowska-Tereszkiewicz T., Fokalizacja zmysłowa w przekładzie, [w:] Sensualność w kulturze polskiej. Reprezentacje zmysłów w języku, literaturze i sztuce od średniowiecza do współczesności, red. W. Bolecki, http://sensualnosc.bn.org.pl/pl/articles/fokalizacja-zmyslowa-w-przekladzie-620/ (dostęp: 30.01.2018).
• Buczek M., Krytyka przekładu a następne wersje tekstu (O dwóch tłumaczeniach słowackiego opowiadania Vincenta Šikuli w Polsce i ich krytyce), [w:] Krytyka przekładu w systemie wiedzy o literaturze, red. P. Fast, Katowice 1999, s. 167–175.
• Celt S., The Quarrel Between the Professors and the Poets (with apologies to Jonathan Swift), „The Polish Review” vol. 27: 1982, nr 1/2, s. 150–154.
• Chlebda W., Neologizmy i neosemantyzmy B. Leśmiana w rosyjskich przekładach jego utworów. Założenia metodologiczne, „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filologia Rosyjska” 1983, z. 23, s. 149–159.
• Czabanowska-Wróbel A., Baśń w literaturze Młodej Polski, Kraków 1996.
• Czerniawski A., Przekład poezji: teoria i praktyka, [w:] Klasyczność i awangardowość w przekładzie, red. P. Fast, Katowice 1995, s. 25–41.
• Dedecius K., Notatnik tłumacza, tłum. J. Prokop, wstęp J. Kwiatkowski, Kraków 1974.
• Dvořáčková V., Co překládám?, „Listy. Dvouměsíčník pro kulturu a dialog” 2004, nr 4, http://www.listy.cz/archiv.php?cislo=044&clanek=040419 (dostęp: 3.10.2017).
• Dźwięki polskiej lutni / Перезвони польської лютні. Поетична антологія, tłum. В. Гуцаленко, Київ 2001.
• Eco U., Dire quasi la stessa cosa. Esperienze di traduzione, Milano 2004.
• Fast P., O granicach przekładalności, [w:] Przekład artystyczny, t. 1, Problemy teorii i krytyki, red. P. Fast, Katowice 1991, s. 19–31.
• Five Centuries of Polish Poetry, 1450–1970, tłum. J. Peterkiewicz, B. Singer, J. Stallworthy, London 1970, wyd. 2.
• Gliński M., The Greatest Poet You’ll Never Read, [na:] Culture.pl, Instytut im. A. Mickiewicza, 21.01.2017, https://culture.pl/en/article/the-greatest-poet-youll-never-read (dostęp: 3.01.2018).
• Głowiński M., Zaświat przedstawiony. Szkice o poezji Bolesława Leśmiana, Warszawa 1981.
• Izdebska A., O „Dziewczynie”, [w:] Poezje Bolesława Leśmiana. Interpretacje, red. T. Cieślak, B. Stelmaszczyk, Kraków 2000, s. 31–43.
• Kaźmierczak M., Jak wygląda koniec świata? Dominanty w przekładach wiersza Czesława Miłosza, „Między Oryginałem a Przekładem” 2012, t. 18, Dominanta a przekład, red. A. Bednarczyk, J. Brzozowski, s. 97–115.
• Kaźmierczak M., Kłopoty ze wzniosłością – Leśmian po rosyjsku i po angielsku, [w:] Między oryginałem a przekładem, t. 14, Wzniosłość i styl wysoki w przekładzie, red.
• J. Brzozowski, M. Filipowicz-Rudek, Kraków, 2008, s. 103–117.
• Kaźmierczak M., Leśmian po angielsku (zarys recepcji), „Zamojski Kwartalnik Kulturalny” 2007, nr 4 (93), s. 55–60.
• Kaźmierczak M., Leśmian po rosyjsku – zarys recepcji, [w:] Literatura polska w świecie, t. 3, Obecności, red. R. Cudak, Katowice 2010, s. 281–292.
• Kaźmierczak M., Przekład w kręgu intertekstualności. Na materiale tłumaczeń poezji Bolesława Leśmiana, Warszawa 2012.
• Legeżyńska A., Tłumacz i jego kompetencje autorskie, Warszawa 1999, wyd. 2.
• Leśmian B. / Б. Лесьмян, Zielony dzban / Зеленый жбан. Избранные стихи в польском оригинале и в русском переводе Геннадия Зельдовича, przedm. A. Bogusławski, Toruń 2004.
• Leśmian B., 33 Most Beautiful Love Poems, tłum. M. Polak-Chlabicz, New York 2011. Wyd. drugie, zmienione – New York 2017.
• Leśmian B., Beyond the Beyond, tłum. M. Polak-Chlabicz, New York 2017.
• Leśmian B., Cadaveries, tłum. L. Yankevich, „The Susquehanna Quarterly” vol. 3: 2001, nr 4, http://www.susquehannaquarterly.org/lesmian.htm (dostęp: 2.12.2003).
