Usytuowanie synagog w strukturach jednostek osadniczych województwa śląskiego – koncepcja typologii

• Authors: Anna Majewska

Title variants

Usytuowanie synagog w strukturach jednostek osadniczych województwa śląskiego – koncepcja typologii

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł o charakterze teoretyczno-empirycznym prezentuje wyniki badań podjętych przez autorkę celem rozwiązania problemu badawczego, skoncentrowanego na zdefiniowaniu w formie ujęcia typologicznego rodzajów usytuowania obiektów synagogalnych w przestrzeni jednostek osadniczych województwa śląskiego. W pracy dokonano przeglądu dotychczas przedstawionych podziałów położenia śląskich synagog w strukturach urbanistycznych. Na podstawie dokonanych przez autorkę analiz materiałów kartograficznych i pisanych oraz wyników prospekcji terenowych omówiono związki przestrzenne zachodzące pomiędzy synagogami a elementami morfologicznymi miejscowości, jakie występowały w czasie religijnego funkcjonowania obiektów. Efektem finalnym przeprowadzonych badań jest propozycja typologii usytuowania synagog w strukturach jednostek osadniczych województwa śląskiego. Uwzględniono w niej położenie obiektów w stosunku do najistotniejszych składników morfologicznych o różnym poziomie złożoności, m.in. obszaru i elementów założeń staromiejskich, XIX- i XX-wiecznych układów urbanistycznych, placów, świątyń chrześcijańskich.

EN

This theoretical-empirical article presents the results of the studies conducted by the author, aimed at solving the research problem focused on defining in a typological approach the types of the location of synagogues in the space of the settlement units of the Silesian Voivodeship. The article includes the review of the divisions of location of Silesian synagogues in the urban structures presented so far. Based on the author's analysis of cartographic and written materials, as well as the results of field surveys, the spatial relationships between the synagogues and the morphological elements of the towns occurring during the religious functioning of the synagogues were discussed. The final effect of the studies is the suggestion of the typology of the location of the synagogues in the structures of the settlement units of the Silesian Voivodeship. It takes into account the location of synagogues in relation to the most important (from the perspective of the socio-cultural conditions of Jewish settlement in this area) morphological components of different complexity levels, such as the area and elements of the old town foundations, 19th and 20th century urban layouts, squares, and Christian temples.

Keywords

PL

judaizm; synagogi; Śląsk; obiekty religijne; morfologia miasta; judaizm; synagogi; Śląsk; obiekty religijne; morfologia miasta

EN

Judaism; synagogues; Silesia; Poland; religious objects; urban morphology

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2017
• Volume: 6
• Pages: 243-266

