Sąsiedzkie wizyty Mikołaja Reja w Wereszczynie i ich historycznoliterackie reperkusje

• Authors: Anna Sitkowa

Title variants

EN

Neighbourly visits of Mikołaj Rej in Wereszczyn as well as their historical and literary repercussions

Abstracts

EN

In 1585, five works by Józef Wereszczyński (after 1531–1598) were published in Kraków in the printing house of Andrzej Piotrkowczyk (deceased 1620). They were assembled into a single fascicle and featured common pagination, although they were typographically independent. One of these was Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, containing the work Żywot Rejów, an account of the visits paid by Mikołaj Rej (1505–1569) to the author’s ‘father’s nest’. This Żywot Rejów, a pamphlet on the citizen of Nagłowice – depicted as a drunkard and a glutton – is currently the best known piece in the whole of Wereszczyński’s literary oeuvre. It is the paper’s objective to recover the history of the ‘discovery’ of the above-mentioned passage, to show the role it played in shaping the moral evaluation of Rej as a person and his literary heritage in the nineteenth century and to trace the enduring popularity of Żywot Rejowy in the twentieth and twenty-first centuries.

PL

W 1585 roku w Krakowie z drukarni Andrzeja Piotrkowczyka (zm. 1620) wyszło pięć utworów Józefa Wereszczyńskiego (po 1531–1598), złożonych w jeden fascykuł i objętych wspólną paginacją, acz samodzielnych typograficznie. Jednym z nich był Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, w którym został zawarty Żywot Rejów, czyli opis wizyt Mikołaja Reja (1505–1569) w „ojczystym gnieździe” autora. Ów Żywot Rejów, będący karykaturą Nagłowiczanina – pijaka i obżartucha – jest obecnie najbardziej znanym fragmentem z całego piśmienniczego dorobku Wereszczyńskiego. W artykule podjęto próbę odtworzenia dziejów „odkrycia” wspomnianego passusu, wskazania roli, jaką odegrał on w sposobie wartościowania postawy moralnej i literackiego dorobku Reja w stuleciu XIX, oraz prześledzenia nieustającej popularności Żywota Rejowego w wiekach XX i XXI.

Keywords

EN

Mikołaj Rej; Józef Wereszczyński; Renaissance; pamphlet; reception

PL

Mikołaj Rej; Józef Wereszczyński; Renesans; karykatura; recepcja

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2023
• Issue: 12
• Pages: 13-28

