„Pejzaż górski nie odpowiadał mi malarsko”, Zakopiański epizod graficzny Jana Skotnickiego

• Authors: Urszula Dragońska

Abstracts

EN

The article discusses the graphic output of Jan Skotnicki, a painter of Young Poland, which he created in the years 1909–1914. In 1908, the artist and his wife, Teodora née Trenkler, left Cracow for Zakopane. The artist’s stay there coincided with the intensive cultural development of the resort. Skotnicki was personally involved in local initiatives, with the financial support of his father-in-law, an industrialist and art collector from Łódź, Henryk Grohman. However, the local landscape and the highland folk art popular at that time did not suit him at all. As a result, he nearly gave up painting and became interested in prints and kilims. An experimental studio, opened thanks to Grohman’s efforts, became Skotnicki’s new field of interests. It was equipped with, among other things, printing presses. In the following years, Skotnicki presented his prints at numerous exhibitions, including those accompanying print competitions (in 1911 and 1914), and after moving to Warsaw (in 1912), he joined the Society of Friends of Graphic Arts. Skotnicki used metal techniques and quickly achieved a master level, which was noticed by critics. He combined etching, aquatints, drypoints and roulette, experimented with colour printing and coloured prints. He strongly individualised his works while creating prints by using tint. His graphic output was estimated at more than 50 compositions, with at least 36 currently in public collections. They include landscapes, views of towns and architecture, nudes, studies of figures and animals, which in many cases were modelled on his own sketches and paintings. In terms of themes and composition, they show many similarities to the works of Young Poland artists from the group of professors (J. Stanisławski) as well as peers undertaking graphic attempts (W. Skoczylas). The way of building the composition, framing, asymmetry and fragmentation of the representations reveal the influence of Japanese art, which was an important source of inspiration thanks to the collection and activity of Feliks "Manggha" Jasieński. Grohman’s collection was also significant, as Skotnicki could learn from it about the works of 19th-century restorers of graphic arts, as well as about the artists of subsequent generations (J. M. Whistler, F. Rops, E. Carrière), which was reflected in his prints. The somewhat forgotten activity of Skotnicki was part of a more general trend: the interest of Young Poland artists in graphic arts and their involvement in their popularisation at the turn of the 19th and 20th centuries. His output is an example of searching for one’s own language of expression in a new medium, and an experiment he performed independently. Although Skotnicki was not a pioneer of graphic arts in Poland, he certainly became their promoter.

PL

W artykule omówiona została graficzna twórczość młodopolskiego malarza Jana Skotnickiego, przypadająca na lata 1909–1914. W 1908 r. artysta wraz z żoną Teodorą z Trenklerów wyjechali z Krakowa do Zakopanego. Pobyt artysty zbiegł się w czasie z intensywnym rozwojem kulturalnym kurortu. W miejscowe inicjatywy Skotnicki angażował się osobiście, przy finansowym wsparciu swego teścia, łódzkiego przemysłowca i kolekcjonera, Henryka Grohmana. Jednocześnie tutejszy krajobraz i popularna w owym czasie góralska sztuka ludowa, zupełnie artysty nie inspirowały, przez co niemal zarzucił malarstwo, a zainteresował się grafiką i kilimiarstwem. Polem nowych zainteresowań stała się otwarta staraniem Grohmana eksperymentalna pracownia wyposażona m.in. w prasy drukarskie. W kolejnych latach Skotnicki prezentował swoje ryciny na licznych wystawach, także tych towarzyszących organizowanym konkursom graficznym (1911, 1914), a po wyjeździe do Warszawy (1912) przyłączył się do Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Graficznych. Skotnicki uprawiał techniki metalowe, bardzo szybko osiągając w nich wysoki poziom zauważony przez krytyków. Łączył akwafortę, akwatintę, suchą igłę i ruletkę, eksperymentował z drukiem barwnym i kolorował odbitki, mocno indywidualizował prace podczas ich odbijania, stosując tintę. Jego dorobek graficzny oszacowany zastał na ponad 50 kompozycji, przy czym w kolekcjach publicznych znajduje się ich obecnie przynajmniej 36. Są to pejzaże, widoki miasteczek i architektury, akty, studia postaci i zwierząt, w wielu przypadkach wzorowane na własnych szkicach i obrazach. Tematycznie i kompozycyjnie wykazują one wiele podobieństw do prac twórców młodopolskich, zarówno z grona profesorów (J. Stanisławski), jak i rówieśników podejmujących próby graficzne (W. Skoczylas). W sposobie budowania kompozycji, kadrowania, asymetrii i fragmentaryczności przedstawień widoczne są wpływy sztuki japońskiej, stanowiącej ważne źródło inspiracji za sprawą kolekcji i działalności Feliksa „Mangghi” Jasieńskiego. Znacząca była również kolekcja Grohmana, za pośrednictwem której Skotnicki mógł poznać twórczość XIX-wiecznych odnowicieli sztuk graficznych, jak i artystów kolejnych pokoleń (J.M. Whistler, F. Rops, E. Carrière), co znalazło odbicie w jego rycinach. Nieco zapomniana działalność Skotnickiego wpisuje się w ogólniejszą tendencję: zainteresowania młodopolskich artystów sztukami graficznymi i zaangażowania na rzecz ich popularyzacji na przełomie XIX i XX w. Jest przykładem poszukiwania własnego języka wypowiedzi w nowym medium, samodzielnie podejmowanego eksperymentu. Choć Skotnicki nie był pionierem sztuk graficznych na ziemiach polskich, to z pewnością stał się ich propagatorem.

