De Facto or De Iure? Ukrainian Autocephaly as a Contentious Issue in Orthodoxy

• Authors: Tadeusz Kałużny

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja spornej w dzisiejszym prawosławiu kwestii ukraińskiej autokefalii. Temat został rozwinięty w czterech częściach. Na początku przedstawiono sposób ogłaszania autokefalii w prawosławiu. Następnie ukazano historię ustanowienia ukraińskiej autokefalii. W trzeciej części zaprezentowano problemy związane z uznaniem ukraińskiej autokefalii w świecie prawosławnym. W końcowej części zestawiono wyniki refleksji i sformułowano wnioski. Wynika z nich, że prawosławie nie posiada jednoznacznych regulacji kanonicznych co do ustanawiania autokefalii i z tym łączą się kontrowersje wokół ukraińskiej autokefalii. Składają się na nie zwłaszcza trzy kwestie teologiczno-kanoniczne: 1) przynależność jurysdykcyjna metropolii kijowskiej; 2) sposób ustanowienia ukraińskiej autokefalii; 3) ważności święceń sprawowanych przez niektórych duchownych nowego Kościoła Prawosławnego Ukrainy. Ostatecznie stwierdzić należy, że definitywne rozwiązanie spornej kwestii ukraińskiej autokefalii wymaga porozumienia na poziomie całego prawosławia.

EN

The purpose of this article is to present the contentious issue of Ukrainian autocephaly in today’s Orthodox Church. The topic is developed in four sections. Firstly, the method of proclaiming autocephaly in the Orthodox Church is presented. Then the history of establishing Ukrainian autocephaly is shown. The third section presents the problems related to the recognition of Ukrainian autocephaly in the Orthodox world. The final section sums up the results of the reflection and draws conclusions. They demonstrate that the Orthodox Church does not have unambiguous canonical regulations on the establishment of autocephaly, resulting in controversies surrounding Ukrainian autocephaly. The controversies consist especially of three theological-canonical issues: (1) the jurisdictional affiliation of the Kyiv Metropolitan See; (2) the manner of establishing Ukrainian autocephaly; and (3) the validity of the ordination of certain clergy of the new Ukrainian Orthodox Church. Finally, it is concluded that a definitive solution to the contentious issue of Ukrainian autocephaly requires agreement at the level of the whole Orthodox Church.

Keywords

PL

autokefalia; Kościół prawosławny; ukraińska autokefalia; Kościół Prawosławny Ukrainy; eklezjologia prawosławna

EN

autocephaly; Orthodox Church; Ukrainian autocephaly; Orthodox Church of Ukraine; Orthodox ecclesiology

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Collectanea Theologica
• Year: 2023
• Volume: 93
• Issue: 3
• Pages: 175-200

