Granice polityczne w krajobrazie – krajobraz pogranicza

• Authors: Marek Sobczyński

Title variants

Granice polityczne w krajobrazie – krajobraz pogranicza

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono wpływ infrastruktury granicznej na kształtowanie się krajobrazu kulturowego w ujęciu historycznym, począwszy od najstarszych konstrukcji traktowanych stereotypowo jako graniczne (wały rzymskie, Wielki Mur Chiński) aż po rzeczywiste elementy demarkacji i ochrony granic. W dalszej części, nawiązując do kwestii granicy reliktowej, zajęto się problemem kształtowania się pograniczy i cechami ich krajobrazu kulturowego. Ukazano, w jaki sposób granica kształtuje krajobraz pogranicza i jak ten krajobraz utrzymuje się nawet po ustaniu pełnienia przez granicę funkcji bariery polityczno-administracyjnej. Opracowanie oparte jest w dużej części na własnych badaniach prowadzonych przez kilka ostatnich dekad w Polsce oraz na licznych przykładach ze świata, przeważnie także opartych na własnych obserwacjach autora.

EN

The article presents the impact of border infrastructure on shaping the cultural landscape from historical point of view. Starting with the oldest constructions stereotyped as the old borders (Roman walls, Great Wall of China), to the real elements of demarcation and protection of the border. Problem of the formation borderland and the characteristics of their cultural landscape were addressed, referring to the problem of the relict border. It shows how the boundary shapes the landscape of the borderland and how this landscape persists even after the ending of the barrier function of ceased political and administrative border. The study is based largely on own researches conducted over the last few decades in Poland and numerous examples from the World, mostly based on the author's own observations.

Keywords

PL

granice; pogranicza; granica reliktowa; krajobraz kulturowy; granice; pogranicza; granica reliktowa; krajobraz kulturowy

EN

borders; borderlands; relict border; cultural landscape

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2018
• Volume: 7
• Pages: 25-70

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Marek Sobczyński

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk Geograficznych, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych, 90-142 Łódź, ul. Kopcińskiego 31

