Katafatyczność i apofatyczność słowa Bożego w świetle misterium Wcielenia

• Authors: Sławomir Zatwardnicki

Title variants

EN

The Cataphatic and Apophatic Nature of the Word of God in the Light of the Mystery of the Incarnation

Abstracts

EN

The contemporary fascination with apophatic theology is accompanied by its incorrect understanding. Apophatic theology becomes a critique of revelation and is reduced to a negative theology that encompasses the relationship between the Creator and creation dialectically. The author of the article first presents Robert Woźniak’s critique of such an understanding of apophatic theology from the perspective of the Chalcedonian approach to the mystery of the Incarnation, and then he develops Robert Woźniak’s views considering the statements of the Third Council of Constantinople. In the second part of the article, the author speculatively reflects the eponymous issue in dialogue with contemporary theological thought and in reference to the work of Pseudo-Dionysius the Areopagite. This makes it possible to expose the relationship of the Scriptures with the will of the Logos, as well as the interconnection between biblical words and the presence of the Word. A proposal for a cataphatic and apophatic interpretation of the Holy Scriptures is also presented. The article also shows how the humble form of the word of God serves the cause of the deification of man.

PL

Współczesnej fascynacji teologią apofatyczną towarzyszy jej niewłaściwe rozumienie. Teologia apofatyczna staje się krytyką objawienia i zostaje sprowadzona do teologii negatywnej ujmującej relację między Stwórcą a stworzeniem dialektycznie. Autor artykułu zaprezentował najpierw krytykę takiego rozumienia teologii apofatycznej, jakiej dokonał Robert Woźniak. Następnie autor rozwinął poglądy polskiego teologa w oparciu o wypowiedzi III Soboru w Konstantynopolu. W drugiej części artykułu, w dialogu ze współczesną myślą teologiczną oraz w odwołaniu do twórczości Pseudo-Dionizego Areopagity, autor dokonał spekulatywnego namysłu nad tytułową kwestią. Pozwoliło to na wyeksponowanie relacji Pisma z wolą Logosu, a także związku słów biblijnych z obecnością Słowa. Przedstawiono także propozycję katafatyczno-apofatycznej interpretacji Pisma Świętego. Ukazano również, w jaki sposób uniżona postać słowa Bożego służy przebóstwieniu człowieka.

Keywords

PL

teologia katafatyczna; teologia apofatyczna; Sobór Chalcedoński; Sobór Konstantynopolitański III; słowo Boże; Pseudo-Dionizy Areopagita

EN

cataphatic theology; apophatic theology; Council of Chalcedon; Third Council of Constantinople; Word of God; Pseudo-Dionysius the Areopagite

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Collectanea Theologica
• Year: 2022
• Volume: 92
• Issue: 4
• Pages: 39-92

