Warmia i Mazury jako palimpsest, czyli o oswajaniu poniemieckiej przestrzeni po drugiej wojnie światowej

• Authors: Izabela Lewandowska

Title variants

Warmia i Mazury jako palimpsest, czyli o oswajaniu poniemieckiej przestrzeni po drugiej wojnie światowej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Palimpsest to przenośnia adekwatna zarówno do przestrzeni, tj. Warmii i Mazur, jak i do okresu – po drugiej wojnie światowej. Wtedy nastąpiło ponowne „zapisywanie” tego terytorium nowymi znakami, symbolami, nazwami, nową architekturą, pozbawioną elementów pruskich, nowymi tradycjami odwołującymi się wyłącznie do polskich fragmentów historii. Po ucieczce, a następnie wysiedleniu Niemców, nowi osadnicy próbowali oswoić obce im kulturowo przestrzenie: zajmowali ewangelickie świątynie, przeznaczając je na miejsca kultu katolickiego, burzyli niemieckie pomniki, zmieniali drogowskazy z niemieckimi nazwami, szykanowali mówiących po niemiecku Warmiaków i Mazurów. W artykule zostanie poruszona kwestia zniszczeń wojennych, rządowych nakazów likwidacji pozostałości niemieckich, sporów o układ architektoniczny miast, adaptowania zabytków na budynki dostosowane do potrzeb społecznych, oswajania zabytków kościelnych, zagospodarowywania poniemieckich pałaców i dworów.

EN

Palimpsest might be used for naming both the land (Warmia and Masuria) and the time period (after the Second World War). It was then that the land was once again “redesigned” with new symbols, names, new architecture with no sign of previous Prussian details and new traditions, connected strongly only to Polish history. After the Germans fled or were deported, new habitants of the region were trying to adapt places of the alien culture to their needs: evangelic churches were transformed into catholic ones, German monuments were destroyed, road signs in German were replaced with ones in Polish, Warmia and Masuria natives were harassed for speaking German language. This article is about destructions of war, government issued orders to de-Germanize the land, quarrels over city designs, adapting monuments to social needs and making use of German palaces and castles.

Keywords

PL

Warmia; Mazury; architektura; przestrzeń kulturowa; zmiany krajobrazu; Warmia; Mazury; architektura; przestrzeń kulturowa; zmiany krajobrazu

EN

Warmia; Masuria; architecture; social space; landscape changes

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej
• Year: 2018
• Volume: 7
• Pages: 189-206

Dates

published

2018-12-30

Contributors

author

Izabela Lewandowska

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, 10-725 Olsztyn, ul. Kurta Obitza 1

