Teopoietyczno-apofatyczny charakter teologii w ujęciu Włodzimierza N. Łosskiego

• Authors: Michał Płóciennik

Title variants

EN

The Theopoietic-Apophatic Character of Theology as Seen by Vladimir N. Lossky

Abstracts

EN

The aim of the article is an attempt to present the understanding of theology by one of the greatest Orthodox thinkers of the 20th century, Vladimir N. Lossky. It seems that the approach he presents is important not only for systematic and historical reasons, but it can also be inspiring in the context of ecumenical challenges and questions about the importance, place and role of theology in the contemporary Church and the world. The spiritual freshness of practicing theology by the Russian may highlight the spiritual dimension of theological thought which is often seen as too academic. However, what particularly encourages attention to it is its postulated relationship with communion with the living God, experienced and known from within, and not in the form of an uninvolved and, so to speak, objective view. Theology, as understood and at the same time practised by Lossky, is mystical and thus theopoietic and apophatic. The study focuses on these issues and tries to throw some light on them.

PL

Celem artykułu jest próba przedstawienia rozumienia teologii przez Włodzimierza N. Łosskiego, jednego z najwybitniejszych myślicieli prawosławnych XX wieku. Wydaje się, że prezentowane przez niego podejście jest istotne nie tylko ze względów systematyczno-historycznych, ale może być inspirujące także w kontekście wyzwań ekumenicznych oraz pytań o znaczenie, miejsce i rolę teologii we współczesnym Kościele i świecie. Duchowa świeżość uprawiania teologii przez Rosjanina jest w stanie uwypuklić duchowy wymiar niejednokrotnie zbyt akademickiej myśli teologicznej. Jednak tym, co szczególnie zachęca do poświęcenia jej uwagi, jest postulowany związek teologii z komunią z żywym Bogiem, przeżywaną i poznawaną z jej wnętrza, a nie w formie niezaangażowanego i niejako przedmiotowego oglądu. Teologia, tak jak rozumie ją Łosski, a zarazem jak ją uprawia, jest mistyczna i tym samym teopoietyczno-apofatyczna. Rozjaśnieniu tych kwestii poświęcone jest niniejsze studium.

Keywords

PL

Włodzimierz N. Łosski; teologia; przebóstwienie; apofatyzm; prawosławie

EN

Vladimir N. Lossky; theology; deification; apophatism; Orthodoxy

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Collectanea Theologica
• Year: 2023
• Volume: 93
• Issue: 1
• Pages: 115-161