• Leśmian B., Here stay I – darkness to earth and stay I…, tłum. R. Reisner, „Ars Interpres. An International Journal of Poetry, Translation and Art” 2005, nr 5, http://www.arsint.com/2005/b_l_4_5.html (dostęp: 1.10.2017).
• Leśmian B., In the Cemetery Corner, Hand, tłum. D. Malcolm, „Tekstualia” 2015, nr 4 (43), s. 155–156.
• Leśmian B., Le scarpe del morto povero, tłum. V. Rossella, „Poesia” 2000, nr 143.
• Leśmian B., Marvellations. The Best-Loved Poems, wybór i tłum. M. Polak-Chlabicz, New York 2017, wyd. 2, poprawione.
• Leśmian B., Poezje zebrane, oprac. A. Madyda, Toruń 2000.
• Leśmian B., Rostla višeň na královském sadě, tłum. i oprac. V. Dvořáčková, Jinočany 2005.
• Leśmian B., Szkice literackie, oprac. J. Trznadel, Warszawa 1959.
• Leśmian B., The Girl, tłum. M. Gral, http://abyjezykgietki.tumblr.com/post/150423920082/boles%C5%82aw-le%C5%9Bmian-the-girl (dostęp: 30.10.2017).
• Leśmian B., Two People, tłum. B. Keane, „The Warsaw Voice Online” 30 listopada 1997, http://www.warsawvoice.pl/archiwum.phtml/7975/ (dostęp: 30.12.2006). Przedruk [na:] https://allpoetry.com/Two-People (dostęp: 2.01.2018).
• Leśmian B., Zelená hodina, tłum. J. Pilař, Praha 1972.
• Leśmian B., Źdźbło czasu / Lo stelo del tempo, wprow. i tłum. S. Bruni, posł. M. Ciccarini, fot. A. Wodnicki, Kraków–Budapeszt 2012.
• Liberman A., English poetry with a Russian accent, [w:] Translation and Meaning, Part 3, red. B. Lewandowska-Tomaszczyk, M. Thelen, Łódź–Maastricht 1995, s. 429–440.
• Lukas K., Bolesław Leśmian und Bruno Schulz in deutschen Übersetzungen. Übersetzer im Spannungsfeld von Kultur, Individualästhetik und (Sprach-)Philosophie, [w:] Übersetzungslandschaften: Themen und Akteure der Literaturübersetzung in Ost- und Mitteleuropa, red. Sch. Schahadat, Š. Zbytovský, Bielefeld 2016, s. 127–144.
• Magic and Glory of Twentieth Century Polish Poetry, vol.1, Leśmian and Tuwim, tłum. J. Langer, London 2000.
• Maliszewski J., Niemieckojęzyczne przekłady współczesnej liryki polskiej, Katowice 2004.
• Markowski M.P., Polska literatura nowoczesna. Leśmian, Schulz, Witkacy, Kraków 2007.
• Muszyńska A., Miłość grzeczna i subtelna. Kilka uwag o słoweńskiej antologii polskiej liryki miłosnej w przekładzie Rozki Štefan, [w:] Płeć w przekładzie, red. P. Fast, Katowice– Częstochowa 2006, s. 177–197.
• Mythematics and Extropy. Selected Poems of Bolesław Leśmian, tłum. i oprac. S. Celt, Stevens Point, Wisconsin, 1987.
• The New Kosciuszko Foundation Dictionary / Nowy słownik Fundacji Kościuszkowskiej, red. J. Fisiak, Kraków 2003.
• „Niebo” 1980, nr 11, red. P. Marchesani, Milano.
• van Nieukerken A., Zachodnie konteksty przekładów i interpretacji Leśmiana, referat wygłoszony na konferencji „Leśmian w Europie i na świecie”, Uniwersytet Warszawski, 24 października 2017.
• Olkuśnik E., Słowotwórstwo na usługach filozofii, [w:] Studia o Leśmianie, red. M. Głowiński, J. Sławiński, Warszawa 1971 s. 151–183.
• Ortwin O., Łąka, [w:] O. Ortwin, Żywe fikcje. Studia o prozie, poezji i krytyce, oprac. J. Czachowska, Warszawa 1970, s. 240–246.
• Oxford English Dictionary: The definitive record of the English language. Oxford University Press, http://www.oed.com.oed.han.buw.uw.edu.pl/ (dostęp: 1.12.2017).
• Paloff B., Spójrzmy inaczej na Sienkiewicza, rozm. M. Gliński, [na:] Culture.pl, Instytut im. A. Mickiewicza, 1.02.2016, http://culture.pl/pl/artykul/benjamin-paloff-spojrzmy-inaczej-na-sienkiewicza-wywiad (dostęp: 1.10.2017).
• Papierkowski S.K., Bolesław Leśmian. Studium językowe, Lublin 1964.
• Płaszczewska O., Włoskie przekłady dzieł Juliusza Słowackiego, Kraków 2004.
• Polanowska P., Bolesław Leśmian we Włoszech: Milo De Angelis i jego niebiańska podróż, referat wygłoszony na konferencji „Leśmian w Europie i na świecie”, Uniwersytet Warszawski, 23 października 2017.