Keywords

PL

Jan Skotnicki; Zakopane; sztuki graficzne; grafika nowoczesna; akwaforta; sucha igła; grafika barwna; japonizm; Młoda Polska; kolekcjonerstwo; Henryk Grohman; graphic arts; modern printing; etching; drypoint; colour printing; japonisme; Young Poland; art collecting

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Artifex Novus
• Year: 2021
• Issue: 5
• Pages: 118-135

Dates

published

2021

Contributors

author

Urszula Dragońska

• Gabinet Rycin, Biblioteka Uniwersytecka UW w Warszawie

• https://orcid.org/0000000213235031

References

• Chwalewik Edward, Zbiory polskie, Warszawa–Kraków 1927.
• Czarnocka Krystyna, Półtora wieku grafiki polskiej, Warszawa 1962.
• Czyż Piotr P., Szkoła Łopieńskiego – Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Graficznych, czyli warszawscy akwaforciści pierwszych dwóch dekad XX wieku, w: Wielość w jedności. Techniki wklęsłodruku w Polsce po 1900 roku. Materiały z sesji naukowej 18–19 października 2012 roku, red. Barbara Chojnacka, Michał F. Woźniak, Bydgoszcz 2013, s. 63–80.
• Dragońska Urszula, Dwóch Japończyków. Prace Emila Orlika z kolekcji Henryka Grohmana, w: Jak we śnie! Emil Orlik w Japonii z kolekcji Petera Vossa-Andreae [katalog wystawy], red. Anna Król, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, Kraków 2020, s. 33–42.
• Dragońska Urszula, Kolekcja Henryka Grohmana z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie – nowe perspektywy badawcze, w: Kolekcje. Kształtowanie, historia, dziedzictwo utracone, red. Magdalena Mielnik, Gdańsk 2020, s. 61–75.
• Estreicher Karol, Środowisko artystyczne Zakopanego w okresie Młodej Polski (1900–1914), w: Sztuka około 1900. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1967, Warszaw 1969, s. 129–140.
• Grońska Maria, Władysław Skoczylas, Wrocław 1966.
• Grońska Maria, Rysunki artystów polskich i obcych w Polsce działających od XVII do XX wieku. Katalog wybranych zbiorów Biblioteki Narodowej do 1975 roku, Warszawa 1991.
• Jabłońska Teresa, Sztuki piękne pod Tatrami, Zakopane 2015.
• Kacprzak Dariusz, Kolekcje Ziemi Obiecanej. Zbiory artystyczne łódzkiej burżuazji wielkoprzemysłowej w latach 1880–1939, Warszawa 2015.
• Kluczewska-Wójcik Agnieszka, Feliks „Manggha” Jasieński i jego kolekcja w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2014.
• Kluczewska-Wójcik Agnieszka, Japonia w kulturze i sztuce polskiej końca XIX wieku i początków XX wieku, Warszawa–Toruń 2016.
• Konarski Stanisław, Skotnicki Jan, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 38, Warszawa 1997–1998, s. 302–305.
• Kossowska Irena, Poetyka czerni i bieli w sztuce polskiego modernizmu. Grafika i rysunek, w: Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890–1914, [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, 15 listopada XI 1996 – 26 stycznia I 1997, Muzeum Narodowe w Krakowie, 15 marca III – 15 maja V 1997, red. Elżbieta Charazińska, Łukasz Kossowski, Warszawa 1996, s. 65–74.
