Helena Radlińska w (o) międzywojennej Łodzi. Ludzie i miejsca

• Authors: Joanna Sosnowska

Title variants

EN

Helena Radlińska in (about) Pre-war Łódź. People and Places

Abstracts

EN

The purpose of this paper is to attempt to re-create and present the relationships between Helena Radlińska and the historical generation of pre-war Łódź, i.e. the generation representing the scientific/academic, educational, and local government environments. My interests are focused on the nature of mutual relationships, their context, intensity, the circumstances of forming an acquaintance/friendship, but also on the results of meetings, discussions, and projects analyzed from the perspective of sharing experiences. When searching for such relationships, and considering the historical and pedagogical nature of the research, I conducted an archival study of the selected works and papers of Helena Radlińska, as well as materials collected in archives in Łódź, including press from 1918–1939, social-pedagogical periodicals, and publications analysing the political, economic, and social reality of that period.

PL

Przedmiotem artykułu jest próba odtworzenia i ukazania związków, jakie łączyły Helenę Radlińską z pokoleniem historycznym międzywojennej Łodzi – pokoleniem reprezentującym środowisko naukowe/akademickie, oświatowe i samorządowe. W kręgu moich zainteresowań pozostawała istota wzajemnych relacji, ich kontekst, intensywność, okoliczności nawiązania znajomości/przyjaźni, ale również – z punktu widzenia procesu uwspólniania doświadczeń – rezultaty wspólnych spotkań, rozmów, projektów. Poszukując takich związków, mając na uwadze historyczno-pedagogiczny charakter badań, przeprowadziłam kwerendę źródłową wybranych prac zwartych i artykułów Radlińskiej, łódzkich archiwaliów i prasy z okresu 1918–1939, wydawnictw periodycznych o profilu społeczno-pedagogicznym oraz publikacji analizujących realia polityczno-ekonomiczne i społeczne tamtego okresu.

Keywords

PL

międzywojenna Łódź; kultura; oświata; opieka; uwspólnione doświadczenie; pokolenie historyczne

EN

interwar Łódź; culture; education; care; shared experience; historical generation

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne
• Year: 2022
• Volume: 15
• Issue: 2
• Pages: 156-185