Dates

published

2023

Contributors

author

Tadeusz Kałużny

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/0000000239022931

References

• Anapliotis, A., “Kirchenrechtliche Bestimmungen über die Funktion des Patriarchen im Westen und im Osten am Beispiel der Kirche Russland,” Orthodoxes Forum 21/12 (2007) 213–230.
• “Announcement of the Holy and Sacred Synod of the Ecumenical Patriarchate” [11th October 2018], https://www.uocofusa.org/news_181013_1 (access 23.11.2022).
• “Archbishop Anastasios of Tirana’s 2nd Reply to Patriarch Bartholomew concerning Ukraine” (21st March, 2019), https://orthodoxie.com/en/archbishop-anastasios-of-tiranas-2nd-reply-to-patriarch-bartholomew/ (access 26.11.2022).
• Blaza, M., “Proces autokefalizacji Kościoła prawosławnego w Ukrainie od Konstantynopola i Moskwy,” Studia Bobolanum 33/4 (2022) 5–30.
• Bogolepov, A., “Conditions of Autocephaly,” St. Vladimir’s Seminary Quarterly 5/3 (1961) 11– 37.
• Commission Interorthodoxe Préparatoire, “L’autocéphalie et la manière de la proclamer” (Chambésy, 13 novembre 1993), Episkepsis 24/498 (1993) 23–24.
• “Communique of the Holy and Sacred Synod [of the Ecumenical Patriarchate]” [22.04.2018], http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang-gr&id=2475&tla=gr (access 24.09.2018).
• “Communique of the Holy Assembly of Bishops of the Serbian Orthodox Church from their regular meeting held at Zica Monastery and in Belgrade” (May 9–18, 2019), http://arhiva.spc.rs/eng/communique_holy_assembly_bishops_2.html (access 10.11.2022).
• “Decyzja Zwierzchników Cerkwi Prawosławnych” (Fanar, 6–9 marca 2014 r.), Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 4 (2014) 7–9.
• “Do the Sacraments in the Patriarchate of Constantinople and the «Orthodox Church of Ukraine» Have Grace. A Conversation with Archibishop Theodosy (Snigirev),” https://orthochristian.com/120593.html (access 12.11.2022).
• Ecumenical Patriarchate, The Ecumenical Throne and the Church of Ukraine. The documents Speak (September 2018),” https://www.goarch.org/documents/32058/4830467/The+Ecumenical+Throne+and+the+Church+of+Ukraine+%28ENGLISH%29.pdf/8c509846-38e4-4610-a54e-30121eec77ef (access 24.11.2022).
• Felmy, K.C., Współczesna teologia prawosławna (trans. H. Paprocki; Białystok: Prawosławna Diecezja Białostocko-Gdańska 2005).
• Getcha, H., “O ukraińskiej autokefalii” [Interview], https://swezymokiem.wordpress.com/2018/10/18/o-ukrainskiej-autokefalii/ (access 19.11.2022).
• Getcha, J., “The Reasons to Proclaim or to Restore Autocephaly in the 20th and 21st centuries,” https://orthodoxie.com/the-reasons-to-proclaim-or-to-restore-autocephaly-in-the-20th-and-21st-centuries/ (access 18.11.2022).
• “Historyczno-kanoniczny raport metropolity Kizyku Kallinika w sprawie przyznania autokefalii Kościoła Prawosławnego w Polsce, przedstawiony Świętemu Synodowi w Konstantynopolu” [3 listopada 1924], Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919-1927) (A. Borkowski; Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2015) 160–163.
• Hovorun, C., “Autocephaly as a Diachronic Phenomenon and Its Ukrainian Case,” A Jubilee Collection: Essays in Honor of Professor Paul Robert Magocsi (ed. V. Padiak – P. Krafcik; Uzhorod – Prešov – New York, NY: Valerii Padiak Publishers 2015) 273–280.
• Hovorun, C., “The cause of Ukrainian autocephaly,” Religion During the Russian-Ukrainian Conflict (ed. E.A. Clark – D. Vovk; New York, NY: Routledge 2020) 180–191.
• Hovorun, C., “Pastoral Care for the Ukrainian Orthodox,” The Ecumenical Patriarchate and Ukraine Autocephaly: Historical, Canonical, and Pastoral Perspectives (ed. E. Sotiropoulos; New York, NY: Order of Saint Andrew the Apostle 2019) 43–44, https://www.archons.org/-/ebook-ecumenicalpatriarchate-ukraineautocephaly (access 18.11.2022).