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Płóciennik

• Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie

• https://orcid.org/0000000336440027

References

• Balthasar, H.U. von, „Teologie und Heiligkeit”, Wort und Wahrheit 3 (1948) 483–490.
• Bartoś, T., Koniec prawdy absolutnej. Tomasz z Akwinu w epoce późnej nowoczesności (Warszawa: W.A.B. 2010).
• Bergson, H., Dwa źródła moralności i religii (tłum. P. Kostyło – K. Skorulski; Kraków: Homini 2007).
• Biel, P., Przebóstwienie człowieka (theosis) w poglądach teologicznych Włodzimierza Łosskiego (1903–1958) (Dysertacja licencjacka-licencjat kanoniczny; Uniwersytet Papieski Jana Pawła II; Kraków 1993).
• Bierdiajew, M., „Prawda prawosławia” (tłum. R. Mazurkiewicz), Znak 453/2 (1993) 4–11.
• Blaza, M., „Teologia scholastyczna w Prawosławiu”, Przegląd Powszechny 7/8 (2005) 28–41.
• Bobrinoskoy, B., „Come la Chiesa permane nella verit? Una risposta ortodossa”, Concilium I 17 (1981) 1223–1230.
• Bombert, Z., „Niepoznawalność Boga u św. Tomasza z Akwinu”, Teologia św. Tomasza z Akwinu dzisiaj (red. B. Kochankiewicz; Poznań: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Adama Mickiewicza: 2010) 41–51.
• Bóg żywy. Katechizm Kościoła Prawosławnego (tłum. A. Kuryś – M. Romanek – H. Paprocki – J. Rozkrut; Kraków: Wydawnictwo WAM 2001).
• Bułgakow, S., Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego (tłum. H. Paprocki; Białystok – Warszawa: Orthdruk s.c. – Formica 1992).
• Carmody, D.L. – Carmody, J.T., Mistycyzm w wielkich religiach świata (tłum. E. Łukaszyk; Kraków: Wydawnictwo WAM 2011).
• Clemens Alexandrinus, Stromata, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1857) 9, 9–603; tłum. pol.: Klemens Aleksandryjski, Kobierce (tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1968) II (= KB).
• Clement, O., Orient–Occident. Deus passeurs: Vladimir Lossky et Paul Evdokimov (Genéve: Labor et Fides 1985).
• Drączkowski, F., Patrologia (Pelplin – Lublin: Bernardinum 1999).
• Dzidek, T., Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga (Kraków: Wydawnictwo M 2001).
• Eckmann, A., Przebóstwienie człowieka w pismach wczesnochrześcijańskich (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2003).
• Elders, L.J., Filozofia Boga. Filozoficzna teologia św. Tomasza z Akwinu (tłum. M. Kliszek – T. Kuczyński; Warszawa: Agencja Wydawnicza Katolików 1992).
• Evdokimov, P., Kobieta i zbawienie świata (tłum. E. Wolicka; Poznań: Wydawnictwo W drodze 1991).
• Evdokimov, P., Poznanie Boga w Kościele Wschodnim (tłum. A. Luduchowska; Kraków: Wydawnictwo M 1996).
• Evdokimov, P., Szalona miłość Boga (tłum. M. Kowalska; Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce 2001).
• Evdokimov, P., Wieki życia duchowego. Od Ojców pustyni do naszych czasów (tłum. M. Tarnowska; Kraków: Wydawnictwo Znak 1996).
• Felmy, Ch.K., Współczesna teologia prawosławna (tłum. H. Paprocki; Białystok: Prawosławna Diecezja Białostocko-Gdańska 2005).
• Florenski, P., Filar i podpora prawdy. Próba teodycei prawosławnej w dwunastu listach (tłum. J. Chmielewski; Warszawa: Wydawnictwo KR 2009).
• Gregorius Nyssenus, De vita Moysis, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1858) 44, 298–430; tłum. pol.: Grzegorz z Nyssy, Życie Mojżesza (tłum. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 50; Kraków: Wydawnictwo WAM 2009) (= ŹMT).
• Greshake, G., „Communio – Schlüsselbegriff der Dogmatik”, Gemeinsam Kirche sein. Theorie und Praxis der Communio. Festschrift der Theologischen Fakultät der Universität Freiburg i. Br. für Erzbischof Dr. Oskar Saier (red. G. Beimer et al.; Freiburg in. Br: Herder 1992) 90–121.
• Gryz, K., Antropologia przebóstwienia. Obraz człowieka w antropologii prawosławnej (Kraków: Wydawnictwo UNUM 2009).
• Gwiazda, P., „Przebóstwienie (theosis) – szansa czy problem dla współczesnej teologii duchowości chrześcijańskiego Zachodu?”, Duchowość chrześcijanina (red. W. Gałązka; Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2009) 83–100.
• Hryniewicz, W., „Dogmat i jego funkcje w świetle teologii prawosławnej”, Ateneum Kapłańskie 87/407 (1976) 401–419.
• Hryniewicz, W., „Między ortodoksją a doksologią. Refleksje nad dogmatycznym dziedzictwem bizantyńsko-słowiańskim”, Chrześcijańskie dziedzictwo bizantyńsko –słowiańskie. VI kongres teologów polskich Lublin 12–14 IX 1989 (red. A. Kubiś – M. Rusecki; Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1994) 60–107.
• Hryniewicz, W., „Znaczenie patrystycznej idei przebóstwienia dla soteriologii chrześcijańskiej”, Roczniki teologiczno-kanoniczne 2/27 (1980) 19–34.
