New Century – ‘New Essays’?

• Authors: Dobrawa Lisak-Gębala
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

This article constitutes an attempt at organising the non-conservative tendencies in Polish essays published in the 21st century, which apply to themes, the lowering of the tone, and forms of writing. One major stream is travel writing, which focuses not on the Mediterranean legacy, but on the ‘second world’: long-disadvantaged provincial areas. Many essayists abandon the traditional topic of books and works of art, and turn to ‘reading’ the animal world, the plant world, and the world of ordinary objects. The essay has also become a tool for introducing polarisation between that which is mainstream and that which is marginal and concerns minorities. The fact of choosing a non-traditional topic often entails a non-canonical cognitive attitude, which translates into experiments within the area of the form of expression. The author of this article argues that all those innovations can be accommodated by the flexible convention of the essay as a genre which, in principle, is supposed to constitute an artistic cognitive experiment.

Keywords

EN

Polish essay in the 21st century; travel essays; essays about animals; Brach-Czaina Jolanta; Stasiuk Andrzej; Środa Krzysztof; Bieńczyk Marek; Nowicki Wojciech; Lis Renata; Wicha Marcin; Pucek Robert; Mueller Joanna; Łubieński Stanisław; Zajączkowska Urszula

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2019
• Issue: 8
• Pages: 13-35