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Sitkowa

• Uniwersytet Śląski

References

• Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, Kraków 1585.
• Wereszczyński J., Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
• Wereszczyński J., Gościniec pewny. Niepomiernym moczygębom, a omierzłym wydmikuflom świata tego, do prawdziwego obaczenia, a zbytków swych pohamowania z Pisma św. i z rozmaitych autorów zebrany, wydany, [w:] J. Wereszczyński, Pisma treści moralnej, Kraków 1860.
• Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 3: Piśmiennictwo staropolskie, red. R. Pollak, Warszawa 1965.
• Bibliografia literatury polskiej. „Nowy Korbut”, t. 5: Oświecenie, oprac. E. Aleksandrowska i in., red. do r. 1958 T. Mikulski, Warszawa 1967.
• Bystroń J. S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1994 (pierwodruk 1933).
• Chmielowski P., [rec.] „Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości” przez Stanisława Ptaszyckiego, Wilno 1870, „Ateneum” 1880, t. 1.
• Chodynicki I., Dykcjonarz uczonych Polaków, t. 3, Lwów 1833.
• Chrzanowski I., „Zwierciadło” Reja przed sądem potomności, [w:] M. Rej, Źwierciadło albo kształt, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawam, jako we źwierciedle, przypatrzyć, wyd. J. Czubek, J. Łoś, t. 1, Kraków 1914.
• Cieński M., Rej, Krasicki i ziemiańska utopia. Pytania o ciągłość sarmatyzmu, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
• Cieślakowa H., Mikołaj Rej w prozie historycznej pierwszej połowy XIX w. (Z dziejów recepcji twórczości Reja), [w:] Studia nad Mikołajem Rejem. Twórczość i recepcja. Praca zbiorowa w 400-lecie śmierci Mikołaja Reja 1569–1959, red. B. Nadolski, Gdańsk 1971.
• Dziechcińska H., W krzywym zwierciadle. O karykaturze i pamflecie czasów renesansu, Wrocław 1976.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. 32, wyd. S. Estreicher, Kraków 1938.
• Grabowski M., List IX. Do Pana J. Kraszewskiego 29 kwietnia 1842, [w:] M. Grabowski, Korespondencja literacka, t. 1, Wilno 1842.
• Grychowski A., Lublin i Lubelszczyzna w życiu i twórczości pisarzy polskich od średniowiecza do 1968 r., Lublin 1974.
• Guldon Z., Muszyńska J., Mikołaj Rej. Poglądy ekonomiczne i działalność gospodarcza, [w:] Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, red. W. Kowalski, Kielce 2005.
• Hernas Cz., Barok, Warszawa 1978.
• Hołowiński I., O stosunku bezpośredniej filozofii do religii i cywilizacji naszej, [w:] I. Hołowiński, Pisma [Żegoty Kostrowica], t. 2, Wilno 1848.
• Hołowiński I., Przedmowa, [w:] J. Wereszczyński, Kazania, wyd. I. Hołowiński, Petersburg 1854.
• [Jako polski poeta, Rej stary, rad dobrze pił i jadł], [w:] Dawna facecja polska (XVI–XVIII w.), oprac. J. Krzyżanowski, K. Żukowska-Billip, Warszawa 1960.
• Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, t. 2, Kraków 1820.
• Kaczyński P., Rejowskie inspiracje w literaturze XX wieku, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
• Karpiński A., Mikołaj Rej – nieklasyczny renesans i jego tradycja, [w:] Mikołaj Rej w pięćsetlecie urodzin. Studia literaturoznawcze, red. J. Sokolski, M. Cieński, A. Kochan, Wrocław 2007.
• Karpiński A., Renesans, Warszawa 2007.
• Kniaziołucki Z., Materiały do biografii Mikołaja Reja z Nagłowic, „Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce” 1892, t. 7.
• Kochan A., „Źwierciadło” Mikołaja Reja. Studium o utworze, Wrocław 2003.
• Korolko M., Główne daty życia i twórczości, [w:] A. Brückner, Mikołaj Rej, Warszawa 1988.
• Korolko M., Wereszczyński Józef, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1984.
• Krzyżanowski J., Paralele. Studia porównawcze z pogranicza literatury i folkloru, Warszawa 1977.
• Krzyżanowski J., W wieku Reja i Stańczyka. Szkice z dziejów Odrodzenia w Polsce, Warszawa 1958.
• Kuran M., Mikołaj Rej w opinii polskiej kontrreformacji (na przykładzie „Postylli katolicznej” Jakuba Wujka), [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
• Kuran M., Traktat moralny i … Staropolska encyklopedia pijaństwa – O „Gościńcu pewnym niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego…” Józefa Wereszczyńskiego. (Między wolą boską a ludzkimi pragnieniami), [w:] Ars bene vivendi. Studia ofiarowane Profesorowi Maciejowi Włodarskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. E. Buszewicz, L. Grzybowska, Kraków 2017.
• Maciuszko J. T., Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002.
• Mecherzyński K., Historia wymowy w Polsce, t. 2, Kraków 1856.
• Mrowcewicz K., Przeszłość to dziś. Literatura. Język. Kultura. I klasa liceum i technikum, cz. 2, Warszawa 2004.
• Niemcewicz J. U., Jan z Tęczyna. Powieść historyczna, wyd. K. J. Turowski, Sanok 1855 (pierwodruk 1825).
• Niemcewicz J. U., Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż–Petersburg 1858.
• Niesiecki K., Herbarz polski, t. 9, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1842 (pierwodruk: Korona Polska, t. 4, Lwów 1743).
• Nieznanowski S., Recepcja Reja w literaturze staropolskiej, [w:] Mikołaj Rej. W czterechsetlecie śmierci, red. T. Bieńkowski, J. Pelc, K. Pisarkowa, Wrocław 1971.