• Humbrecht, T.-D., „Teologia negatywna św. Tomasza z Akwinu”, Święty Tomasz teolog. Wybór studiów (red. M. Paluch; oprac. M. Romanek; tłum. Z. Bomert – A. Kuryś – P. Lichacz; Warszawa – Kęty: Instytut Tomistyczny – Antyk 2005) 136–209.
• Joannes Damascenus, De fide orthodoxa, w: Patrologiae cursus completus. Series Graeca (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1864) 94, 789–1228; tłum. pol.: Jan Damasceński, Wykład wiary prawdziwej (tłum. B. Wojkowski; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1969) 21–272 (= WP).
• Jan Paweł II, List apostolski Orientale lumen (1995).
• Kasper, W., Bóg Jezusa Chrystusa (tłum. J. Tyrawa; Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM 1996).
• Kowalik, K., Funkcja doświadczenia w teologii. Próba oceny teologiczno-metodologicznej dyskusji we współczesnej literaturze niemieckojęzycznej (Lublin: Wydawnictwo KUL 2003).
• Krasucka, K., „Źródła i zasady mistyki prawosławnej”, IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych XI (1999) 115–129.
• Küng, H., Christ sein (München – Zürich: R. Piper 1974).
• Louth, A., Początki mistyki chrześcijańskiej (tłum. H. Bednarek; Kraków: Wydawnictwo M 1997).
• Lossky, N., „Theology and Spirituality in the Work of Vladimir Lossky”, The Ecumenical Review 51 (1999) 288–293.
• Lossky, V., „Etude sur la terminologie de S. Bernard“, Archivum Latinitatis Medii Aevi 17 (1942) 79–96.
• Lossky, V., In the Image and Likeness of God (red. J.H. Erickson – T.E. Bird; New York, NY: St. Vladimir’s Seminary Press 1974).
• Lossky, V., „La notion des ‘Analogies’ chez Denys le Pseudo-Aréopagite”, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen-Age 5 (1930) 279–309.
• Lossky, V., „La théologie négative dans la doctrine de Denys l’Aréopagite”, Revue des sciences philosophiques et théologiques 28 (1939) 204–222.
• Lossky, V., Théologie négative et connaissance de Dieu chez Maître Eckhart (Paris: Vrin 1960).
• Lossky, V., „«Mrok» i «Światłość» w poznaniu Boga” (tłum. H. Paprocki), W drodze 10 (1977) 44–43;
• Łosski, W., „Odkupienie i przebóstwienie” (tłum. H. Paprocki), W drodze 4 (1997) 8–17.
• Łosski, W., Teologia dogmatyczna (tłum. H. Paprocki; Białystok: Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce 2000).
• Łosski, W., Teologia mistyczna Kościoła Wschodniego (tłum. I. Brzeska; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007).
• Majewski, J., „Wprowadzenie do teologii dogmatycznej”, Dogmatyka (red. E. Adamiak – A. Czaja – J. Majewski; Warszawa: Towarzystwo „Więź” 2005) I, 13–234.
• Manikowski, M., „Synteza myśli bizantyjskiej: Grzegorz Palamas (1296–1359)”, Principia 16–17 (1996–1997) 199–218.
• McIntosh, M.A., Mystical Theology. The Integrity of Spirituality and Theology (Oxford: Wiley–Blackwell 1998).
• Meyendorff, J., Teologia bizantyjska. Historia i doktryna (tłum. J. Prokopiuk; Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2007).
• Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj. Perspektywy, zasady, kryteria (tłum. K. Stopa; Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2012).
• Mikołaj z Kuzy, O oświeconej niewiedzy (tłum. I. Kania; Kraków: Wydawnictwo Znak 1997).
• Morales, J., Wprowadzenie do teologii (tłum. P. Rak; Kraków: Wydawnictwo M 2002).
• Müller, G.L., Dogmatyka katolicka (tłum. W. Szymona; Kraków: Wydawnictwo WAM 2015).
• Naumowicz, J., „Wcielenie Boga i zbawienie człowieka”, Warszawskie Studia Teologiczne XIII (2000) 17–30.
• Nicolaus Cusanus, De Non-aliud, w: Philosophisch-Theologische Schriften. Studien- und Jubiläumsausgabe lateinisch-deutsch (red. L. Gabriel; Wien: Herder 1966) II, 443–565.
• Obolevitch, T., Filozofia rosyjskiego renesansu patrystycznego: o. Gieorgij Fłorowski, Włodzimierz Łoskki i inni (Kraków: Copernicus Center Press 2014).
• Obolevitch, T. – Sajdek, Z., „Ontologizm i dowód ontologiczny w filozofii rosyjskiej”, Dowody ontologiczne. W 900. rocznicę śmierci św. Anzelma (red. S. Wszołek; Kraków: Copernicus Center Press 2011) 169–185.
• Otto, R., Mistyka Wschodu i Zachodu (tłum. T. Duliński; Warszawa: Wydawnictwo KR 2000).
• Papanikolaou, A., Being with God. Trinity, Apophaticism, and Divine- Humane Communion (Notre Dame, IN: University of Notre Dame Press 2006).
• Plato, Epistulae, w: Plato, Timaeus. Critias. Cleitophon. Menexenus. Epistles (tłum. R.G. Bury; Loeb Classical Library 234; Cambridge, MA: Harvard University Press 1929); tłum. pol.: Platon, „List VII”, w: Platon, Listy (tłum. M. Maykowska; Warszawa: PWN 1987) 24–68.
