Przemiany morfologiczne małego miasta na przykładzie Nowego Stawu

• Authors: Łukasz Musiaka

Title variants

Przemiany morfologiczne małego miasta na przykładzie Nowego Stawu

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule dokonano próby określenia przemian przestrzennych małego miasta, jakim jest Nowy Staw na Żuławach Wiślanych. Wydzielono okresy w rozwoju morfologicznym i funkcjonalnym oraz zaprezentowano najważniejsze determinanty, które miały wpływ na jego fizjonomię i morfologię. Nowy Staw ma genezę średniowieczną i od wieków odgrywał istotną rolę gospodarczą w delcie Wisły. Przede wszystkim była to rola handlowa i obsługi lokalnego zaplecza rolniczego. Pełnione funkcje znalazły swoje odzwierciedlenie w infrastrukturze, fizjonomii i rozplanowaniu przestrzennym. O specyfice miasta świadczą m.in.: zachowany lokacyjny układ przestrzenny, gotycka fara i ewangelicki zbór, zabudowa mieszkalna z XIX i XX w., zabytkowe obiekty przemysłowe oraz wiejskie zagrody. Ta mozaika nawarstwień historycznych, widoczna w postaci współczesnego krajobrazu kulturowego, nie została całkowicie zniszczona w wyniku drugiej wojny światowej ani powojennego okresu inwestycji komunalnych. Stanowi cenne dziedzictwo przeszłości, ale również potencjał i wyróżnik kulturowy miasta. Przemiany funkcjonalne, fizjonomii i przestrzeni, obserwowane w Nowym Stawie w ostatnich kilkunastu latach, w znacznym stopniu odzwierciedlają charakterystyczne cechy funkcjonowania małych miast w Polsce okresu transformacji. Wszystko to, w połączeniu z ciekawymi dziejami politycznymi, powoduje, że Nowy Staw stanowi niezwykle interesujący przedmiot badawczy dla geografii osadnictwa i geografii historycznej.

EN

The article attempts to define spatial transformations of the small town of Nowy Staw in the Żuławy Wiślane. The morphological and functional development periods were distinguished, and the most important determinants of its physiognomy and morphology were presented. Nowy Staw has a medieval origin and has played an important economic role in the Vistula delta for centuries. The role was above all commercial, serving the local agricultural base. These functions were reflected in the infrastructure, physiognomy and spatial planning. The specific character of the town may be seen in such elements as the preserved spatial layout, Gothic parish church and evangelical congregation, 19th- and 20th-century residential buildings, historical industrial buildings and farmhouses. This mosaic of historical layers, visible in the form of a contemporary cultural landscape, has not been fully destroyed during the Second World War, nor the postwar period of municipal investments. It is a valuable heritage of the past, as well as the cultural potential and distinguishing factor of the town. The transformation of the functions, physiognomy and space observed in Nowy Staw over the last dozen or so years largely reflect the characteristic functional features of small towns in transformation-period Poland. All this, combined with interesting political history, makes Nowy Staw an outstanding study subject for settlement and historical geography.

Keywords

PL

morfologia miasta; dziedzictwo kulturowe; małe miasto; Nowy Staw; Żuławy Wiślane; morfologia miasta; dziedzictwo kulturowe; małe miasto; Nowy Staw; Żuławy Wiślane

EN

city morphology; cultural heritage; small town; Nowy Staw; Żuławy Wiślane

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2017
• Volume: 6
• Pages: 71-105