Dates

published

2017-12-30

Contributors

author

Anna Majewska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

References

• Arnold S., 1951, Geografia historyczna Polski, Warszawa.
• Bergman E., 2004, Nurt mauretański w architekturze synagog Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i na początku XX wieku, Warszawa.
• Bergman E., 2007, Synagogi Śląska, [w:] Bożek G. (red.), Zabytki kultury żydowskiej w województwie śląskim, Katowice, s. 7–13.
• Bergman 2011, Polish Landscape with Synagogues, „Shofar: An Interdyscyplinary Journal of Jewish Studies”, 29 (3), s. 24–40.
• Bergman E., Jagielski J., 1996, Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa.
• Bryk-Świerzko E., 2011, Dzielnica czterech wyznań – sacrum zwielokrotnione, [w:] Kowalewski M., Królikowska A.M. (red.), Miasto i sacrum, Kraków, s. 167–182.
• Cieśla R., 1997, Blask dawnych Krzepic, Krzepice.
• Coenen Snyder S., 2008, Acculturation and particularism in the modern city: synagogue building and Jewish identity in Northern Europe, doctoral dissertation, Michigan.
• Dmochowska-Dudek K., Klima E., 2012, Metody analizy krajobrazu sakralnego miasta, [w:] Bernat S., Flaga M. (red.), Sacrum w krajobrazie, s. 171–183.
• Dzieciuchowicz J., Klima E., Mordwa S., Retkiewicz W., 2004, Rola wyznań religijnych w kształtowaniu przestrzeni miejskiej Łodzi, Łódź.
• Grabski A., Rykała A., Sienkiewicz W., Wijaczka W., Wodziński M., Zaremska H., 2010, Atlas historii Żydów polskich, Warszawa.
• Hanzl M., 2012, Urban structure as a repository of social content – the case study of the Lodz 'Jewish District', [w:] Schrenk M., Popovich V.V., Zeile P., Elisei P. (red.), CD-ROM Proceedings REAL CORP 2012. Re-Mixing the City – Towards Sustainability and Resilience? Proceedings of REAL CORP 2012, 17th International Conference on Urban Development, Regional Planning and Information Society. Schwechat, s. 1017–1029.
• Hubka T. C., 2003, Resplendent synagogue. Architecture and worship in an eighteenthcentury Polish community, Hanover.
• Jeziorski I. (red.), 2004, Studia Judaica biblioteki żywieckiej. Materiały i opracowania do dziejów Żydów na Żywiecczyźnie, Żywiec, s. 85–86.
• Klein R., 2014, How to create a building typology? Typological matrix for mapping 19th century synagogues, „Journal of Faculty of Civil Engineering”, 24, s. 57–68.
• Klima E., 2011, Przestrzeń religijna miasta, Łódź.
• Kos J.K., 2013, Judaistyczne budownictwo kultowe na Śląsku. Problem stylu i formy, „Roczniki Sztuki Śląskiej”, 22, s. 9–45.
• Kosiński W., 1984, Nowa urbanistyka – miejskość, ciągłość, wielość, „Architektura”, 4, s. 35–39.
• Koter M., 2015, Od fizjonomii do morfogenezy i morfologii porównawczej. Podstawowe zagadnienia teoretyczne morfologii miast, [w:] Barwiński M. (red.), Geografia historyczna i polityczna w badaniach Marka Kotera. Wybór prac, Łódź, s. 23–32.
• Krajniewski J., 2011, Będzińskie domy modlitwy, [w:] Rozmus D., Witkowski S. (red.), Żydzi na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Historia. Kultura. Zagadnieniakonserwatorskie, Kraków, s. 187–192.
• Kubit B., 2006, Żydzi gliwiccy – materiały z konferencji, Gliwice.
• Kubit B., 2007, Śladami żydowskiej przeszłości Gliwic, [w:] Bożek G. (red.), Zabytki kultury żydowskiej w województwie śląskim, Katowice, s. 27–35.
• Majewska A., 2016, Tempel czy bóżnica? Współczesne oblicza synagog województwa śląskiego, „Czasopismo Geograficzne”, 87 (2), s. 153–173.
• Majewska A., 2017a, Funkcjonowanie żydowskich domów modlitwy w XIX i XX wieku na obszarze współczesnego województwa śląskiego, „Acta Geographica Silesiana”,11/4 (28), s. 13–26.