• Kossowska Irena, Narodziny polskiej grafiki artystycznej 1897–1914, Kraków 2000.
• Kossowska Irena, Świat odrealniony. Polska grafika artystyczna (1897–1917), w: W stulecie Bazaru Polskiego – Henryk Grohman i grafika Młodej Polski [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego w Zakopanem, Kraków 2011, s. 16–34.
• Kossowski Łukasz, Wielka fala. Inspiracje sztuką Japonii w polskim malarstwie i grafice, Warszawa–Toruń 2016.
• Mieczysław Karłowicz w listach i wspomnieniach, oprac. Henryk Anders, Kraków 1960.
• Moździerz Zbigniew, O powstaniu Bazaru Polskiego w Zakopanem, w: W stulecie Bazaru Polskiego – Henryk Grohman i grafika Młodej Polski, [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego w Zakopanem, Kraków 2011, s. 4–11.
• Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, red. Aleksander Wojciechowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• Rohrschneider Christine, Skotnicki Jan, w: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 104, Berlin–Boston 2019, s. 201–202.
• Rudzińska Wanda M., Henryk Grohman – mecenas i kolekcjoner, w: Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice, listopad 1981, red. Elżbieta Karwowska, Anna Marczak-Krupa, Warszawa 1984, s. 179–195.
• Rudzińska Wanda M., Nowoczesna grafika polska w świetle warszawskiej „Wystawy Graficznej” z 1914 r., w: Przed wielkim jutrem. Sztuka 1905–1918. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, październik 1990, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1993, s. 325–339.
• Rudzińska Wanda M., Henryk Grohman i jego kolekcja grafiki europejskiej i polskiej przełomu XIX i XX wieku, w: Polskie kolekcjonerstwo grafiki. Ludzie i instytucje, red. Ewa Frąckowiak, Anna Grochala, Warszawa 2008, s. 128–137.
• Rudzińska Wanda M., Wystawa graficzna w Bazarze Polskim w Zakopanem i Henryk Grohman – przemysłowiec, mecenas sztuki, kolekcjoner, w: W stulecie Bazaru Polskiego – Henryk Grohman i grafika Młodej Polski, [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego w Zakopanem, Kraków 2011, s. 36–42.
• Sitkowska Maryla, Władysław Skoczylas (1883–1934), Warszawa 2015.
• Stasiak Piotr, O malarstwie Jana Skotnickiego, w: Jan Skotnicki – malarz i jego warsztat [katalog wystawy], Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach, lipiecVII-wrzesień IX 1998, oprac. i tekst Piotr Stasiak, Krośniewice 1998, nlb.
• Sznapik Adrianna Dominika, Tatrzańska Arkadia. Zakopane jako ośrodek artystyczno-intelektualny od około 1880 do 1914 roku, Warszawa 2009.
• Wiercińska Janina, Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860–1914, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
• Wightman Alistair, Karłowicz, Młoda Polska i muzyczny fin de siècle, tłum. Ewa Gabryś, Kraków 1996.
• Woźniakowski Jacek, O wystawach „Stuki Podhalańskiej”, „Roczniki Humanistyczne”, t. 34, 1986, z. 2, s. 525–530.
• Woźniakowski Jacek, Dobrańsze niź indziej towarzystwo. Życie artystyczne w Zakopanem do roku 1939, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, t. 2, red. Renata Dutkowa, Kraków 1991, s. 189–235.