• Jędraszczyk, K., “Cerkiew prawosławna na Ukrainie i w Rosji po 2013 r. wobec wyzwań politycznych, konfliktu rosyjsko-ukraińskiego oraz pytań o granice suwerenności,” Przegląd Zachodni 366/1 (2018) 191–209.
• Kałużny, T., Nowy sobór ogólnoprawosławny. Natura, historia przygotowań, tematyka (Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2008).
• Kałużny, T., «Oikonomia» kościelna w teorii i praktyce prawosławia (Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów 2018).
• Kałużny, T., “Ukraińska autokefalia rok po ustanowieniu: reakcje i dylematy świata prawosławnego,” Studia Oecumenica 20 (2020) 197–213. DOI: https://doi.org/10.25167/so.2015.
• “Komunikat Kancelarii Św. Soboru Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego” (2 kwietnia 2019), https://www.orthodox.pl/komunikat-kancelarii-sw-soboru-biskupow-9/ (access 10.11.2022).
• “Komunikat Synaksy Zwierzchników Lokalnych Kościołów Prawosławnych w Chambésy, 21–28 stycznia 2016 r.,” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 3 (2016) 5.
• Kuczara, K., “Między Kijowem a Konstantynopolem. Relacje Kościoła Ukraińskiego z Patriarchatem Ekumenicznym (X–XXI w.),” Kultury Wschodniosłowiańskie – Oblicza i Dialog 9 (2019) 67–95.
• Larchet, J.-C., Kościół – Ciało Chrystusa. Relacje między Kościołami (trans. H. Aleksiejuk; Białystok: Klasztor Zwiastowania NMP w Supraślu 2016).
• Ławreszuk, M., “PAKP i uznanie ukraińskiej autokefalii,” Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego 1 (2020) 13–17.
• Moskałyk, J., “Autokefalia prawosławia ukraińskiego wbrew prawosławiu rosyjskiemu,” Studia Oecumenica 19 (2019) 167–178. DOI: https://doi.org/10.25167/so.725.
• Moskałyk, J., “Od ortodoksyjnej do «neokolonialnej» eklezjologii,” Collectanea Theologica 92/2 (2022) 169–182. DOI: http://doi.org/10.21697/ct.2022.92.2.08.
• “New «attack» by the Church of Albania to the Phanar for the Ukrainian issue,” https://orthodoxie.com/en/archbishop-anastasios-of-tiranas-2nd-reply-to-patriarch-bartholomew/ (access 26.11.2022).
• Olszański, T., “Historyczne zjednoczenie Kościołów prawosławnych Ukrainy,” Komentarze OSW 289 (17.12.2018) 1–6, https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_289_0.pdf (access 22.11.2022).
• Pańkowski, J., “Aktualny stan przygotowań do Soboru Panprawosławnego,” Elpis 12 (2010) 163–175.
• “Patriarszy i synodalny «Tomos» o nadaniu autokefalii Kościołowi prawosławnemu w Polsce” [13 listopada 1924], Między Konstantynopolem a Moskwą. Źródła greckie do autokefalii Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej (1919–1927) (A. Borkowski; Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2015) 168–170.
• Pawluczuk, W., “Kościół prawosławny w postkomunistycznej Ukrainie,” Prawosławie, ed. J. Drabina (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 1996) 135–148.
• Pawluczuk, W., Ukraina. Polityka i mistyka (Kraków: Nomos 1998).
• Popek, K., “Mała kwestia wschodnia. Aspekty polityczne dziewiętnastowiecznego bułgarskiego ruchu cerkiewnego,” Studenckie Zeszyty Naukowe Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ 3/1 (2013) 73–88.
• Przekop, E., “Wschodni model kolegialnego zarządzania w Kościele,” Colloquium Salutis: Wrocławskie Studia Teologiczne 10 (1978) 199–213.
• Roberson, R.G., Chrześcijańskie Kościoły Wschodnie (trans. K. Bielawski – D. Mionskowska; Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini 1998).
• “See of Kyiv never transferred to Moscow, Constantin Vetochnikov says” [Interview], https://risu.ua/en/the-see-of-kyiv-never-transferred-to-moscow-constantin-vetochnikov-says_n82719 (access 16.12.2022).