References

• Ahonen P., 2012, The curious case of Werner Weinhold: escape, death and contested legitimacy of the German-German border, „Central European History”, 45, 1, s. 79–101.
• Antonowicz R., 1996, Wpływ dawnej granicy polsko-niemieckiej na zróżnicowanie społeczne i gospodarcze obszarów przygranicznych w strefie Lubliniec–Dobrodzień, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Arnold S., 1951, Geografia historyczna Polski, Warszawa.
• Augelli J.P., 1980, Nationalization of Dominican borderlands, „Geographical Review”, 70, s. 19–35.
• Baczwarow M., Suliborski A., 2002, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce. Terminologia, Warszawa.
• Barbag J., 1987, Geografia polityczna ogólna, Warszawa.
• Barwiński M., 2014, Pogranicze jako przedmiot badań geografii politycznej, „Pogranicze. Polish Borderland Studies”, 2, 1, s. 46–48.
• Boryna M., Danielkowska K., 2014, Dawne dzieje Leszna Górnego w Borach Dolnośląskich, Szprotawa.
• Budzyński Z., 2003, Pogranicze polsko-ruskie (ukraińskie) do końca XVIII wieku. Terytorium – dynamika i specyfika rozwoju, [w:] Budzyński Z., Kamińska-Kwak J. (red.), Dwa pogranicza – Galicja Wschodnia i Górny Śląsk. Historia – problemy – odniesienia, Rzeszów, s. 24–40.
• Buko A., 2000, Małopolska „czeska” i Małopolska „polańska”, [w:] Samsonowicz H. (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków, s. 143–168.
• Burghardt A.F., 1963, Borderland. A historical and geographical study of Burgenland, Austria, Madison.
• Ciok S., 2003, Konsekwencje ustalenia granicy państwowej dla rozwoju pogranicza na przykładzie granicy polsko-niemieckiej, [w:] Runge J. (red.), Granice. Obszary przygraniczne. Euroregiony, Katowice, s. 131–141.
• Czajka W., 1934, Schlesiens Grenzwalder, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, 68, s. 1–35.
• Dobrowolska M., 1948, Dynamika krajobrazu kulturalnego, „Przegląd Geograficzny”, 21, 3–4, s. 151–204.
• Dołzbłasz S., 2015, Cieszy-Czeski Cieszyn – wybrane aspekty funkcjonowania miasta podzielonego na granicy polsko-czeskiej w kontekście transgranicznej mobilności mieszkańców, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 4, s. 201–219.
• Dominiczak H., 1997, Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996, Warszawa.
• Donnan H., Wilson T.M., 2007, Granice tożsamości, narodu, państwa, Kraków.
• Duma P., 2015, Tajne świadki graniczne w Europie Środkowej od XVI do XIX w. – problem słabo zbadany, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 63, 1, s. 79–91.
• Eberhardt P., 1993, Polska granica wschodnia 1939–1945, Warszawa.
• Figlus T., 2015, Uwagi na temat procesu kształtowania granic wsi w Polsce do końca XVIII w. w kontekście morfogenetycznym, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 4, s. 253–276.
• Frączek W., 2016, Trwałość granic politycznych w konurbacji śląsko-dąbrowskiej we współczesnym krajobrazie kulturowym i świadomości mieszkańców, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Francalanci G., Scovazzi T. (red.), 1994, Lines in the sea, Dordrecht.
• Frazier T.D., 1999, Tracking the traces of division: a survey of the remnants of the Berlin Wall as a relict boundary on the urban landscape, Long Beach.
• Gall Anonim, 2003, Kronika polska, seria: Skarby Biblioteki Narodowej, Wrocław.
• Gallusser W., 1983, Granice a krajobraz kulturowy, „Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej”, 4, s. 133–136.
• Glassner M.I., de Blij H.J., 1989, Systematic political geography, New York.
• Gloger Z., 1901, Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. 2: D–K, Warszawa.
• Grochowski L., 2011, Ewolucja prawa ochrony granic Polski w XX–XXI wieku, „Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego”, 11, 3, s. 125–150.
• Grünhagen C., 1874, Der schlesische Grenzwald (preseka), „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens”, 12, 1, s. 1–18.
• Hartshorne R., 1933, Geographic and political boundaries in Upper Silesia, „Annals of Association of American Geographers”, 23, 4, s. 195–228.
• Hartshorne R., 1936, Suggestions on the terminology of political boundaries, „Annals of the Association of American Geographers”, 26, 1, s. 56–57.
• Ištok R., 2003, Politická geografia a geopolityka, Prešov.
• Jarzyna F., 1974, Umowy graniczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów, Warszawa.
• Jones S.B., 1959, Boundary concepts in the setting of place and time, „Annals of the Association of American Geographers”, 49, 3, s. 241–255.
• Kaczyński D., 1997, Trwałość historycznej granicy polsko-litewskiej w krajobrazie kulturowym i świadomości mieszkańców Podlasia, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kałuski S., 2017, Blizny historii. Geografia granic politycznych współczesnego świata, Warszawa.
• Kochanowski J., 2001, Socjologiczny zwiad po otwarciu granic PRL–NRD, „Polski Przegląd Dyplomatyczny”, 1, 2, s. 229–255.
• Kosmala G., 2003, Granica reliktowa. Trwałość byłej granicy polsko-niemieckiej między Sulmierzycami a Rychtalem w krajobrazie i świadomości, Toruń.
• Kosmala G., 2015, Granice polityczne a turystyka, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 4, s. 169–200.