• Polish Literature from 1864 to 1918: Realism and Young Poland. An Anthology, red. M.J. Mikos, Bloomington, Indiana 2006.
• Polnische Poesie des 20. Jahrhunderts, wybór i tłum. K. Dedecius, München 1964.
• Pomorski A., Słowa poety oprawne w serce, „Więź” 2002, nr 1, s. 135–146.
• Prošnja za srečne otoke. Antologija poljske ljubezenske lirike, wybór i tłum. R. Štefan, Radovljica 1999.
• Radtke E., O mechanizmach przesunięć semantycznych i przekształceń słowotwórczych w cyklu Bolesława Leśmiana „Postacie”, „Pamiętnik Literacki” r. 81: 1990, nr 2, s. 139–165.
• Skubalanka T., U źródeł stylu erotyków Leśmiana, [w:] Studia o Leśmianie, red. M. Głowiński, J. Sławiński, Warszawa 1971, s. 124–150.
• Sławiński J., Semantyka poetycka Leśmiana, [w:] Studia o Leśmianie, red. M. Głowiński, J. Sławiński, Warszawa 1971, s. 92–123.
• Słowo/The Word, wybór i tłum. M. Weyland, Blackheath, New South Wales 2010.
• Soliński W., Przekład artystyczny a kultura literacka. Komunikacja i metakomunikacja literacka, Wrocław 1987.
• Spólna A., Dziwna encyklopedia. Model lektury Leśmiana wpisany w książkę Jarosława Marka Rymkiewicza, [w:] Leśmian nowoczesny i ponowoczesny, red. B. Grodzki, D. Trześniowski, Radom 2012, s. 345–355.
• Szymańska I., In Grammberry Thicket. How to Negotiate Leśmian into English, [w:] Face to Face, Page to Page. PASE Papers in Literature, Language and Culture, red. D. Babilas, A. Piskorska, P. Rutkowski, Warszawa 2014, s. 287–296.
• Ślósarska J., Aktualizacje antropologicznych struktur wyobraźni w wierszach Bolesława Leśmiana i Mirona Białoszewskiego, [w:] Poetyki Leśmiana. Leśmian i inni, red. E. Czaplejewicz, W. Sadowski, Warszawa 2002, s. 53–64.
• Śniedziewski P., „Treść, gdy w rytm się stacza”. Leśmian i symbolistyczna fascynacja rytmem, „Pamiętnik Literacki” r. 97: 2006, nr 3, s. 135–152.
• Toury G., Descriptive Translation Studies and Beyond, Amsterdam – Philadelphia 1995.
• Toury G., Metoda opisowych badań przekładu, tłum. A. Sadza, [w:] Współczesne teorie przekładu. Antologia, red. P. Bukowski, M. Heydel, Kraków 2009, s. 206–222.
• Trznadel J., Twórczość Leśmiana – próba przekroju, Warszawa 1964.
• Webster’s Third New International Dictionary of the English Language. Unabridged, red. P.B. Gove, [Köln] 1993.
• Wyka K., Czytam Leśmiana, [w:] K. Wyka, Łowy na kryteria, Warszawa 1965, s. 234–281.
• Zarębina M., Z warsztatu tłumacza (O przekładach Karla Dedeciusa), „Język Polski” r. 71: 1990, nr 3–5, s. 176–187.
• Zingarelli N., Vocabolario della lingua italiana, Bologna 1973, wyd. 10.
• Антологія польської поезії (2 t.), red. М. Бажан i in., Київ 1979, t. 2.
• Антологія польської поезії у перекладах Дмитра Павличка, Київ 2001.
• Беднарчик А., Имя собственное – заглавие – вопросы перевода, [w:] Имя текста/ Имя в тексте, red. Н. Ищук-Фадеева, Тверь 2004, s. 23–30.
• Большой толковый словарь русского языка, red. С. Кузнецов, С-Петербург 2004.
• Василенко В., Поетичний свiт Болеслава Лесьмяна, Киiв 1990.
• Даль В., Толковый словарь живого великорусского языка, [w:] Иллюстрированный энциклопедический словарь, DISC-ИЭС01/02, Москва 2004.
• Лесьмян Б., Безлюдная баллада или Слова для песни без слов. Поэзия. Театр. Проза, red. i wstęp А. Базилевский, Москва 2006.
• Лесьмян Б., Вечернее небо, [w:] Современные польские поэты в очерках Сергея Кулаковского и переводах Михаила Хороманского, Берлин 1929, s. 150.
• Лесьмян Б., Стихи, wstęp А. Гелескул, wybór Н. Богомолова, Москва 1971.
• Польские поэты ХХ века. Антология (2 t.), red. i tłum. Н. Астафьва, В. Британишский, С-Петербург 2000, t. 1.
• Соболь В., Українсько-полськi iнспiрацiї любовi i смертi. Перспективи вивчення, [w:] Szkice językowe i literacko-kulturowe, red. O. Borys i in., Warszawa–Iwano- -Frankiws’k 2017, s. 180–194.
• Съвременни полски поети, red. Д. Габе i in., София 1967.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.07.15