Dates

published

2017-12-30

Contributors

author

Łukasz Musiaka

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

References

• Affek A., 2012, Kalibracja map historycznych z zastosowaniem GIS, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG”, 16, s. 48–62.
• Betlejewska C., 2004, Rozmierzenie miast lokowanych przez Zakon Krzyżacki w XIV wieku, [w:] Czaja R., Nawrolska G., Rębkowski M., Tandecki J. (red.), Archeologia ethistoria urbana, Elbląg, s. 117–124.
• Chmielewska M., 2012, Morfologiczne przekształcenia przestrzeni miejskiej Katowic, maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet Śląski, Katowice.
• Czernik Z., 2011, Odbudowa miast historycznej Warmii po II wojnie światowej, Olsztyn.
• Dirschauer K., 1999, Nowy Staw w dawnym spojrzeniu. Oblicze i historia Nowego Stawu, Malbork.
• Dobrowolska M., 1948, Dynamika krajobrazu kulturalnego, „Przegląd Geograficzny”, 21 (3–4), s. 151–205.
• Dormann E., 1861, Geschichte des Kreises Marienburg, Marienburg.
• Dziewoński K., 1971, Baza ekonomiczna i struktura funkcjonalna miast. Studium rozwoju pojęć metod i ich zastosowań, „Prace Geograficzne”, 87, Wrocław.
• Golachowski S., Pudełko J., 1963, O analizie metrologiczno-geometrycznej planów osiedli średniowiecznych, „Kwartalnik Architektury Urbanistyki”, 8, s. 287–298.
• Jagodziński M.F., 2004, Czy Elbląg był kontynuacją Truso? Jeszcze jeden głos w dyskusji, [w:] Czaja R., Nawrolska G., Rębkowski M., Tandecki J. (red.), Archeologia ethistoria urbana, Elbląg, s. 95–106.
• Jażdżewska I., 2012, Zastosowanie Systemów Informacji Geograficznej (GIS) w geografii urbanistycznej, [w:] Liszewski S. (red.), Geografia urbanistyczna, Warszawa,s. 379–390.
• Jedliński W., Klofczyński R., 2010, Dzieje Nowego Stawu, Nowy Staw.
• Jerczyński M., Chaves L.F., Siemek Z., 1973, Studia nad strukturą funkcjonalną miast, Prace Geograficzne IG PAN, 97, Wrocław.
• Kondracki J., 2011, Geografia regionalna Polski, Warszawa.
• Koter M., 1974, Fizjonomia, morfologia i morfogeneza miasta. Przegląd rozwoju oraz próba uściślenia pojęć, „Zeszyty Naukowe UŁ, Nauki Matematyczno-Przyrodnicze”,seria II, 55, s. 3–16.
• Koter M., 1976, Komentarz naukowy do cyklu prac na temat: Morfogeneza wielkiego miasta na przykładzie Łodzi (resume rozprawy habilitacyjnej), Łódź.
• Koter M., 1979, Struktura morfogenetyczna wielkiego miasta na przykładzie Łodzi, „Acta Universitatis Lodzienis”, seria II, 21, s. 25–52.
• Kulesza M., 2001, Morfogeneza miast na obszarze Polski Środkowej w okresie przedrozbiorowym. Dawne województwo łęczycki i sieradzkie, Łódź.
• Kulesza M., 2011, Zagadnienia morfogenezy i rozplanowania miast średniowiecznych w Polsce, Łódź.
• Lettau H., 1929, Neuteich Heimatbuch, Neuteich.
• Lipińska B., 2011, Ochrona krajobrazu zabytkowego Żuław Wiślanych, Nowy Dwór Gdański–Gdańsk.
• Liżewska I. (red.), 2015, Zabytek zadbany. Co to znaczy?, Warszawa: http://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Aktualnosci/2015/2015.05.28_li%C5%BCewska/ZABYTEK%20ZADBANY_low%20res.pdf)
• Lubocka-Hoffmann M., 2004, Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Elbląg–Bydgoszcz.
• Masztalski R.P., 2005, Przeobrażenia struktury przestrzennej małych miast Dolnego Śląska po 1945 roku, Wrocław.
• Miszewska B., 1971, Analiza morfologiczna Opola, „Studia Społeczno-Ekonomiczne”, 2, s. 180–217.
• Miszewska B., 1979, Elementy struktury morfologicznej Wrocławia, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 438, s. 29–41.
• Myga-Piątek U., 2001, Spór o pojęcie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych, „Przegląd Geograficzny”, 73 (1–2), s. 163–176.
• Myga-Piątek U., 2010, Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju, „Problemy Ekorozwoju – Problems of Sustainable Development”, 5 (1),s. 95–108.
• Piasek D., 2008, Zamek krzyżacki w Laskach – próba rekonstrukcji, [w:] Gola G., Opitz M. (red.), Rocznik Żuławski, Nowy Dwór Gdański. s. 76–79.