• Stephanos (Charalambides), “À propos de l’Église autocephale orthodoxe d’Ukraine” [Tallin, 15 avril 2019], https://orthodoxia.info/news/blog/a-propos-de-leglise-autocephale-orthodoxe-dukraine/ (access 18.11.2022).
• Tchentsova, V., “Une métropole entre double appartenance et indépendance: Kiev, Constantinople et Moscou dans la seconde moitié du XVIIe siècle,” Autocéphalies. L’exercice de l’indépendance dans les Églises slaves orientales (IXe–XXIe siècle) (ed. M.-H. Blanchet – F. Gabriel – L. Tatarenko; Rome: Publications de l’École française de Rome 2021) 317–370.
• Tofiluk, J., “Autokefalia w rozumieniu Kościoła prawosławnego,” Autokefalia Kościoła prawosławnego w Polsce (ed. A. Mironowicz – U. Pawluczuk – P. Chomik; Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2006) 9–22.
• Tsetsis, G., “«Invasion» and «Canonical territories». Questions and Comments in the Aftermath of the Ukrainian Autocephaly,” http://boston.goarch.org/news/metropolis_news/2019/2046.html (access 18.11.2022).
• Vetochnikov, K., “La «concession» de la métropole de Kiev au patriarche de Moscou en 1686: Analyse canonique,” Proceedings of the 23rd International Congress of Byzantine Studies. Belgrade, 22–27 August 2016: Round Tables (ed. B. Krsmanović – L. Milanović; Belgrade: The Serbian National Committee of AIEB and the Contributors 2016) 780–784.
• Znosko, A., Prawosławne prawo kościelne (Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna 1973) I.
• Zyzykin, M., Autokefalja i zasady jej zastosowania (Warszawa: [sine ed.] 1931).
• Ветошников, К., “Ответ на аргументы представителей РПЦ о «полной передаче» Москве юрисдикции над Киевской митрополией в 1686 г.,” https://cerkvarium.org/ru/publikatsii/analitika/po-povodu-argumentov-predstavitelej-rossijskoj-pravoslavnoj-tserkvi-o-polnoj-peredache-yurisdiktsii-nad-kievskoj-mitropoliej-v-1686-g (access 18.11.2022).
• Воссоединиение Киевской митрополии с Русской Православной Церковью. 1676-1686 гг. Исследования и документы (ed. митрополит Волоколамский Иларион Алфеев); Москва: Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия» 2019).
• Горевой, Д., “О хиротониях в УАПЦ,” https://risu.org.ua/ru/index/monitoring/religious_digest/76970/ (access 12.11.2022).
• Желтов, М., “Историко-канонические оснояания единства Русской Церкви,” Церковь и время 3(84) (2018) 29–95.
• “Журналы Священного Синода от 25 августа 2022 года” [Журнал nr 62], http://patriarchia.ru/db/text/5952955.html (access 12.11.2022).
• “Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви,” [8 сентября 2018], http://www.patriarchia.ru/db/text/5264344.html (access 24.09.2018).
• “Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви в связи с незаконным вторжением Константинопольского Патриархата на каноническую территорию Русской Православной Церкви,” [14 сентября 2018], http://www.patriarchia.ru/db/text/5268282.html (access 24.09.2018).
• “Заявление Священного Синода Русской Православной Церкви в связи с посягательством Константинопольского Патриархата на каноническую территорию Русской Церкви,” [15 октября 2018], http://www.patriarchia.ru/db/text/5283708.html (access 19.10.2018).
• “Заявление Синода Украинской Православной Церкви о ситуации в Украинском и моровом Православии,” [3 апреля 2019], Журнал Московской Патриархии 5 (2019) 14–15.
• “Комментарии к документу Константинопольской Патриархи «Вселенский престол и Украинская Церковь. Говорят тексты,”” https://pravoslavie.ru/116317.html (access 10.11.2022).
• Лурье, В., Русское православие между Киевом и Москвой. Очерк истории русской православной традиции между XV и XX веками (Москва: Три квадрата 2010).