• Nowak Z., Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gdańsk 1968.
• Nowak-Dłużewski J., Pogłosy „Przemowy krótkiej do poćciwego Polaka stanu rycerskiego” Mikołaja Reja w literaturze w. XVI i pierwszej połowy w. XVII, [w:] J. Nowak-Dłużewski, Studia i szkice, Warszawa 1973.
• Okoń J., Rej romantyków, Rej pozytywistów, [w:] Mikołaj Rej – w pięćsetlecie urodzin, cz. 2: Interpretacje, recepcja, red. J. Okoń, współudział M. Bauer, M. Kuran, M. Mieszek, Łódź 2005.
• Panasiuk A., Wereszczyn. Śladami zapomnianej historii, Warszawa 2011.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, Kraków 1584.
• Pieniążek Cz., O życiu i dziełach Mikołaja Reja z Nagłowic, Lwów 1905.
• Ptaszycki S., Mikołaj Rej z Nagłowic i ks. Józef Wereszczyński. Ustęp z większej całości, Wilno 1879.
• Rey (Rej) Mikołaj h. Oksza, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 31, red. E. Rostworowski, Wrocław 1998.
• Rzepnicki F., Vitae Praesulum, t. 3, Posnaniae 1763.
• Sitkowa A., Bartosz Paprocki o Józefie Wereszczyńskim w „Herbach rycerstwa polskiego”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 3: Studia historycznoliterackie, red. R. Ocieczek, M. Walińska, Katowice 2006.
• Sitkowa A., Józef Wereszczyński jako czytelnik „nowości wydawniczych”, [w:] Sarmackie theatrum, t. 8: W poszukiwaniu nowości, red. M. Barłowska, M. Walińska, Katowice 2020.
• Sitkowa A., O literackich wizerunkach ojców renesansowych pisarzy, [w:] Sarmackie theatrum, t. 7: W kręgu rodziny i prywatności, red. M. Jarczykowa, R. Ryba, Katowice 2014.
• Sitkowa A., O niemieckim źródle „Gościńca pewnego” Józefa Wereszczyńskiego, „Wortfolge/Szyk słów” 2017, nr 1.
• Sitkowa A., O pisarstwie Józefa Wereszczyńskiego. Wybrane problemy, Katowice 2006.
• Sitkowa A., Wprowadzenie, [w:] J. Wereszczyński, Gościniec pewny niepomiernym moczygębom a omierzłym wydmikuflom świata tego do prawdziwego obaczenia a zbytków swych pohamowania. Z Pisma świętego i z rozmaitych autorów zebrany i wydany, oprac. A. Sitkowa, Lublin 2014.
• Sitkowa A., Wydawnicze losy spuścizny drukowanej Józefa Wereszczyńskiego, [w:] Przestrzenie kultury i literatury. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Krystynie Heskiej-Kwaśniewicz na pięćdziesięciolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. E. Gondek, I. Socha, współudział B. Pytlos, Katowice 2012.
• Sokolski J., Uwagi o antywzorcach zachowań biesiadnych w literaturze staropolskiej, [w:] Smak biesiady. Antropologiczne szkice o kulturze szlacheckiej i współczesnej, red. J. Eichstaedt, Ożarów 2000.
• Starnawski J., Mikołaj Rej, Kraków 1970.
• Starnawski J., „Postylla” Wujka wobec „Postylli” Reja, [w:] J. Starnawski, Pisarze jezuiccy w Polsce (wiek XVI–XIX). Studia i materiały, Kraków 2007.
• Sulisz W., W Wereszczynie „dobrze pił i jadł” Mikołaj Rej, „Dziennik Wschodni” 2021, 30 X, https://www.dziennikwschodni.pl/kuchnia/wereszczyn-na-widelcu,n,1000297874.html [dostęp: 14 lutego 2023].
• [Tłusty literat], [w:] Sensacje z dawnych lat, oprac. R. Kaleta, Wrocław 1986.
• Tuwim J., Polski słownik pijacki i antologia bachiczna, Warszawa 1991.
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
• Walecki W., Święty Rej. Dwa przypomnienia: o człowieku i o pisarzu, [w:] Mikołaj z Nagłowic. Sylwetka – twórczość – epoka, red. M. Garbaczowa, Kielce 1997.
• Weintraub W., Paradoksy „poćciwości” Reja, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 4.
• Wereszczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 15, cz. 2, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, wg planu F. Sulimierskiego, Warszawa 1902.
• Wereszczyński J., Instrukcyja albo Nauka o spowiedzi, jakim sposobem powinien ją każdy chrześcijański człowiek czynić Panu Bogu, Kraków 1585.
• Wereszczyński J., Kazania, Petersburg 1854.
• Wereszczyński J., Kazanie na dzień zaduszny, w którym się pokazuje, iż czyściec jest prawdziwie, z dowodem Pisma świętego, tak Starego jako i Nowego Zakonu, Kraków 1585.
• Wereszczyński J., Kazanie przy przyjmowaniu świątości małżeństwa, Kraków 1585.
• Wereszczyński J., Wizerunk na kształt kazania uczyniony o wzgardzie śmierci i świata tego nędznego, tudzież też o chwale onego a wdzięcznego Królestwa Niebieskiego, Kraków 1585.
• Windakiewicz S., Mikołaj Rej z Nagłowic, Lublin 1922.
• Wiśniewska H., Mikołaj Rej jako wzorzec dla pisarza Józefa Wereszczyńskiego (syna podsędka chełmskiego), „Białostockie Archiwum Naukowe” 2008, nr 8. https://doi.org/10.15290/baj.2008.08.16
• Wiśniewska H., Renesansowe życie i dzieło Sebastiana Fabiana Klonowicza, Lublin 1985.
• Witczak T., Spór o „Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic”, „Pamiętnik Literacki” 1975, z. 2.
• „Z duchem w rozmawianiu”. Szesnastowieczna proza polska, oprac. W. Walecki, Kraków–Nowy Wiśnicz 1991.
• Zdanowicz A., Rys dziejów literatury polskiej, t. 1, oprac. L. Sowiński, Wilno 1874.
• Ziomek J., Renesans, Warszawa 1980.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.12.02

Biblioteka Nauki

28408224