Dates

published

2022

Contributors

author

Joanna Sosnowska

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000000326220645

References

• Ajnenkiel E. (1938) Dr Stefan Kopciński. Realizator powszechnego nauczania w Łodzi, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 4, s. 369–383.
• Augustyniak J. (1920) Bibljoteki i czytelnictwo w Łodzi. Rozwój i stan obecny w: Informator m. Łodzi z kalendarzem na 1920 rok, rocznik 2, część I, Łódź, Magistrat Miasta Łodzi Wydział Statystyczny, s. 69–79.
• Augustyniak J. (1928) Doroczny Zjazd Bibljofilów i Bibljotekarzy oraz obchód 100-lecia Ossolineum we Lwowie, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 25, s. 454–456.
• Augustyniak J. (1938) Rola książki w życiu społeczeństw (Z okazji poświęcenia kamienia węgielnego pod gmach biblioteki publicznej w Łodzi), „Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi”, nr 6, s. 635–640.
• Augustyniak J. (1961) Nieznane fragmenty z historii Biblioteki Publicznej w Łodzi w: Z zagadnień teorii i praktyki bibliotekarskiej. Studia poświęcone pamięci J. Grycza, B. Horodyski (red.), Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 330–340.
• Augustyniakowa I. (1934/1935) Bibljoteki dziecięce w Łodzi. Historja i stan obecny, „Bibliotekarz”, rocznik VI, nr 3, 4, 5, s. 29–34.
• Banasiak S. (1982) Geneza i powstanie łódzkiego środowiska akademickiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, nr 9, s. 81–96.
• Baranowski K. (1977) Oddział Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi 1928–1939, Warszawa-Łódź, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Bibljoteki Miejskie (1929), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 44, s. 815.
• Brodowska H. (1958) Z dziejów kształcenia pracowników społeczno-oświatowych, 1925–1952, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, seria I, z. 10, s. 121–169.
• Dekret z dnia 7 lutego 1919 r. o obowiązku szkolnym (1919) „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego”, nr 2, poz. 2.
• Dewey John (1968 [1947]) Expérience et éducation, trad. M.-A. Carroi, Paris, Libraire Armand Colin.
• Dębowski E. (2008) Jan Augustyniak (1893–1971), „Biuletyn Informacji Bibliotecznych i Kulturalnych”, rok 12, nr 7(52), s. 4–8,
• Działalność Zarządu Miejskiego w Łodzi w dziedzinie opieki nad dzieckiem (1938), Łódź, Nakładem Zarządu Miejskiego w Łodzi.
• Dziesięciolecie Bibljoteki Publicznej w Łodzi (1927), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 40, s. 13.
• EP. (1938) Wśród książek, „Łodzianin”, nr 19, s. 3.
• Gercz J. (1937) Spełnianie obowiązku szkolnego przez dziecko Bałut w: Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Prace z pedagogiki społecznej, H. Radlińska (red.), Warszawa, „Nasza Księgarnia” Spółka Akcyjna Związku Nauczycielstwa Polskiego, s. 87–145.
• Jaskulski M. (2001) Władze administracyjne Łodzi do 1939 r., Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kaczmarek I. (2013) Biblioteki oświatowe i publiczne w Łodzi w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, nr 17, s. 75–95.
• Kafar M., Kamińska-Jatczak I. (2017) W kręgu transgeneracyjnych biografii naukowych. Zaczynając od Heleny Radlińskiej i Kazimiery Zawistowicz-Adamskiej, „Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne”, nr 1(4), s. 171–193, https://doi.org/10.18778/2450-4491.04.11
• Kamiński A. (1961) Zakres i podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej Heleny Radlińskiej w: Pedagogika społeczna, H. Radlińska, wstęp R. Wroczyński, A. Kamiński, oprac. W. Wyrobkowa-Pawłowska, H. Radlińska, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, s. XX–XLIV.
• Karwacki W.L. (1966) Kultura i oświata robotnicza w latach 1905–1939 w: Włókniarze łódzcy. Monografia, E. Rosset (red.), Łódź, Wydawnictwo Łódzkie, s. 160–174.
• Konferencja Kobiet P.P.S. (1919), „Robotnik. Centralny Organ PPS”, nr 396, s. 3.
• Księga pamiątkowa dziesięciolecia samorządu miasta Łodzi 1919–1929 (1930), Łódź, Magistrat miasta Łodzi.