• Никофор (Киккотис), Современный украинский вопрос и его разрешение согласно божественным и священным канонам (Москва: Издательский дом «Познание» 2021).
• “Определение Освященного Архиерейского Собора Русской Православной Церкви «Об обращении бывшего митрополита Киевского и всея Украины Филарета,”” [30 ноября 2017], http://www.patriarchia.ru/db/text/5074551.html (access 19.11.2022).
• “Определения Собора Украинской Православной Церкви по вопросу полной самостоятельности Украинской Православной Церкви 1–3 ноября 1991 года,” Журнал Московской Патриархии 3 (1992) [Официальная часть, 3–4].
• “Ответ Вселенского патриарха архиепископу Албанскому по украинской автокефалии,” [20 февраля 2019], https://cerkvarium.org/ru/dokumenty/tserkovnye/otvet-vselenskogo-patriarkha-arkhiepiskopu-albanskomu-po-ukrainskoj-avtokefalii (access 26.11.2022).
• “Патриарх Варфоломей отказался от всеправославного обсуждения темы Украины,” http://www.patriarchia.ru/db/text/5382212.html (14.12.2022).
• “Патриарх Кирилл: РПЦ ние допустит отделения Украинской церкви,” https://www.bbc.com/russian/news-38048995 (access 14.12.2022).
• “Послание Архиепископа Анастасия Тиранского и всея Албании Патриарху Константинопольскому Варфоломею,” [14 января 2019], https://www.pravlife.org/ru/content/albanskaya-cerkov-otkazalas-priznat-pravoslavnuyu-cerkov-ukrainy (access 12.11.2022).
• “Послание Предстоятеля Русской Православной Церкви Святейшему Патриарху Варфоломею в связи с антиканоническими действиями, предпринимаемыми Константинопольским Патриархатом на Украине,” [30 декабря 2018], http://www.patriarchia.ru/db/text/5333808.html (access 10.11.2022).
• “Послание Святейшего Патриарха Константинопольского Димитрия I Святейшему Патриарху Московскому Алексию II,” [10 января 1991], Журнал Московской Патриархии 4 (1991) 5.
• “Святейший Патриарцх Кирилл обратился к Предстоятелям Поместных Православных Церквей с посланиями в связи с состоявшимся в Киеве «иобъединительным» псевдособором,” [20 декабря 2018], http://mospat.ru/ru/2018/12/20/news168104/ (access 10.11.2020).
• [Секретариат Синодалной библейско-богословской комиссии Русской Православной Церкви], „О недействительности хиротоний украинских раскольников и неканоничности «Православной Церкви Укрины,”” [7 октября 2019], http://patriarchia.ru/db/text/5510101.html (access 12.11.2022).
• Стойчев, С., “Вопрос о признании рукоположений, совершенных в раскольнических сообществах: богословские, канонические и исторические аспекты,” Труди Киïвськоï Духовноï Академïï 35 (2021) 31–50.
• Фидас, В., “Синодальный акт 1686 и автокефалия украинской церкви,” part 2, http://rwmio.blogspot.com/2019/01/blog-post_31.html (access 19.12.2022).
• Филарет (Денисенко), “Предстоятелю Русской Православной Церкви, Патриарху Московскому и всея Руси Кириллу […],” [16 ноября 2017], https://www.facebook.com/yevstr/posts/1478723815509231 (access 15.12.2022).
• Хоменко, С., “Константинополь отменил наложенную РПЦ анафему главы Киевского патриархата «Филарета»” [BBC News. Русская служба, 11 октября 2018], https://www.bbc.com/russian/news-45827583 (access 19.11.2022).
• Ченцова, В.Г., “Синодальное решение 1686 г. о Киевской митрополии,” Древняя Русь. Вопросы медиевистики 2 (68) (2017) 89–110.
• Шишков, А., “Спорные экклезиологические вопросы повестки Всеправославного собора и проблема верховной власти в Православной церкви,” Государство, религия, церковь в России и за рубежом 1 (2016) 210–254.
• Шумило, С., “Самозванный «епископ» Викентий Чекалин и его участие в первых хиротониях УАПЦ в марте 1990,” Труди Киïвськоï Духовноï Академïï 31 (2019) 240–273.

Identifiers

DOI

10.21697/ct.2023.93.3.07

Biblioteka Nauki

28394733