Dates

published

2022

Contributors

author

Sławomir Zatwardnicki

• Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu

• https://orcid.org/0000000175976604

References

• Alonso Schӧkel, L., Słowo natchnione. Pismo święte w świetle nauki o języku (tłum. A. Malewski; Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne w Krakowie 1983).
• Bachanek, G., „Sakramentalna struktura słowa Bożego w teologii kard. J. Ratzingera”, Verbum Vitae 7 (2005) 215–229. DOI: https://doi.org/10.31743/vv.1386.
• Bartholomew, „Speech of His All Holiness Ecumenical Patriarch Bartholomew at the Donohue Chair Lecture: Theology, Liturgy, and Silence. Fundamental Insights from the Eastern Fathers for the Modern World, Pontifical Oriental Institute, Rome (6.03.2008)”, The Greek Orthodox Theological Review 1–4 (2008) 235–244.
• Bartnik, C.S., Dogmatyka katolicka. I. Traktaty I–VI (Lublin: Wydawnictwo KUL 2012).
• Benedykt XVI, „Audiencja generalna «Tak» powiedziane Bogu szczytem wolności (1.02.2012)”, L’Osservatore Romano (wyd. pol.) 4 (2012) 44–46.
• Benedykt XVI, Adhortacja Verbum Domini (2010) (= VD).
• Bossu, N. – Advani, S., „Resolving the Dualism between Exegesis and Theology. Joseph Ratzinger and the Rediscovery of Tradition. A case study of the Purification of the Temple (Jn 2:13–25)”, Alpha Omega 1 (2020) 47–79.
• Bouyer, L., Misterium Paschalne (tłum. A. Zuberbier; Kraków: Znak 1973).
• Constas, M., „Maximus the Confessor and the Reception of Dionysius the Areopagite”, The Oxford Handbook of Dionysius the Areopagite (red. M. Edwards – D. Pallis – G. Steiris; Oxford: Oxford University Press 2022) 222–240.
• Dokumenty soborów powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II (325–787) (układ i oprac. A. Baron – H. Pietras; Kraków: Wydawnictwo WAM 2007) (= DSP).
• Douglass, S., Theology of the Gap. Cappadocian Language Theory and the Trinitarian Controversy (Berlin – New York, NY: Peter Lang 2005).
• Eadie, D.G., „Chalcedon revisited”, Journal of Ecumenical Studies 1 (1973) 140–145.
• Enns, P., Inspiration and Incarnation. Evangelicals and the Problem of the Old Testament (Grand Rapids, MI: Baker Academic 2015).
• Flis, J., List do Filipian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Częstochowa: Święty Paweł 2011).
• Gregorius Magnus, Homiliae in Ezechielem, w: Patrologiae cursus completus. Series Latina (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1857) 76, 785–1072; tłum. pol.: Grzegorz Wielki, Homilie na Księgę Ezechiela (tłum. i red. nauk. A. Wilczyński; Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec” 2019) I.
• Gregorius Nazianzenus, Oratio XXX, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1858) 36, 103–134.
• Hahn, S., Przymierze i komunia. Teologia biblijna papieża Benedykta XVI (tłum. D. Krupińska; Kraków: Wydawnictwo Esprit 2021).
• Ioannes Chrysostomus, In Gen., Hom. 17, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1862) 53, 134–148.
• Jan Paweł II, Encyklika Redemptoris Mater (1987).
• Kashchuk, O., „Św. Maksym Wyznawca wobec doktryny o jednym działaniu w Chrystusie”, Vox Patrum 79 (2021) 113–130. DOI: https://doi.org/10.31743/vp.12665.
• Katechizm Kościoła katolickiego (Poznań: Wydawnictwo Pallottinum 2009) (= KKK).
• Królikowski, J., „Słowo Boże i Eucharystia w konstytucji Dei verbum”, Teologia w Polsce 9/1 (2015) 71–81.
• Królikowski, J. – Wszołek, S., „Teologia negatywna i metafizyka”, Collectanea Theologica 74/1 (2004) 109–125.
• Laird, M., „‘Whereof we Speak’. Gregory of Nyssa, Jean-Luc Marion and the Current Apophatic Rage”, Heythrop Journal 42/1 (2001) 1–12.
• Leo Magnus, Epistula Papae Leonis ad Flavianum ep. Constantinopolitanum de Eutyche, Patrologiae cursus completus. Series Latina (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1846) 54, 755–782; tłum. pol.: Leon Wielki, „List papieża Leona do Flawiana, biskupa Konstantynopola, o Eutychesie”, Dokumenty soborów powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II (325–787) (układ i oprac. A. Baron – H. Pietras; Kraków: Wydawnictwo WAM 2007) 196–213; tłum. pol.: Leon Wielki, „List papieża Leona do Flawiana”, Breviarium fidei (red. i oprac. I. Bokwa; Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha 2007) 196–213.
• Leo Magnus, Sermones, w: Patrologiae cursus completus. Series Latina (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1846) 54, 117–468; tłum. pol.: Leon Wielki, Mowy (tłum. i objaśn. K. Tomczak; Poznań: Księgarnia Świętego Wojciecha 1958).
• Levering, M., Engaging the Doctrine of Revelation. The Mediation of the Gospel through Church and Scripture (Grand Rapids, MI: Baker Academic 2014).
• Liszka, P., Wpływ nauki o czasie na refleksję teologiczną (Wpływ koncepcji czasu na refleksję teologiczną) (Wrocław – Warszawa: Palabra 1992).
• Louth, A., Denys the Areopagite (London – New York, NY: Continuum 2001).
• de Lubac, H., Słowo Boga w historii człowieka. Objawienie Boże (tłum. B. Czarnomska; Kraków: Wydawnictwo „M” – Znak 1997).