• Kulpiński F. (1986) Józef Czesław Babicki. Życie, działalność, dorobek pedagogiczny, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Lepalczyk I. (1994) Profesor Helena Radlińska w Łodzi. Działalność Nauczycielska i badawcza w: Helena Radlińska – portret pedagoga (rozprawy, wspomnienia, materiały), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Paedagogica et Psychologica”, nr 34, s. 17–37.
• Lepalczyk I. (2001) Helena Radlińska. Życie i twórczość, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Lipiec W. (1973) Kultura i oświata w Łodzi w okresie międzywojennym, Łódź, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW „Prasa”.
• Łuczyńska B. (1998) Badania historyczne w pedagogice w: Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, S. Palka (red.), Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 122–124.
• Majewska A. (red.) (1948) Rodziny zastępcze Łodzi, Łódź, Polski Instytut Służby Społecznej.
• Majewska A. (1981) Słuchacze Studium Pracy Społeczno-Oświatowej WWP w latach 1925–1939 w: Problem kształcenia pracowników społecznych, I. Lepalczyk (red.), Warszawa, Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, s. 30–46.
• Majorek Cz. (1995) Warsztat badawczy historyka wychowania dziejów najnowszych w: Stan i perspektywy historii wychowania, W. Jamrożek (red.), Poznań, Wydawnictwo Eruditus, s. 56–58, 60.
• Marynowicz-Hetka E. (2019a) Helena Radlińska i jej pokolenie historyczne: uwspólnianie doświadczeń i wzajemność oddziaływań w: Dziedzictwo idei i pęknięcia międzypokoleniowe w pedagogice polskiej. Wprowadzenie do problemu, L. Witkowski (red.), Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 111–120.
• Marynowicz-Hetka E. (2019b) Pedagogika społeczna. Pojmowanie aktywności w polu praktyki, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Marynowicz-Hetka E., Theiss W. (2004) Sylwetki łódzkich uczonych. Profesor Helena Radlińska. W sto dwudziestą piątą rocznicę urodzin i pięćdziesiątą rocznicę śmierci, Łódź, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, zeszyt 75, s. 31–56.
• Miejska Pracownia Psychologiczna (1927–1929) w: Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta miasta Łodzi, Wydział Oświaty i Kultury, sygnatura 16306: Sprawozdania Wydziału Oświaty i Kultury 1927–1929, dokument 237.
• Miśkiewicz B. (1988) Wstęp do badań historycznych, Wydanie 5. zmienione, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 221–234.
• Nartonowicz-Kot M. (1985) Samorząd łódzki wobec problemów kultury w latach 1919–1939, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Historica”, nr 21.
• Orsza H. (1921) Kierunek rozwoju oświaty pozaszkolnej, „Rocznik Pedagogiczny”, seria 2, t. 1, s. 463–466.
• Orsza-Radlińska H. (1924) Rola książki i biblioteki, „Rocznik Pedagogiczny”, seria 2, t. 2, s. 63–92.
• [Orsza-Radlińska H.] (1926) Po pierwszym roku działalności Studjum Pracy Społeczno-Oświatowej, Warszawa, Odbitka: „Samorząd”, nr 28, s. 11.
• Otwarcie roku akademickiego Wolnej Wszechnicy Polskiej w Łodzi (1928), „Łodzianin. Tygodniowy Organ Polskiej Partji Socjalistycznej”, nr 44, s. 6.
• Otwarcie VI-ej Miejskiej Wypożyczalni Książek dla dzieci i młodzieży (1928), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 44, s. 871.
• Otwarcie Wolnej Wszechnicy w Łodzi (1928), „Łodzianin. Tygodniowy Organ Polskiej Partji Socjalistycznej”, nr 45, s. 5.
• Petrykowski R. (1924) Szkoła pracy, „Szkoła i Nauczyciel”, nr 1, s. 3–81.
• Pertykowski R. (1961) Szkoła Doświadczalna w Łodzi w latach 1923–1929, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nr 2, s. 195–232.
• Petrykowski R. (1963) Szkoła eksperymentalna w Łodzi 1923–1929, Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Pierwszy zjazd w Krakowie (1919), „Robotnik. Centralny Organ PPS”, nr 361, s. 5.
• Piotrowski Z. (1925) Międzynarodowa oświata robotnicza w: Kalendarz Robotniczy P.P.S. na rok 1925, Warszawa, Wydawnictwo Jedności Robotniczej, s. 307–311.
• Plan Wykładów i Zajęć Pierwszego i Drugiego Roku Studjów. Rok Akad. 1929/30. Semestr letni [1929], Łódź, WWP Oddział w Łodzi.
• Plan Wykładów i Zajęć Pierwszego Roku Studjów. Rok Akad. 1928/29. Semestr letni [1928], Łódź, WWP Oddział w Łodzi.
