Przyległość i płynność – ekspresje sąsiedztwa w pismach Kraszewskiego i Stempowskiego z kraju nad Dniestrem

• Authors: Jerzy Borowczyk

Title variants

EN

Contiguity and fluidity – expressions of neighbourhood relations in Kraszewski’s and Stempowski’s written records of the land of the Dniestr River

Abstracts

EN

The focus of the article is the analysis of the literary expressions of neighbourhood affinities in the Dniestr River basin featured in Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września (1845–1846) by Józef Ignacy Kraszewski and in Jerzy Stempowski’s essay W dolinie Dniestru (1941). The center of attention was captured by the myriad forms of contiguity seen in the topography of the banks of the Dniestr River – namely, the middle course in a sketch by Hostowiec and the lower one, surrounded by a liman, in Kraszewski’s diary. The midsection of the article deals with the fluidity of languages used by representatives of the various ethnic groups and social strata living on both banks of the Dniestr, as well as the multiplicity of religious denominations. The third contention bears on both writers’ attempts to overturn the dominance of history drawing on both writers’ strong tendency to exploit the motif of ruin. Neighbourhood relations set aglow both a nineteenth- and twentieth-century writer. Both writers also achieve an effect of contiguity and fluidity within the composition and style of their respective works.

PL

W artykule poddano analizie pisarskie ekspresje sąsiedztwa nad Dniestrem zawarte we fragmentach Wspomnień Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dzienniku przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września (1845–1846) Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz w eseju Jerzego Stempowskiego W dolinie Dniestru (1941). Najwięcej uwagi poświęcono rozmaitym formom przyległości obecnych w topografii brzegów Dniestru – środkowego w szkicu Hostowca oraz dolnego, otoczonego limanem, w dzienniku Kraszewskiego. Płynności języków używanych przez reprezentantów różnych grup etnicznych i warstw społecznych zamieszkujących oba brzegi Dniestru, a także wielości wyznań religijnych – tego dotyczy środkowa partia artykułu. W ogniwie trzecim postawiono tezę o próbach uchylenia dominacji historii przez obu pisarzy i wskazano na silną skłonność obu do operowania motywem ruiny. Sąsiedztwo pasjonuje zarówno pisarza dziewiętnasto-, jak i dwudziestowiecznego. Obaj twórcy osiągają także efekt przyległości i płynności w ramach kompozycji i stylu swoich wypowiedzi.

Keywords

EN

travel writing; geopoetics; ruin; palimpsest; Bessarabia; Budzhak; Dniestr; Ukraine; Józef Ignacy Kraszewski; Jerzy Stempowski

PL

podróżopisarstwo; geopoetyka; ruina; palimpsest; Besarabia; Budżak; Dniestr; Ukraina; Józef Ignacy Kraszewski; Jerzy Stempowski

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze
• Year: 2023
• Issue: 12
• Pages: 29-51

Dates

published

2023

Contributors

author

Jerzy Borowczyk

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Burkot S., Polskie podróżopisarstwo romantyczne, Warszawa 1988.
• Czapski J., Dziennik wojenny (22 III 1942–31 III 1944), odczytał J. S. Nowak, oprac. M. Nowak-Rogoziński, Warszawa 2022.
• Czapski J., O Pawle Hostowcu, [w:] J. Czapski, Czytając, Kraków 1990, s. 396–402.
• Fiećko J., Rosja, Polska i misja zesłańców. Syberyjska twórczość Agatona Gillera, Poznań 1997.
• Hertz P., O „Wspomnieniach Odessy, Jedysanu i Budżaku”, [w:] J. I. Kraszewski, Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września, oprac. P. Hertz, Warszawa 1985, s. 429–434.
• Kamionka-Straszakowa J., „Do ziemi naszej”. Podróże romantyków, Kraków 1988.
• Korespondencja Zygmunta Haupta z Jerzym Stempowskim (1963–1966), [w:] J. Giedroyc, Z. Haupt, Listy 1947–1975, oprac. P. Panas, Warszawa 2022, s. 260–274.
• Kowalczyk A. S., Niespieszny przechodzień i paradoksy. Rzecz o Jerzym Stempowskim, Wrocław 1997.
• Kraszewski J. I., Wspomnienia Odessy, Jedysanu i Budżaku. Dziennik przejażdżki w roku 1843 od 22 czerwca do 11 września, oprac. P. Hertz, Warszawa 1985.
• Kraszewski J. I., Wspomnienia Wołynia, Polesia i Litwy, oprac. S. Burkot, Warszawa 1985.
• Okoń W., Kraszewskiego podróże na Wschód, „Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego” 2008, nr 4, s. 72–87.
• Olejniczak J., Arkadia i małe ojczyzny. Vincenz – Stempowski – Wittlin – Miłosz, Kraków 1992.
• Rudkowska M., Gruzy i ruiny w twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego, „Napis” 2001, Seria VII, s. 465–473.
• Rybicka E., Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków 2014.
• Sendyka R., Nowoczesny esej. Studium historycznej świadomości gatunku, Kraków 2006.
• Simmel G., Ruina. Próba estetyczna, [w:] G. Simmel, Most i drzwi. Wybór esejów, przeł. M. Łukasiewicz, oprac. A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 2006, s. 169–176.
• Skucha M., Odessa – obsesje Kraszewskiego, [w:] Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Białystok–Odessa 2016, s. 637–655.
• Stempowski J., Księgozbiór przemytników, [w:] Polski esej literacki. Antologia, oprac. J. Tomkowski, Wrocław 2018, Biblioteka Narodowa, Seria I, nr 329, s. 472–488.
• Stempowski J., W dolinie Dniestru, [w:] J. Stempowski, W dolinie Dniestru. Pisma o Ukrainie, oprac. A. S. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 5–21.
• Stempowski J., Wronia i Sienna, [w:] J. Stempowski, Eseje dla Kassandry, Gdańsk 2005, s. 115 [esej powstał w roku 1951].
• Wojda D, „Fizjologia miasta”. Józefa Ignacego Kraszewskiego studium wielokulturowej Odessy, [w:] Odessa w literaturach słowiańskich. Studia, red. J. Ławski, N. Maliutina, Białystok–Odessa 2016, s. 625–637.
• Wyka M., Niecierpliwość krytyki. Recenzje i szkice z lat 1965–2001, Kraków 2006 (tu teksty: Trzy wariacje na temat Jerzego Stempowskiego, s. 409–442; Dialog na ruinach, s. 497–501).
• Zając G., Dwie Odessy, czyli Niemcewicz i Kraszewski: obserwacje powieściopisarza a relacja historyka w podróży, [w:] Polacy w Odessie. Studia interdyscyplinarne, red. J. Ławski, N. Maliutina, R. Szymula, Białystok 2021, s. 143–154.

Identifiers

DOI

10.18778/2299-7458.12.03

Biblioteka Nauki

28408225