References

• Bętkowski R., 2003, Olsztyn, jakiego nie znacie. Obraz miasta na dawnej pocztówce, Olsztyn.
• Brwiliński Z., 1953, Prace konserwatorskie. Województwo olsztyńskie, „Ochrona Zabytków”, 6/1 (20), s. 64–67.
• Domagała T., 1998, Miasta wschodniopruskie w okresie zimowej ofensywy Armii Czerwonej w 1945 roku, [w:] Lubocka-Hoffmann M. (red.), Odbudowa miast historycznych, Elbląg, s. 40–54.
• Filipkowski T., 1980, Zagadnienia Prus Wschodnich w memoriałach przedłożonych Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 1, s. 53–79.
• Jasiński J., 2002, Zmiany w krajobrazie wsi warmińskiej w XIX wieku, [w:] Achremczyk S. (red.), Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Świadectwa przeszłości, Olsztyn, s. 157–171.
• Jasiński J., 2006, Kwestia pojęcia Ziemie Odzyskane, [w:] Sakson A. (red.), Ziemie Odzyskane − Ziemie Zachodnie i Północne 1945–2005: 60 lat w granicach państwa polskiego, Poznań, s. 27–44.
• Kaczorowski M., 1945, U progu prac nad odbudową, „Skarpa Warszawska”, 1, s. 2.
• Kaczorowski M., 1946, Dlaczego Warszawa, „Skarpa Warszawska”, 27–28, s. 3.
• Knercer W., 2000, Losy założeń pałacowo-parkowych i dworsko-parkowych na terenie województwa olsztyńskiego, [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 267–285.
• Knercer W., 2002, Stosunek państwa i społeczeństwa polskiego do spuścizny kulturowej
• Warmii i Mazur w pierwszych latach po II wojnie światowej w świetle ówczesnej prasy, „Studia Angerburgica”, 7, s. 122–126.
• Korowaj T., 2005, Rastenburg/Kętrzyn. Przewodnik historyczny po mieście, Kętrzyn.
• Lewandowska I., 2010, Oswajanie poniemieckiej przestrzeni nazewniczej na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej, [w:] Nowosielska-Sobel J., Strauchold G., Kucharski W. (red.), Nazwa dokumentem przeszłości regionu, Wrocław, s. 35–64.
• Lewandowska I., 2012, Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury 1945–1989, Olsztyn.
• Liżewska I., 2000, Zabytki w naszych rękach. O ochronie dóbr kultury na Warmii i Mazurach w latach 1945–1989, [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 239–265.
• Liżewska I., 2002, Oswajanie przestrzeni. O poewangelickich wnętrzach na Warmii i Mazurach, „Borussia”, 26, s. 225–232.
• Lubocka-Hoffman M., 2004, Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Elbląg–Bydgoszcz.
• Łukowski W., 2002, Społeczne tworzenie ojczyzn. Studium tożsamości mieszkańców Mazur, Warszawa.
• Majewski P., 2009, Ideologia i konserwacja. Architektura zabytkowa w Polsce w czasach stalinizmu, Warszawa.
• Michalak R., 2002, Problem przejmowania kościołów ewangelickich przez Kościół rzymskokatolicki na Mazurach po drugiej wojnie światowej, „Borussia”, nr 26, s. 211–224.
• Muszyński J., 1997, Z doświadczeń w służbie konserwatorskiej, [w:] Mazur Z. (red.), Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 231–256.
• Pawłowska K., 1996, Idea swojskości w urbanistyce i architekturze miejskiej, Kraków.
• Piechocki S., 2002, Olsztyn magiczny, Olsztyn.
• Pietrzak-Pawłowska I., 1948, Otwarcie Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, „Przegląd Zachodni”, 11, s. 553–555.
• Rewski Z., 1949a, O odprusaczenie architektury ziem zachodnich, „Odra”, 7, 16 III, s. 2.
• Rewski Z., 1949b, Odkrycia w zamku pasłęckim, „Ochrona Zabytków”, 3, s. 210.
• Rewski Z., 1949c, Wojsko polskie zabezpieczyło przed zniszczeniem zamek w Giżycku, „Ochrona Zabytków”, 3, s. 210–211.
• Rutkowska M., 2000, Elementy polityki wobec niemieckiej spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich (1945–1950), [w:] Mazur Z. (red.), Wspólne dziedzictwo? Ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań, s. 167–200.
• Rzempołuch A., 2004, Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353–1953. Od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych, Olsztyn.
• Tomkiewicz R., 1998, Kulisy powstania Pomnika Wdzięczności dla Armii Radzieckiej, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 395–416.
• Ustawa z dnia 6 maja 1945 roku o majątkach opuszczonych i porzuconych, DzU 1945, nr 17, poz. 97.
• Vetulani C., 1958, Konserwacja zabytków w województwie olsztyńskim (I 1953–30 XI 1955), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 3, s. 288–301.
• Zachwatowicz J., 1946, Program i zasady konserwacji zabytków, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury”, 1/2, s. 48–52.
• Zachwatowicz J., 1981, Wybór prac, Warszawa.
• Archiwum Państwowe w Olsztynie, zespół Muzeum Mazurskie (APO/MM), Sprawozdania, statystyka 1945–1953, sygn. 501/II/13, k. 85.
• Archiwum Parafialne Sanktuarium Znalezienia Krzyża Świętego w Klebarku Wielkim, dokument z 1946 r.

Identifiers

DOI

10.18778/2300-0562.07.07