• Koter M., 2015, Kresy państwowe – geneza i właściwości w świetle doświadczeń geografii politycznej, [w:] Barwiński M. (red.), Geografia historyczna i polityczna w badaniach Marka Kotera. Wybór prac, Łódź, s. 251–289.
• Kozłowski P., 2003, Wpływ dawnej granicy zaboru pruskiego i rosyjskiego na krajobraz kulturowy i świadomość mieszkańców gmin: Żerków, Czermin, Pyzdry, Gizałki, Chocz, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Kulczyńska K., 2014, Miasta podzielone w Europie, „Studia Miejskie”, 15, s. 101–119.
• Kunka T., 1986, Charakterystyka terytorialno-strukturalna tzw. naturalnych i konwencjonalnych lądowych granic państwowych na świecie, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Labuda G., 1974, Polska granica zachodnia. Tysiąc lat dziejów politycznych, Poznań.
• Leimgruber W., 1983, Granice polityczne jako czynnik integracji regionalnej. Przykład Bazylei i Ticino, „Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej”, 4, s. 137–149.
• Loth J., 1925, Zarys geografii politycznej, Kraków.
• Łowmiański H., 1966, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., t. 3, Warszawa.
• Matuszkiewicz F., 1907, Steht die mittelschlesische Preseka zu der niderschlesischen Dreigraben in Beziehung?, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Schlesiens”, 41, s. 392–401
• Moździoch S., 2000, Śląsk między Gnieznem a Pragą, [w:] Samsonowicz H (red.), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków, s. 169–198.
• Nalepa J., 1996, Granice Polski najdawniejszej. Prolegomena, t. 1, seria: Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego, 83, Kraków.
• Neumann J., Jarosz S., 2007, Krise und Trennung. Kryzys i podział, [w:] Schönfelder A. (red.), Die Geschichte der deutsch-polnischen Beziehungen zwischen Bergleuten und Kraftwerken In der Neißeregion von 1945 bis heute. Historia niemiecko-polskich stosunków pomiędzy górnikami i energetykami w regionie Nysy Łużyckiej od roku 1945 do dziś, Bogatynia, s. 14–21.
• Orłowski K., 2002, Historyczne pogranicze śląsko-małopolskie w krajobrazie kulturowym i świadomości mieszkańców, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Padło T., 2005, The impact of historical border on social behaviour and perception in the former Russian Austrian borderland, [w:] Koter M., Heffner K. (red.), The role of borderlands in United Europe, t. 2: Historical, ethnic and geopolitical problems of borderlands, seria: Region and Regionalism, 7, Opole–Łódź, s. 9–26.
• Padło T., 2014, Koniec świata, Kraków.
• Padło T., 2015, Granice państwowe jako atrakcja turystyczna i szansa rozwoju obszarów peryferycznych, „Przedsiębiorczość – Edukacja”, 11, s. 314–326.
• Piskozub A., 1968, Gniazdo Orła Białego, Warszawa.
• Piskozub A., 1987, Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich, Wrocław.
• Plit J., 2006, Granice krajobrazów kulturowych i ich trwałość, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG”, 5, s. 55–63.
• Prescott J.R.V., 1990, Political frontiers and boundaries, London.
• Ptasiński R. (red.), 1974, Granice państwowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór przepisów, Warszawa.
• Rau K., 2012, Granice reliktowe i stosunki narodowościowe w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego, maszynopis pracy magisterskiej, Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Różycki B.W., 2011, Zachodnie kresy Rzeczpospolitej. Wzdłuż granicy na Odrze i Nysie. Przewodnik, Pruszków.
• Rykiel Z., 1991, Rozwój regionów stykowych w teorii i w badaniach empirycznych, seria: Prace Habilitacyjne IGiPZ PAN, Wrocław.
• Rykiel Z., 2006, Podstawy geografii politycznej, Warszawa.
• Rzeczycki T., 2008, Tkacze – polski epizod, „Sudety”, 6, s. 14–15.
• Rzeczycki T., 2009, Kolej Jakuszycka w Polsce Ludowej, „Sudety”, 10, s. 22–13.
• Schaefer S., 2011, Hidden behind the Wall: West Germany state building and the emergence of the Iron Curtain, „Central European History”, 44, s. 506–535.
• Słupecki L.P., 1992, Ślęża, Radunia, Wieżyca. Miejsca kultu pogańskiego Słowian w średniowieczu, „Kwartalnik Historyczny”, 99, 2, s. 3–15.
• Sobczyński M., 1985, Trwałość dawnych granic politycznych Polski we współczesnym krajobrazie kulturowym kraju (w świetle badań morfologicznych i użytkowania ziemi), maszynopis pracy doktorskiej, Zakład Geografii Politycznej i Ekonomicznej Regionalnej Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Sobczyński M., 1993, Trwałość dawnych granic państwowych w krajobrazie kulturowym Polski, „Zeszyty Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN”, 15.
• Sobczyński M., 2006, Changing functions of political borders on Polish lands, [w:] Kitowski J. (red.), Regional transborder co-operation in countries of Central and Eastern Europe – a balance of achievements, seria: Geopolitical Studies, 14, Warszawa, s. 357–378.
• Sobczyński M., 2008a, Polskie doświadczenia w zakresie badań granic reliktowych i krajobrazu pogranicza, [w:] Kulesza M. (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Łódź, s. 66–78.