• Plotinus, Enneades, w: Plotinus, Ennead (tłum. A.H. Armstrong; Loeb Classical Library 441; Cambridge, MA: Harvard University Press, 1966) II; tłum. pol.: Plotyn, Enneady (tłum. A. Krokiewicz; Warszawa: PWN 1959) II.
• Potterie, I. de la, Modlitwa Jezusa (tłum. B. Piotrowska; Kraków: Wydawnictwo WAM 1996).
• Przyszychowska, M., Nauka o łasce w dziełach świętego Grzegorza z Nyssy (Kraków: Wydawnictwo WAM 2010).
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De divinis nominibus, w: Corpus Dionysiacum. I. De divinis nominibus (red. B.R. Suchla; Patristische Texte und Studien 33; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1990); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy Areopagita, „Imiona Boskie”, w: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne (tłum. M. Dzielska; wyd. 2; Kraków: Wydawnictwo Znak 2005) 215–321 (= PT).
• Pseudo-Dionysius Areopagita, De mystica theologia, w: Corpus Dionysiacum. II. De coelesti hierarchia. De ecclesiastica hierarchia. De mystica theologia. Epistulae (red. G. Heil – A.M. Ritter; Patristische Texte und Studien 36; Berlin – New York, NY: Walter de Gruyter 1991); tłum. pol.: Pseudo-Dionizy Areopagita, „Teologia mistyczna”, w: Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne (tłum. M. Dzielska; wyd. 2; Kraków: Wydawnictwo Znak 2005) 323–332 (= PT).
• Ratzinger, J., Prawda w teologii (tłum. M. Mijalska; Kraków: Wydawnictwo M 2005).
• Rechowicz, M., „Jedność teologii i jej podział w epoce Renesansu i Baroku”, W. Granat, Dogmatyka katolicka. Tom wstępny (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1965) 51–65.
• Runciman, S., Wielki Kościół w niewoli (tłum. J.S. Łoś; Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1973).
• Russel, N., De doctrine of the Deification in the Greek Patristic Tradition (New York, NY: Oxford University Press 2006).
• Rynkowski, R.M., Każdy jest teologiem. Nieakademicki wstęp do teologii (Kraków: Wydawnictwo WAM 2012).
• Schmidt, J., Philosophische Theologie (Stuttgart: W. Kohlhammer 2003).
• Słomka, W., „Teologia jako refleksja nad doświadczeniem chrześcijańskim”, Studia Theologica Varsaviensia 1/12 (1974) 45–60.
• Strzelczyk, G., „Doświadczenie wiary a teologia. Próba wstępnej systematyzacji”, Teologia w Polsce 1/1 (2007) 33–49.
• Strzelczyk, G., „Potrzeba interdyscyplinarności w polskiej teologii. Uwagi metodologiczne”, Teologia w Polsce 2/2 (2008) 257–265.
• Strzelczyk, G., „Własne doświadczenie teologa jako integralny element metody teologicznej”, Teologia na nowe tysiąclecie. Między barbarzyństwem a nadzieją (red. J. Kempa – I. Bugdoł; Katowice: Wydawnictwo Emmanuel 2005) 105–122.
• Szczerba, W., „Filozoficzne ujęcie mistycznego spotkania z Jednem w myśli Plotyna”, Filozofia religii. IV. Doświadczenie religijne jako problem filozofii, religii i teologii (red. J. Baniak; Poznań: Wydawnictwo UAM 2008) 217–226.
• Špidlík, T., Modlitwa w tradycji chrześcijańskiego Wschodu: Przewodnik systematyczny (tłum. L. Rodziewicz; Kraków: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” 2006).
• Špidlík, T., Myśl rosyjska. Inna wizja człowieka (tłum. J. Dembska; Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów 2002).
• Świtkiewicz-Blandzi, A., Pseudo-Dionizy Areopagita a Grzegorz Palamas. Bizantyjska synteza wschodniej patrystyki (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa 2018).
• Torrell, J.–P., Święty Tomasz z Akwinu- mistrz duchowy (tłum. A. Kuryś; Poznań: Wydawnictwo W drodze 2003).
• Trzcińska, I., „Symbolika teofanicznego obłoku przemienienia w tradycji bizantyńskiej”, Nomos 20/21 (1997/98) 143–156.
• Vincentius Lerinensis, Commonitorium, Patrologiae cursus completus. Series Latina (red. J.P. Migne; Paris: Migne 1846) 50, 637–686; tłum. pol.: Wincenty z Lerynu, Pamiętnik = Commonitorium (tłum. J. Stahr; Pisma Ojców Kościoła w Polskim Tłumaczeniu 8; Poznań: Fiszer i Majewski Księgarnia Uniwersytecka 1928) 1–66 (= PM).
• Wagner, H., Dogmatik (Stuttgart: W. Kohlhammer 2003).
• Węcławski, T., Zwischen Sprache und Schweigen. Eine Erörterung der theologischen Apophase im Gespräch mit Vladimir N. Lossky und Martin Heidegger (Roma: Pontificia Universitas Gregoriana Facultas Theologiae 1983).
• Williams, R., „The Via Negativa and the Foundations of Theology: An Introduction to the Thought of V.N. Lossky”, New Studies in Theology (red. S. Sykes – D. Holmes, London: Duckworth 1980) I, 95–117.
• Woźniak, R.J., Teologia, przyszłość, społeczeństwo (Kraków: Wydawnictwo WAM 2007).
• Woźniak, R.J., Praca nad dogmatem. Wybrane aspekty odnowy teologii dogmatycznej (Kraków: Wydawnictwo WAM 2022).

Identifiers

DOI

10.21697/ct.2023.93.1.06

Biblioteka Nauki

28394710