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Dobrawa Lisak-Gębala

• University of Wrocław

• https://orcid.org/0000-0002-2442-5412

References

• Adorno T.W., The Essay as Form, transl. B. Hullet-Kentor, F. Willl, “New German Critique” 1984, no. 30.
• Andruchowycz J., Stasiuk A., Moja Europa. Dwa eseje o Europie zwanej Środkową, Wołowiec 2018.
• Atkins G.D., Tracing the Essay: Through Experience to Truth, Athens–London 2010.
• Atwan R., Notes Towards the Definition of an Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
• Bagłajewski A., Podróże do Polski Andrzeja Stasiuka, “Kresy” 2006, issue 3.
• Barthes R., Nigdy nie udaje się mówić o tym, co się kocha, transl. M.P. Markowski, [in:] R. Barthes, Lektury, Warsaw 2001.
• Bator J., Rekin w parku Yoyogi, Warsaw 2014.
• Bieńczyk M., Jabłko Olgi, stopy Dawida, Warsaw 2015.
• Bieńczyk M., Kontener, Warsaw 2018.
• Bieńczyk M., Książka twarzy, Warsaw 2011.
• Bieńczyk M., Więcej czytania, mniej działania, dostojne panie i zacni panowie, “Książki. Magazyn do Czytania” 2017, issue 2(25).
• Bieńczyk M., Wszystkie kroniki wina, Warsaw 2018.
• Bieńkowska E., Co mówią kamienie Wenecji, Gdańsk 2002.
• Bieńkowska E., Sztuka eseju, “Znak” 1976, issue 1.
• Brach-Czaina J., Błony umysłu, Warsaw 2003.
• Brach-Czaina J., Konstrukcja filozoficznego eseju, “Kwartalnik Filozoficzny” 1996, col. 2.
• Brach-Czaina J., Szczeliny istnienia, Warsaw 2018.
• Chutnik S., Mama ma zawsze rację, Warsaw 2012.
• Cichy M., Pozwól rzece płynąć, Wołowiec 2017.
• Cichy M., Zawsze jest dzisiaj, Wołowiec 2014.
• Czaja D., Gdzieś dalej, gdzie indziej, Wołowiec 2010.
• Czaja K., Przewodnik po zacieraniu granic, “FA-art” 2013, issue 1-2.
• Czerska T., Autobiograficzność w eseistyce Joanny Bator: między esejem, felietonem a reportażem, “Autobiografia” 2018, issue 1.
• de Certeau M., Wynaleźć codzienność: sztuki działania, transl. K. Thiel-Jańczuk, Krakow 2008.
• de Montaigne M., Próby, transl. T. Żeleński (Boy), ed. Z. Gierczyński, vol. 1-3, Warsaw 1985.
• Dehnel J., Fotoplastikon, Warsaw 2009.
• Drenda O., Duchologia polska. Rzeczy i ludzie w czasach transformacji, Kraków 2016.
• Drenda O., Wyroby. Pomysłowość wokół nas, Kraków 2018.
• Dybciak K., Inwazja eseju, “Pamiętnik Literacki” 1977, col. 4.
• Dziwny jest ten świat. Rozmowa Katarzyny Kazimierowskiej z Krzysztofem Środą, “Tygodnik Powszechny” 2016, issue 34.
• Efekt szczelin, ed. A. Frączysty, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/efekt-szczelin-ankieta-literacka/ (accessed: 8.08.2019).
• Fazan T., Raczej istniejemy, “Mały Format” 04/2018, http://malyformat.com/2018/04/raczej-istniejemy/ (accessed: 8.08.2019).
• Flaszen L., Na oleju grzechów naszych. Z notatnika szalonego recenzenta, [in:] Kosmopolityzm i sarmatyzm. Antologia powojennego eseju polskiego, selected and edited by D. Heck, Wrocław–Warsaw–Kraków 2003.
• Głowiński M., Esej i kicz, “Tygodnik Powszechny” 1999, issue 51-52.
• Graczyk E., Od Żmichowskiej do Masłowskiej. O pisarstwie kobiet w nadwiślańskim kraju, Gdańsk 2013.
• Graff A., Matka feministka, Warsaw 2014.
• Graff A., Rykoszetem, Warsaw 2008.
• Graff A., Świat bez kobiet, Warsaw 2001.
• Gretkowska M., Silikon, Warsaw 2000.
• Gruszka M., Co dalej z polskim esejem? Przypadek Andrzeja Stasiuka, [in:] W szkole polskich eseistów, ed. M. Krakowiak, Katowice 2007.
• Heck D., Esej, [in:] Słownik literatury polskiej XX wieku, eds. A. Brodzka et al., Wrocław 1992.
• Herbert Z., Barbarian in the Garden, transl. M. March and J. Anders, Manchester 1985.
• Herbert Z., Barbarzyńca w ogrodzie, Warsaw 2004.
• Herbert Z., Martwa natura z wędzidłem, Warsaw 2003.
• Huxley A., Preface, [in:] A. Huxley, Collected Essays, New York 1960.
• Iwasiów I., Blogotony, Warsaw 2013.
• Iwasiów S., Postkolonializm wobec podróży. Niektóre przypadki Andrzeja Stasiuka, “Rocznik Komparatystyczny” 2012, issue 3.
• Jarzyna A., Nie-stosow(a)ne analogie. “Lesbos” Renaty Lis jako narracja poszerzająca doświadczenie uchodźcze, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 6.
• Jarzyna A., Ornitologia, ornitomancja. Sokołowski i (inne) ptaki Jerzego Ficowskiego, “Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicoliteraria” 2016, vol. XVI.
• Jazienicki Z., “Konwulsje, wzdęte brzuchy, rzyganie, futra pokryte żółtą mazią…”. Jarosław Marek Rymkiewicz wobec nieludzkiego, [in:] Zazwierzęcenie. O zwierzętach w literaturze i kulturze, ed. M. Pranke, Toruń 2018.
• Każdemu jego śmietnik. Szkice o śmieciach i śmietniskach, Wołowiec 2019.
• Kowalczyk A.S., Esej [entry], [in:] Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, eds. A. Hutnikiewicz, A. Lam, Warsaw 2000.
• Kowalczyk A.S., Kryzys świadomości europejskiej w eseistyce polskiej lat 1945-1977 (Vincenz – Stempowski – Miłosz), Warsaw 1990.
• Kowalczyk A.S., Nieśpieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997.
• Kozicka D., Podróże kształcą? Doświadczenie podróży w twórczości Andrzeja Stasiuka, [in:] Literackie reprezentacje doświadczenia, eds. W. Bolecki, E. Nawrocka, Warsaw 2007.
• Krakowiak M., Mierzenie się z esejem. Studia nad polskimi badaniami eseju literackiego, Katowice 2013.
• Kuczok W., Poza światłem, Warsaw 2012.
• Lis R., Esej i kwanty, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7480-esej-i-kwanty.html (accessed: 8.08.2019).