• Plit J., Nita J. (red.), 2012, Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, t. 16, Sosnowiec.
• Pudełko J., 1960, Zagadnienie wielkości i proporcji rynków w badaniach nad rozplanowaniem miast średniowiecznych, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej”,36, s. 25–45.
• Pudełko J., 1964, Próba pomiarowej metody badania planów niektórych miast średniowiecznych w oparciu o zagadnienie działki, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”,9, s. 3–27.
• Richling A. (red.), 2006, Geografia fizyczna Polski, Warszawa.
• Rozenkranz E., 1961, Lokacja Nowego Stawu, „Rocznik Gdański”, 19–20, s. 320–332.
• Rozenkranz E., 1962, Początki i ustrój miast Pomorza Gdańskiego do schyłku XIV stulecia, Gdańsk.
• Rozenkranz E., Podoski K., Sobociński A., 1969, Nowy Staw, Gdańsk.
• Schmid B., 1919, Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, III – Pomesanien, 14: Kreis Marienburg, Danzig.
• Słodczyk J., 2003, Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Opole.
• Starski M., 2010, Dzieje rynku w Pucku, „Światowit”, 8, s. 149–176.
• Suliborski A., 2001, Funkcje i struktura funkcjonalna miast. Studia empiryczno-teoretyczne. Komentarz do zbioru monotematycznych publikacji stanowiących rozprawę habilitacyjną, Łódź.
• Suliborski A., 2010, Funkcjonalizm w polskiej geografii miast. Studia nad genezą i pojęciem funkcji, Łódź.
• Szmytkie R., 2009, Zróżnicowanie funkcjonalne małych miast województwa dolnośląskiego, [w:] Marszał T. (red.), Struktura funkcjonalna małych miast, Łódź, s. 7–24.
• Woś A., 1996, Zarys klimatu Polski, Poznań.
• Wysocki J. (red.), 2009, Dziedzictwo kulturowe Warmii – Mazur – Powiśla. Stan zachowania, potencjały i problemy, Olsztyn.
• Bertram H., Schwarz W., 1935, Die Eindeichung, Treckenlegung und Besiedlung das Weichsel delta seit dem Jahre 1300 in ihrer geopolitischen Bedeutung, Ottomar Steinbach, 1:200 000, Danzig 1935: http://rcin.org.pl/igipz/dlibra/docmetadata?id=28712&from=publication
• Die jüdischen Mitbürger von Neuteich, Heimatbund der Neuteicher, Neuteich-Brief 12/2002.
• Jaskulska M., 2016, Raport z konsultacji społecznych projektu uchwały Rady Miejskiej w Nowym Stawie w sprawie wyznaczenia obszarów zdegradowanych oraz obszaru rewitalizacji w mieście Nowy Staw, Gdańsk.
• Lewandowska E., 1972, Studium historyczno-urbanistyczne Nowego Stawu, maszynopis PDN-H, PP Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział w Gdańsku, obecnie w zbiorach archiwum PWKZ w Elblągu, Gdańsk.
• Lokalny Program Rewitalizacji Nowego Stawu do roku 2020. Raport z delimitacji obszarów problemowych, 2015, AMT Partner. Doradca Samorządu i Biznesu, Nowy Staw.
• Mapa ewidencji gruntów. Miasto Nowy Staw. Obręb 1, skala 1:2000, Kopia pierworysu, Identyfikator ewidencyjny materiału zasobu: 76/9/15/68, Powiatowy Oddział Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Malborku.
• Materiały ikonograficzne Jacka Agejczyka, Nowy Staw.
• Nowy Staw, plan miasta, Wydawnictwo Host Int., druga połowa lat 90. XX wieku.
• Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 334/2009 Rady Miejskiej Nowy Staw z dnia 31 sierpnia 2009 r., Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Nowy Staw.
• Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 376/LIII/2014 Rady Miejskiej w Nowym Stawie z dnia 18 marca 2014 r., Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Nowy Staw 2033.
• http://cwz.pomorskie.pl
• http://malbork.naszemiasto.pl/artykul/nowostawskie-inwestycje,1183693,galop,t,id,tm.html
• http://malbork.naszemiasto.pl/tag/wiatraki-nowy-staw.html
• http://nowystaw.pl/
• http://nowystaw.pl/cms/7657/zespol_sluzb_ratowniczych
• http://nowystaw.pl/wiadomosci/1/wiadomosc/96995/zmodernizowany_stadion_miejski_oddany_do_uzytku
• http://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/Aktualnosci/2015/2015.05.28_li%C5%BCewska/ZABYTEK%20ZADBANY_low%20res.pdf
• www.geoportal.gov.pl

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.06.04