• III wystawa Grupy Artystów Polskich „Odłam”, [katalog wystawy], kwiecieńIV–maj V 1910, Warszawa 1910.
• Jan Skotnicki – malarz i jego warsztat, [katalog wystawy], Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego w Krośniewicach, lipiec–wrzesień 1998, oprac. i tekst Piotr Stasiak, Krośniewice 1998.
• Jubileuszowa wystawa prac Jana Skotnickiego, [katalog wystawy], Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, lipiec–sierpień 1957, Warszawa 1957.
• Katalog wystawy podhalańskiej, [katalog wystawy], Lwów 1911.
• Koniec wieku. Sztuka polskiego modernizmu 1890–1914, [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, 15 listopada 1996 – 26 stycznia 1997, Muzeum Narodowe w Krakowie, 15 marca – 15 maja 1997, red. Elżbieta Charazińska, Łukasz Kossowski, Warszawa 1996.
• Nowoczesna grafika polska, [katalog wystawy], Antykwariat Polski w Warszawie Hieronima Wildera i S-ki, Warszawa 1913.
• Pamiątka z wystawy graficznej i konkursu II-go imienia Henryka Grohmana, [katalog wystawy], luty 1914, Warszawa 1914.
• W stulecie Bazaru Polskiego – Henryk Grohman i grafika Młodej Polski, [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego w Zakopanem, autorki scenariusza Irena Kossowska, Wanda M. Rudzińska, Kraków 2011.
• Wielość w jedności. Techniki wklęsłodruku w Polsce po 1900, [katalog wystawy], Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, 23 września – 2 grudnia 2012, oprac. i red. naukowa Barbara Chojnacka, Bydgoszcz 2012.
• Ze zbiorów Henryka Grohmana. Grafika i rzemiosło artystyczne, [katalog wystawy], Muzeum Sztuki w Łodzi, 24 stycznia – 13 marca 1998, komisarze wystawy i autorzy koncepcji katalogu Dorota Berbelska, Dariusz Kacprzak, red. Elżbieta Fuchs, Łódź 1997.
• Dienstl Marian, Warszawskie Tow. artystów grafików, „Świat”, 1913, nr 17, s. 10–11.
• Dział grafiki na wystawie Odłamu w TZSP, „Kurier Warszawski”, 1910, nr 143 (wydanie wieczorne), s. 6.
• Kleczyński Jan, Z wystawy „Odłamu”. Szkice sylwetek, „Sfinks. Czasopismo literacko-artystyczne i naukowe”, R. 3, 1910, t. 10, s. 313.
• Piątkowski Henryk, Wystawa obrazów J. Skotnickiego, „Tygodnik Ilustrowany”, 1913, nr 45, s. 885–886.
• Skotnicki Jan, Kronika. Wystawa graficzna w Zakopanem, „Sztuka. Miesięcznik ilustrowany poświęcony sztuce i kulturze”, 1911, z. 1, s. 144–147.
• Skotnicki Jan, Przy sztalugach i przy biurku, t. 1–2, [ok. 1950] Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Łodzi, Rps XIV/1–2.
• Skotnicki Jan, Przy sztalugach i przy biurku. Wspomnienia i rozmyślania 1876–1950, t. 1–2 [ok. 1950], Biblioteka Narodowa, Rps 6395–6396 IV.
• Skotnicki Jan, Przy sztalugach i przy biurku, Warszawa 1957.
• Trenklerówna Elżbieta, Ze wspomnień o Mieczysławie Karłowiczu, „Ruch Muzyczny”, 1968, nr 8, s. 3–6.
• Wankie Władysław, Nasza grafika współczesna, „Świat”, 1914, nr 5, s. 4–6.

Identifiers

DOI

10.21697/an.9374

Biblioteka Nauki

1945406