• Pleszkun-Olejniczakowa E. (2015) Kulturowy rozwój Łodzi w okresie międzywojennym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr 3 (29), s. 7–24.
• Po roku pracy (1928), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 48 s. 927–931.
• Proponowane wykłady i prelegenci ([luty 1926]) w: Archiwum Państwowe w Łodzi, Akta miasta Łodzi, Wydział Oświaty i Kultury, sygnatura 16875: Listy płacy prelegentów Miejskiego Uniwersytetu Powszechnego i odczytów powszechnych oraz różne sprawy 1921 1926, dokument 267.
• Przemówienie Prezydenta m. Łodzi Pana Bronisława Ziemięckiego (1928) w: Sprawozdanie z uroczystości otwarcia roku akademickiego Oddziału [WWP] w Łodzi 1928/29, Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej, s. 12–13.
• Przemówienie Wice-ministra Wyznań Relig. [Religijnych] i Oświecenia Publicznego Pana Sławomira Czerwińskiego w: Sprawozdanie z uroczystości otwarcia roku akademickiego Oddziału [WWP] w Łodzi 1928/29, Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej, s. 8–11.
• Puczyłowska S-a [Siostra] A. (1937) Dziewczęta kończące klasę siódmą w: Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Prace z pedagogiki społecznej, H. Radlińska (red.), Warszawa, „Nasza Księgarnia” Spółka Akcyjna Związku Nauczycielstwa Polskiego, s. 245–276.
• Radlińska H. (1924) Najważniejsze zagadnienia, „Rocznik Pedagogiczny”, seria 2, t. II, s. 203–214.
• Radlińska H. (1927) Zadania bibljoteki szkolnej, Warszawa, Związek Księgarzy Polskich.
• Radlińska H. (1928) Istota i zakres służby społecznej. Referat wygłoszony na zjeździe Polskich Pracowników Społecznych 15.VI.1928, Warszawa, Komitet Polski Międzynarodowej Konferencji Służby Społecznej, Dział Wydawnictw Związku Spółdzielni Spożywców R.P.
• Radlińska H. (1929a) Charakterystyka piśmiennictwa z zakresu pracy społecznej w: Bibljografia pracy społecznej 1900–1928, J. Muszkowski, H. Radlińska (red.), R. Rudzińska (oprac.), Warszawa, Skład Główny w Księgarni F. Hoesicka, s. VII-XXV.
• Radlińska H. (1929b [1928]) Książka wśród ludzi, Warszawa, Związek Księgarzy Polskich.
• Radlińska H. (1929c) Kształcenie bibljotekarzy oświatowych w: Pamiętnik I Zjazdu Bibljotekarzy Polskich we Lwowie (26 V–29 V 1928), J. B. Richter (oprac.), Lwów, Koło Związku Bibliotekarzy Polskich, s. 77–79.
• Radlińska H. (1935) Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego. Szkice z pedagogiki społecznej, Warszawa, „Nasza Księgarnia” Spółka Akcyjna Związku Nauczycielstwa Polskiego.
• Radlińska H. (red.) (1937) Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych. Prace z pedagogiki społecznej, Warszawa, „Nasza Księgarnia” Spółka Akcyjna Związku Nauczycielstwa Polskiego.
• Radlińska H. (1947) Zagadnienie opieki społecznej (Ze skrzyżowań teorii i praktyki), „Praca i Opieka Społeczna”, nr 4, s. 277–285.
• Radlińska H. (1948a) Odsyłacze w: Rodziny zastępcze Łodzi, A. Majewska (red.), Łódź, Polski Instytut Służby Społecznej, s. 204–206.
• Radlińska H. (1948b) Wiadomości wstępne w: Rodziny zastępcze Łodzi, A. Majewska (red.), Łódź, Polski Instytut Służby Społecznej, s. 7–15.
• Radlińska H. (1964a) Listy o nauczaniu i pracy badawczej (List piąty: Projekty i prace oświatowe pierwszych lat niepodległości) w: Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, H. Radlińska, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, s. 373–400.
• Radlińska H. (1964b) Listy o nauczaniu i pracy badawczej (List jedenasty: W Łodzi) w: Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, H. Radlińska, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, s. 462–473.
• Radlińska H. (1981 [1952]) Łodzianie na Sekcji Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie w: Problem kształcenia pracowników społecznych. Studia z pedagogiki społecznej i polityki społecznej TWWP, I. Lepalczyk (red.), Warszawa, Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej, s. 47–48.
• Rowid H., Radlińska H. (1928) Realizacja szkoły twórczej, „Rocznik Pedagogiczny”, Serja II, t. 3, s. 83–102.
• Rzepkowski A. (2008) Ludność miasta Łodzi w latach 1918–1939, Łódź, Wydawnictwo Naukowe Ibidem.