• Lis R., Lesbos, Warsaw 2017.
• Lis R., Lesbos – poza polityką tożsamości, “Mały Format” 11/2018, (accessed: 8.08.2019).
• Lisak-Gębala D., Contemporary Polish Essays: in Search of the Aura of Paintings and Photographs, [in:] On-line/Off-line: Between Text and Experience. Writing as a Lifestyle, eds. P. Gärdenfors, W. Powers, J. Płuciennik, M. Wróblewski, Łódź 2015, pp. 115-131.
• Lisak-Gębala D., Wizualne odskocznie. Wokół współczesnej eseistyki o malarstwie i fotografii, Kraków 2016.
• Lopate Ph., What Happened to the Personal Essay, [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
• Lukács G., O istocie i formie eseju. List do Leo Poppera, transl. R. Turczyn, [in:] Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa. 1908-1932, selection and introduction by S. Morawski, Warsaw 1994.
• Lukács G., On the Nature and Form of the Essay, [in:] G. Lukács, Soul and Form, transl. A. Bostock, J. T. Sanders, K. Terezakis, introduction J. Butler, New York 2010, pp. 16-34.
• Łubieński S., Dwanaście srok za ogon, Wołowiec 2016.
• Markowski M.P., Dzień na ziemi. Proza podróżna, Poznań 2014.
• Miłosz Cz., Ogród nauk, Lublin 1986.
• Montaigne M. de, The Complete Essays, transl. D.M. Frame, Stanford 1985.
• Mueller J., Powlekać rosnące (apokryfy prenatalne), Wrocław 2013.
• Nalepa M., “Trzeba wciąż gdzieś jechać, wyruszać, przemierzać…”. Andrzej Stasiuk i jego niekończąca się opowieść, “Fraza” 2014, issue 4.
• Nawarecki A., Pokrzywa. Eseje, Chorzów–Sosnowiec 1996.
• Nowicka D., O literackich lullulach Stanisława Łubieńskiego. Wokół ptasich melancholii, “Polonistyka. Innowacje” 2017, issue 5.
• Nowicki W., Dno oka. Eseje o fotografii, Wołowiec 2010.
• Nowicki W., Odbicie, Wołowiec 2015.
• Nowicki W., Salki, Wołowiec 2013.
• Nowicki W., Tuż obok, Wołowiec 2018.
• Pekaniec A., Pełzacze, lelki, raniuszki i spółka. Notatnik ornitologa, “Nowa Dekada Literacka” 2017, issue 6.
• Pucek R., Pająki pana Roberta, Wołowiec 2014.
• Pucek R., Sennik ciem i owadów, Wołowiec 2018.
• Pucek R., Siedemnaście zwierząt, Wołowiec 2017.
• Rutkowski K., Paryskie pasaże. Opowieść o tajemnych przejściach, Gdańsk 1995.
• Sanders S.R., [From The Singular First Person], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
• Searching for Sebald. Photography after W.G. Sebald, ed. L. Patt, Los Angeles 2007.
• Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
• Sobolewska J., [review of Rzeczy, których nie wyrzuciłem by M. Wicha], https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/ksiazki/1705530,1,recenzja-ksiazki-marcin-wicha-rzeczy-ktorych-nie-wyrzucilem.read (accessed: 8.08.2019).
• Sołtys-Lewandowska E., Powlekać rosnące Joanny Mueller – wiwisekcja macierzyństwa, “Autobiografia” 2018, issue 1.
• Stasiuk A., Badziew z betonu, [in:] Wanna z kolumnadą. Reportaże o polskiej przestrzeni, ed. F. Springer, Wołowiec 2013.
• Stasiuk A., Dojczland, Wołowiec 2007.
• Stasiuk A., Dziennik pisany później, Wołowiec 2010.
• Stasiuk A., Fado, Wołowiec 2006.
• Stasiuk A., Grochów, Wołowiec 2012.
• Stasiuk A., Jadąc do Babadag, Wołowiec 2004.
• Stasiuk A., Osiołkiem, Wołowiec 2016.
• Stasiuk A., Tekturowy samolot, Wołowiec 2001.
• Stasiuk A., Wschód, Wołowiec 2014.
• Sugiera M., Nieludzie. Donosy ze sztucznych natur, Kraków 2015.
• Szalewska K., Pasaż tekstowy. Czytanie miasta jako forma doświadczania przeszłości we współczesnym eseju polskim, Kraków 2012.
• Szumiec A., Uwaga! Ptasiarze, “ArtPapier” 2016, issue 7-8, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=299&artykul=5508 (accessed: 8.08.2019).
• Środa K., Las nie uprzedza, Wołowiec 2016.
• Środa K., Nie mogłem zabrać wszystkich, https://www.dwutygodnik.com/artykul/7998-nie-moglem-zabrac-wszystkich.html (accessed: 8.08.2019).
• Środa K., Niejasna sytuacja na kontynencie: Prywatny przewodnik po różnych stronach świata, Izabelin 2003.
• Środa K., Podróże do Armenii i innych krajów z uwzględnieniem najbardziej interesujących obserwacji przyrodniczych, Wołowiec 2012.
• Środa K., Projekt handlu kabardyńskimi końmi, Izabelin 2006.
• Środa K., Srebro ryb, Wołowiec 2019.
• Teleżyńska H., Szukając Safony, “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/szukajac-safony/ (accessed: 8.08.2019).
• Tokarczuk O., Moment niedźwiedzia, Warsaw 2012.
• Tomkowski J., Wstęp, [in:] Polski esej literacki. Antologia, ed. J. Tomkowski, Wrocław 2017.
• Warkocki B., Różowy język, Warsaw 2013.
• White E.B., [From the Foreword to Essays of E.B. White], [in:] Essayists on the Essay. Montaigne to Our Time, eds. C.H. Klaus, N. Stuckey-French, Iowa City 2012.
• Wicha M., Jak przestałem kochać design, Kraków 2015.
• Wicha M., Rzeczy, których nie wyrzuciłem, Kraków 2017.
• Wilk M., Wilczy notes, Gdańsk 1999.
• Wilk M., Wołoka, Kraków 2005.
• Wojtak M., Leksyka imitująca i nazywająca głosy ptaków w polifonicznym tekście, “Stylistyka” 2017, vol. XXVI [known].
• Wspólny duży pokój. Polski esej literacki [a debate between A. Frączysty, R. Sendyka, R. Lis, E. Kącka], “Mały Format” 12/2017, http://malyformat.com/2017/12/wspolny-duzy-pokoj-polski-esej-literacki/ (accessed: 8.08.2019).
• Wyka M., Esej – forma pojemna, [in:] Polski esej, ed. M. Wyka, Kraków 1991.
• Zagańczyk M., Droga do Sieny, Warsaw 2005.
• Zajączkowska U., Patyki i badyle, Warsaw 2019.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.08.08