• Maximus Confessor, Ambiguorum Liber, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1863) 91, 1031–1418.
• McGinn, B., „Three Forms of Negativity in Christian Mysticism”, Knowing the Unknowable. Science and Religions on God and the Universe (red. J. Bowker; London – New York, NY: I.B. Tauris & Co Ltd 2009) 99–121.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, „Teologia odkupienia”, Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996 (red. J. Królikowski; tłum. J. Bielecki et al.; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2000) 341–391.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, „Wybrane zagadnienia z chrystologii”, Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996 (red. J. Królikowski; tłum. J. Bielecki et al.; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2000) 111–132.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, „Wybrane zagadnienia z eklezjologii”, Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji Teologicznej 1969–1996 (red. J. Królikowski; tłum. J. Bielecki et al.; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2000) 197–236.
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady i kryteria (tłum. K. Stopa; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2012).
• Müller, G.L., Dogmatyka katolicka (tłum. W. Szymona; Kraków: Wydawnictwo WAM 2015).
• O’Collins, G., Inspiration. Towards a Christian Interpretation of Biblical Inspiration (Oxford: Oxford University Press 2018).
• O’Collins, G., Revelation. Towards a Christian Interpretation of God’s Self-revelation in Jesus Christ (Oxford: Oxford University Press 2016).
• Oliynyk, A., „Liturgiczno-sakralne źródła inspiracji dla homilii prawosławnej”, Roczniki Teologiczne 64/12 (2017) 117–127. DOI: https://doi.org/10.18290/rt.2017.64.12-8.
• Papieska Komisja Biblijna, Natchnienie i prawda Pisma Świętego. Słowo, które od Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat (tłum. H. Witczyk; Kielce: Verbum 2014).
• Pelikan, J., Powstanie wspólnej tradycji (100–600) (tłum. M. Höffner; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2008).
• Perrone, L., „Wpływ dogmatu Chalcedońskiego na refleksję teologiczną między IV a V soborem ekumenicznym”, Historia teologii. I. Epoka patrystyczna (red. A. di Bernardino – B. Studer; tłum. M. Gołębiowski et al.; Kraków: Wydawnictwo „M” 2010) 547–617.
• Pierzchała, K., „Zamieszkanie Słowa Wcielonego”, Collectanea Theologica 88/1 (2018) 73–89. DOI: https://doi.org/10.21697/ct.2018.88.1.04.
• Pizzuto, V., „The Deus Absconditus of Scripture. An Apophatic Hermeneutic for Christian Contemplatives”, Biblical Theology Bulletin 44/2 (2014) 100–108. DOI: https://doi.org/10.1177/0146107914526526.
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De ecclesiastica hierarchia, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy, „Hierarchia kościelna”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) 81–177 (= CD).
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De coelesti hierarchia, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy, „Hierarchia niebiańska”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) 3–79 (= CD).
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De divinis nominibus, w: Corpus Dionysiacum. I. De divinis nominibus (red. B.R. Suchla; Patristische Texte und Studien 33; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1990); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy, „Imiona boskie”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) 179–308 (= CD).
• Pseudo-Dionysius Areopagita, Epistulae, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy, „Listy”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) 319–365.
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De mystica theologia, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy, „Teologia mistyczna”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) 309–318 (= CD).
• Ratzinger, J., Jezus z Nazaretu. Studia o chrystologii (tłum. M. Górecka – W. Szymona; Opera omnia 6/1–2; Lublin: Wydawnictwo KUL 2015) I–II.
• Ratzinger, J., Kościół – znak wśród narodów. Pisma eklezjologiczne i ekumeniczne (tłum. W. Szymona; Opera omnia 8/1; Lublin: Wydawnictwo KUL 2013).
• Ratzinger, J., O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – Przekaz – Interpretacja (tłum. E. Grzesiuk; Opera omnia 7/1–2; Lublin: Wydawnictwo KUL 2016) I–II.
• Ratzinger, J., Wiara w Piśmie i Tradycji. Teologiczna nauka o zasadach (tłum. J. Merecki; Opera omnia 9/1–2; Lublin: Wydawnictwo KUL 2018) I–II.
• Riches, A., „After Chalcedon. The Oneness of Christ and the Dyothelite Mediation of his Theandric Unity”, Modern Theology 24/2 (2008) 199–224.
• Riches, A., Ecce homo. On the Divine Unity of Christ (Grand Rapids, MI: W.B. Eerdmans Publishing Company 2016).
• Scheffczyk, L., „Sacred Scripture: God’s Word and the Church’s Word”, Communio (English Edition) 1 (2001) 26–41.