• Sempołowska S. (1919) Wnioski w sprawie „Opieki nad dzieckiem”, „Robotnik. Centralny Organ PPS”, nr 166, s. 2.
• Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1930/31 (1930), Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
• Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1931/32 (1931), Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
• Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1932/33 (1932), Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej,
• Skład osobowy i spis wykładów na rok akademicki 1933/34 (1933), Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
• Skubała-Tokarska Z. (1967) Społeczna rola Wolnej Wszechnicy Polskiej, Wrocław–Warszawa–Kraków, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
• Socjalistyczny Samorząd m. Łodzi. Sprawozdanie z działalności za okres XII. 1927–XI. 1928 (1928), Łódź, Drukarnia H. Tarkowskiego w Łodzi.
• Sosnowska J. (2018) Z dziejów opieki społecznej w Polsce międzywojennej. Półkolonie letnie w Łodzi, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Sosnowska J. (2019) Prekursorskie inicjatywy Łodzi doby międzywojennej w edukacji, wychowaniu i opiece nad dzieckiem, „Pedagogika. Studia i Rozprawy”, t. XXVIII, s. 303–322, https://doi.org/10.16926/p.2019.28.23
• Sosnowska J. (2013) Miejska Szkoła Pracy jako przykład nowatorstwa pedagogicznego w szkolnictwie powszechnym międzywojennej Łodzi w: Poznać – Zrozumieć – Doświadczyć. Konstruowanie wiedzy nauczyciela wczesnej edukacji, J. Bonar, A. Buła (red.), Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 187–208.
• Sosnowska J. (2016) Janina Pawłowska (1895–1972) i jej koncepcja wychowania oraz opieki nad dziećmi w międzywojennej Łodzi w: Obywatelki na obcasach. Kobiety w życiu publicznym (XIX–XXI w.) T. I, U. Kozłowska, T. Sikorski, A. Wątor (red.), Radzymin–Warszawa, Wydawnictwo Von Borowiecky, s. 281–297.
• Sosnowska J. (2020) Opieka nad dzieckiem w Polsce międzywojennej. Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci – Oddział Łódzki (1923–1939), Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Sosnowska J. (2021) Opieka nad dzieckiem w pracach samorządu łódzkiego w okresie międzywojennym – projekty i ich realizacja, „Studia Paedagogica Ignatiana”, t. 24, nr 2, s. 63–85, https://doi.org/10.12775/SPI.2021.2.004
• Sprawozdanie z działalności [Oddziału Łódzkiego WWP] w roku akademickim 1929/30 (1930), Łódź, Nakładem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
• Szczepańska B. (2002) Działalność łódzkiego samorządu miejskiego w dziedzinie oświaty powszechnej i pozaszkolnej w latach 1919–1939, Łódź, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Topolski J. (1984) Metodologia historii, Wydanie 3 poprawione i uzupełnione, Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Umowa między Magistratem m. Łodzi, działającym w imieniu i na rzecz Gminy Miejskiej Łódź, a Zarządem Towarzystwa pod nazwą: Wolna Wszechnica Polska w Warszawie (1930), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 50, s. 966–967.
• „Uniwersytet pracy” w Łodzi. Dokształcanie ludzi pracujących na polu społecznem (1929), „Ilustrowana Republika”, nr 110, s. 5.
• Waltraus J.N. (1935) Troska samorządu o oświatę w Łodzi, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 6, s. 395–397.
• Wilamowska J. (1935) Wychowanie dzieci w zakładach i w rodzinach zastępczych, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 12, s. 761–763.
• Wisławski T. (1927) Samorządowa Opieka Społeczna w Łodzi, „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 16, s. 24–31.
• Wisławski T. (1933) Opieka społeczna w mieście Łodzi w latach 1927–1932, Łódź, [brak wydawcy].
• Wydział Oświaty i Kultury (1924), „Dziennik Zarządu Miasta Łodzi”, nr 24, s. 4.
• Zagadnienia pracy oświatowej zagranicą (1926), „Ilustrowana Republika”, nr 40, s. 7.
• Zalewski J. (1938) Realizacja powszechnego nauczania w Łodzi w: W służbie idei. Księga zbiorowa ku uczczeniu 35-lecia pracy Aleksego Rżewskiego 1902–1937, Łódź, Nakładem Komitetu uczczenia pracy Aleksego Rżewskiego, s. 373–388.

Identifiers

DOI

10.18778/2450-4491.15.09

Biblioteka Nauki

2136027