• Sobczyński M., 2008b, Zmienność funkcji granic międzynarodowych na ziemiach polskich od czasów Rzeczypospolitej Szlacheckiej do przystąpienia Polski do Układu z Schengen, „Prace Geograficzne”, 218, s. 29–54.
• Sobczyński M., 2015, The formation of the political boundaries in the Karkonosze Mountains, [w:] Sobczyński M., Rykała A. (red.), Geographical-political aspects of the transborder conservation of natural and cultural heritage, t. 1. Borderlands and contemporary changes of the politics in border regions, seria: Region and Regionalism, 12, Łódź–Opole, s. 193–206.
• Sykulski L., 2009, Geopolityka. Słownik terminologiczny, Warszawa.
• Tyszkiewicz J., 2003, Geografia historyczna Polski w średniowieczu. Zbiór studiów, Warszawa.
• Tyszkiewicz J., 2014, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa.
• Ulama, Al- H.M.J.S., 1994, The federal boundaries of the United Aram Emirates, Durham.
• Updike R.G., 2013, The United States – Mexico border. A land of conflict and opportunity, [w:] Updike R.G., Ellis E.G., Page W.R., Parker M.J., Hestbeck J.B., Horak W.F. (red.), United States – Mexico borderlands. Facing tomorrow’s challenges through USCG science, seria: Circular, 1380, Reston, s. 1–13.
• Weigend G.G., 1950, Effects of boundary changes in the South Tyrol, „Geographical Review”, 40, s. 364–375.
• Wiliński K., 1981, Uwagi na temat systemu umocnień na pograniczu polsko-pruskim do XIII w., „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica”, 2, s. 21–36.
• Wojciechowski K.H., 2006, Typy i ewolucja granic w krajobrazie kulturowym, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego PTG”, 5, s. 25–35.
• Zabiełło S., 1986, O rząd i granice. Walka dyplomatyczna o sprawę polską w II wojnie światowej, Warszawa.
• Zajączkowski S., 1956, W sprawie przedmiotu i problematyki badań nad dziejami osadnictwa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 4, 2, s. 205–239.
• Zenderowski R., 2002, Stosunki między mieszkańcami miast podzielonych granicą państwową na przykładzie Cieszyna i Czeskiego Cieszyna (Český Těšin). Studium socjologiczne, „Studia Regionalne i Lokalne”, 1, s. 49–78.
• Zenderowski R., Brzezińska M., 2014, Miasta podzielone granicą państwową w nowych państwach członkowskich UE: od separacji do integracji, „Pogranicze. Polish Borderlands Studies”, 2, 2, s. 164–183.
• Zierhoffer A., 1947, Problem zachodniej granicy Polski w świetle geografii politycznej, „Przegląd Zachodni”, 3, 3, s. 203–212.
• Żerelik R., 2007, Dzieje Śląska do 1526 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, 3008, Wrocław, s. 18–121.
• Border barrier, 2017: https://en.wikipedia.org/wiki/Border_barrier (1.06.2017).
• Borowik T., Jędrzejewski W., Nowak S., 2017, Inwentaryzacja i monitoring populacji wilka w województwie zachodnio-pomorskim, Białowieża: http://docplayer.pl/8921026-Inwentaryzacja-i-monitoring-populacji-wilka-w-wojewodztwie-zachodnio-pomorskimborowik-t-jedrzejewski-w-nowak-s.html (10.11.2017).
• Brożek D., 2009, Zaczęło się w Tirschtiegel, „Gazeta Lubuska”, 28 VIII: http://www.gazetalubuska.pl/artykuly-archiwalne/art/7810903,zaczelo-sie-w-tirschtiegel,id,t.html (7.06.2017).
• Burbiené L., 2004, Buldozeris atvėrė kelią į Tėvynę, „Lietuvos rytas”, 4 IV: http://www.geocities.ws/kociubaitis/str1.htm (11.11.2017).
• Clark P., Lu D., 2015, Cornering America’s tripoint, „The Washington Post”, 17 IX: https://www.washingtonpost.com/graphics/lifestyle/trifinia (5.06.2017).
• http://www.karpacki.strazgraniczna.pl (31.05.2017).
• http://www.nadodrzanski.strazgraniczna.pl/nad/komenda/22404,NA-STRAZY-ZYCIAakcja-poboru-krwi-w-Placowce-SG-w-Zgorzelcu.html (31.05.2017).
• http://www.slaski.strazgraniczna.pl (31.05.2017).
• http://www.slaski.strazgraniczna.pl/sm/komenda/ struktura-organizacyjna/6809,Struktura-organizacyjna.html (31.05.2017).
• https://www.strazgraniczna.pl/pl/straz-graniczna/struktura-sg/oddzialy-sg (31.05.2017).
• Lipin A., 2008, Tkacze, Góry Izerskie: http://www.goryizerskie.pl/?file=art&art_id=53&page=1 (28.02.2015).
• More neighbours make more fences, 2016, „The Economist”, 7 I: http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2016/01/daily-chart-5 (2.06.2017).
• Palmberg R., 2013, Tripoint spotting – a personal diary: http://www.ibrg.info/palmberg (5.06.2017).
• Placówka Straży Granicznej w Korczowej, 2017, Bieszczadzki Oddział Straży Granicznej: http://www.bieszczadzki.strazgraniczna.pl/bie/oddzial/placowki/14368,PSG-w-Korczowej.html (10.11.2017).
• Pofyrtane dzieje Folwarku, 2017, Folwark, gmina Pruszków, powiat opolski: http://folwark.org/FOLWARK/boje/index.php (10.11.2017).
• Przejścia graniczne, 2017, Krajowa Administracja Skarbowa: https://granica.gov.pl/przejscia.php?v=pl (30.05.2017).
• Tkacze – trzynaście lat w Polsce, 2006, Wrocław. Nasze miasto: http://wroclaw.naszemiasto.pl/artykul/tkacze-trzynascie-lat-w-polsce,133207,art,t,id,tm.html (28.02.2015).
• Traité des Pyrénées. Traité fixant la frontière franco-espagnole signé le 7 novembre 1659 sur l’Île des Faisans: http://fr.wikisource.org/wiki/Trait%C3%A9_des_Pyr%C3%A9n%C3%A9es (3.01.2015).

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.07.02