• Majewska A., 2017b, Jewish sepulchral heritage in Silesian voivodeship divided by the borders. Similarities and differences, [w:] Heffner K., Solga B. (red.), Borderlands of nations, nations of borderlands. National, ethnic and religious minorities in the Polish space – selected issues, seria: Region and Regionalism, 13 (2), Łódź–Opole,s. 147–167.
• Makruszewska I., 2013, Synagogi w Wielkopolsce, [w:] Bernat S., Flaga M. (red.), Obiekty religijne w krajobrazie, Sosnowiec, s. 163–179.
• Myga-Piątek U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Katowice.
• Myrcik J., b.r.w., Cmentarz żydowski w Cieszowej. Pro Memoria, t. 2: http://www.kirkuty.xip.pl/cieszowa.htm
• Olbińska K., 2016, Synagoga – ukryte miejsce pamięci, „Czasopismo Inżynierii Lądowej, Środowiska i Architektury”, 33 (63), s. 191–200.
• Petrovsky-Shtern Y., 2014, Sztetl. Rozkwit i upadek żydowskich miasteczek na Kresach Wschodnich, Kraków.
• Piechotka M., Piechotka K., 2004, Oppidum Judaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.
• Plit F., 2016, Krajobrazy kulturowe w geografii polskiej. Szkice, Warszawa.
• Przybyłok A., 2014, Mury miejskie na Górnym Śląsku w późnym średniowieczu, mps pracy doktorskiej, Repozytorium Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Rakowski P., 1997, Rybnicka Jerozolima, ,,Słowo Żydowskie”, 6 (136), s. 11.
• Rykała A., 2009, Materialne dziedzictwo Żydów w krajobrazie kulturowym Polski Środkowej, [w:] Kulesza M. (red.), Geografia jako determinanta rozwoju nauk historycznych, Legnica–Łódź, s. 203–217.
• Rykała A., 2012a, Synagogi w przestrzeni dawnej i współczesnej Polski – refleksja geograficzna, [w:] Krawiec-Złotkowska K. (red.), Rzeczpospolita domów, t. 3: Domy Boże, Słupsk, s. 626–644.
• Rykała A., 2012b, Żydowskie domy modlitwy w Łodzi – uwarunkowania rozwoju przestrzennego, rozmieszczenie, współczesne relikty i ich wykorzystanie, „Acta UniversitatisLodziensis. Folia Geographica Socio-Oeconomica”, 12, s. 221–244.
• Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, 2010, pod red. K. Brachy i C. Hadamika, Warszawa.
• Sobczyński M., 2012, Świątynie w wielokulturowej przestrzeni Łodzi, [w:] Krawiec-Złotkowska K. (red.), Rzeczpospolita domów, t. 3: Domy Boże, Słupsk, s. 602–625.
• Sołjan I., 2012, Sanktuaria i ich rola w organizacji przestrzeni miast na przykładzie największych europejskich ośrodków katolickich, Kraków.
• Stefański K., Szrajber R., 2009, Łódzkie synagogi: wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”, Łódź.
• Szkaradnik K., 2014, Miejsce przeszłości w przestrzeni ponowoczesności. Landmarki w krajobrazie kulturowym Ustronia jako przykład „re-konstruowania” wspólnoty lokalnej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne”, 9,s. 123–141.
• Urbański K., 2007, Almanach gmin żydowskich województwa kieleckiego w latach 1918–1939, Kielce.
• Vaughan L., 1999, Clustering, segregation and the 'Ghetto': the spatialisation of Jewish settlement in Manchester and Leeds in the 19th century, London (doctoral dissertation).
• Walerjański D., 2007, Zapisane w kamieniu – zachowane zabytki żydowskie w województwie śląskim, [w:] Bożek G. (red.), Zabytki kultury żydowskiej w województwie śląskim, Katowice, s. 14–26.
• Walicki J., 2000, Synagogi i domy modlitwy w Łodzi (do 1939 r.), Łódź.
• Waszkiewicz A., 1993, Synagogi, ,,Mówią wieki. Magazyn Historyczny”, 3 (406), s. 28–29.
• Wejchert 1984, Elementy kompozycji urbanistycznej, Warszawa.
• Wolanin J., Słowińska H., 1993, Zarys dziejów gminy żydowskiej w Gliwicach, ,,Zeszyty Gliwickie”, 22, s. 19–25.
• Topographische Karte 1:25 000, arkusz 5078 – Krzepice, 1940.
• JewishEncyclopedia.com (28.05.2017).
• Dictionary by Merriam-Webster: https://www.merriam-webster.com/dictionary/landmark (11.11.2017).
• Wirtualny Sztetl: sztetl.org.pl (28.05.2017).

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.06.11