• Schönborn, C., Bóg zesłał Syna Swego. Chrystologia (współpr. M. Konrad – H.P. Weber; tłum. L. Balter; Poznań: Wydawnictwo Pallottinum 2002).
• Schönborn, C., Przebóstwienie, życie i śmierć (tłum. W. Szymona; Poznań: W drodze 2001).
• Sells, M.A., Mystical Languages of Unsaying (Chicago, IL: The University of Chicago 1994).
• Sesboüé, B. – Wolinski, J., Bóg zbawienia. Tradycja, reguła i Symbole wiary. Ekonomia zbawienia. Rozwój dogmatów trynitarnych i chrystologicznych (red. B. Sesboüé; red. nauk. pol. T. Dzidek; tłum. P. Rak; Kraków: Wydawnictwo „M” 1999).
• Sobór Chalcedoński, „Decyzja Soboru”, Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła (opr. S. Głowa – I. Bieda; Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha 1998) 226.
• Sobór Konstantynopolitański II, „Anatematyzmy przeciwko «Trzem rozdziałom»”, Dokumenty soborów powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II (325–787) (układ i oprac. A. Baron – H. Pietras; Kraków: Wydawnictwo WAM 2007) 284–303.
• Sobór Konstantynopolitański III, „Wykład wiary”, Dokumenty soborów powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski. I. Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II (325–787) (układ i oprac. A. Baron – H. Pietras; Kraków: Wydawnictwo WAM 2007) 308–323.
• Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum (1965) (= DV).
• Sosnowski, A., Świętość i święci w nauczaniu Josepha Ratzingera – Benedykta XVI (Żmigród: Wydawnictwo Leksem 2021).
• Stang, Ch.M., „‘Being Neither Oneself Nor Someone Else’. The Apophatic Anthropology of Dionysius the Areopagite”, Apophatic Bodies. Negative Theology, Incarnation and Relationality (red. Ch. Boesel – C. Keller; New York, NY: Fordham University Press 2012) 59–75.
• Stasiak, S., List do Rzymian. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Częstochowa: Święty Paweł 2020).
• Stępień, T., „Teologia negatywna w pismach «Corpus Areopagiticum»”, Warszawskie Studia Teologiczne 7 (1994) 231–255.
• Stępień, T., „Wprowadzenie”, Corpus Dionysiacum (tłum. M. Dzielska; Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego 2021) v–xcviii.
• Swędrowski, J., „Słowo i Eucharystia”, Collectanea Theologica 82/2 (2012) 87–100.
• Szymik, J., „Logikelatreía – istota służby Bożej według J. Ratzingera / Benedykta XVI”, Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 32 (2012) 131–141.
• Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna (tłum. i objaśn. P. Bełch; London: Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas” b.r.) I (= ST).
• Turcan, N., „Liturgy and Apophaticism”, Religions 12 (2021). DOI: https://doi.org/10.3390/rel12090721.
• Turner, D., „Apophaticism, idolatry and the claims of reason”, Silence and the Word. Negative Theology and Incarnation (red. O. Davies – D. Turner; Cambridge: Cambridge University Press 2004) 11–34.
• Turner, D., The Darkness of God. Negativity in Christian Mysticism (Cambridge: Cambridge University Press 1995).
• Wahlberg, M., Revelation as Testimony. A Philosophical-Theological Study (Grand Rapids, MI: W.B. Eerdmans Publishing Company 2014).
• Webster, J., Holy Scripture. A Dogmatic Sketch (Cambridge: Cambridge University Press 2003).
• Webster, J., The Domain of the Word. Scripture and Theological Reason (London – New York, NY: T&T Clark International 2012).
• Williams, A.N., „The Transcendence of Apophaticism”, Theological Theology. Essays in Honour of John Webster (red. R.D. Nelson – D. Sarisky – J. Stratis; London: Bloomsbury T&T Clark 2015) 319–335.
• Witczyk, H., Natchnienie, prawda, zbawienie (Poznań: Wydawnictwo Pallottinum 2020).
• Work, T., Living and Active. Scripture in the Economy of Salvation (Grand Rapids, MI: W.B. Eerdmans Publishing Company 2002).
• Woźniak, R.J., Praca nad dogmatem. Wybrane aspekty odnowy teologii dogmatycznej (Kraków: Wydawnictwo WAM 2022).
• Woźniak, R.J., Różnica i tajemnica. Objawienie jako teologiczne źródło ludzkiej sobości (Poznań: W drodze 2012) (= RW).
• Yocum, J., „Scripture, Clarity of”, Dictionary for Theological Interpretation of the Bible (red. K. Vanhoozer; Grand Rapids, MI: Baker Academic 2005) 727–728.
• Zatwardnicki, S., „Czy wszystko, co twierdzą autorzy natchnieni, należy uważać za stwierdzone przez Ducha Świętego? Konieczność pogłębionej interpretacji nr 11 Dei Verbum”, Wrocławski Przegląd Teologiczny 30/1 (2022) 83–118. DOI: https://doi.org/10.34839/wpt.2022.30.1.83-118.
• Zatwardnicki, S., Od teologii objawienia do teologii natchnienia. Studium inspirowane twórczością Geralda O’Collinsa i Josepha Ratzingera (Lublin: Wydawnictwo Academicon 2022). DOI: https://doi.org/10.52097/acapress.9788362475919.
• Zatwardnicki, S., „The Eucharistic Presence and Making Christ Present in the Word of God: A Study Inspired by the Views of Robert Sokolowski”, Collectanea Theologica 91/5 (2021) 117–145. DOI: https://doi.org/10.21697/ct.2021.91.5.04.

Identifiers

DOI

10.21697/ct.2022.92.4.02

Biblioteka Nauki

28328364