Pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę w latach 60. i 70. XX wieku w dokumentach Służby Bezpieczeństwa

• Authors: Jarosław Durka

Title variants

EN

Teachers’ pilgrimage movement to Jasna Góra monastery in the 1960s and 1970s in the documents of the Security Service

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pierwsze pielgrzymki nauczycieli na Jasną Górę miały miejsce na przełomie XIX i XX wieku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, mimo licznych trudności związanych z podziałami politycznymi, starano się zintensyfikować ten ruch. Pierwsza ogólnopolska pielgrzymka nauczycieli odbyła się w 1937 roku. II wojna światowa uniemożliwiała zorganizowany ruch pielgrzymkowy. Po wojnie, w Polsce Ludowej rządzonej przez partię komunistyczną, pielgrzymowanie nauczycieli na Jasną Górę było traktowane jako realne zagrożenie dla działań związanych z laicyzacją i indoktrynacją społeczeństwa. Dlatego kontrolowano liczby uczestników, uważnie analizowano treść kazań i referatów wygłaszanych podczas konferencji. Niemal zawsze odnosiły się one zarówno do aktualnej problematyki społecznej, relacji państwo – Kościół, jak i do polityki wewnętrznej rządu PRL-u. W warunkach silnej cenzury i monopolu informacyjnego władz państwowych pielgrzymki organizowane pod hasłem zjazdu czy dni modlitw przełamywały wyłączność partii komunistycznej na kształtowanie obrazu rzeczywistości społeczno-politycznej w środowisku nauczycieli i wychowawców. Służba Bezpieczeństwa (SB) dokumentowała swoje działania.

EN

The first teachers' pilgrimages to Jasna Góra were organized at the turn of 19th and 20th centuries. Despite numerous obstacles associated with political divisions, attempts were made to intensify this movement after the restoration of Polish independence. The first all-Polish pilgrimage of teachers took place in 1937. However, the organization of such journeys was impossible during the Second World War. After the war teachers' pilgrimages to Jasna Góra were in turn regarded as serious threats for the secularization and indoctrination of the society in a People’s Poland controlled by the communist party. The number of pilgrims along with their age and sex were thus under constant surveillance. The sermons and papers presented at the conferences were also carefully analyzed. They almost always related to current social issues, relations between the state and the Church, and the internal policies of the Polish People's Republic government. In the conditions of strong censorship and information monopoly of the state authorities, the pilgrimages arranged as rallies or days of prayers were breaking the exclusivity of the communist party in shaping the image of socio-political reality in the group of teachers and educators. The Security Service kept records of their actions.

Keywords

PL

pielgrzymki; Kościół; partia komunistyczna; Służba Bezpieczeństwa; nauczyciele; klasztor; pielgrzymki; Kościół; partia komunistyczna; Służba Bezpieczeństwa; nauczyciele; klasztor

EN

Pilgrimages; Church; communist party; Security Service; teachers; monastery

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Forum Pedagogiczne
• Year: 2016
• Issue: 2/2
• Pages: 161-175

Dates

published

2016-11-19

Contributors

author

Jarosław Durka

References

• Archiwum Jasnogórskie w Częstochowie [dalej: AJ], sygn. 3076. Kronika Klasztoru Jasnogórskiego od 1 stycznia 1957 r. do 31 grudnia 1964 r., k. 103–104, zapis z 21 VII 1958 r. (AJ I).
• AJ, sygn. 4347, Proces sądowy po napadzie na Jasną Górę 21.07.1958 r., k. 8, Pismo biskupa częstochowskiego Zdzisława Golińskiego do Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego z 22 VII 1958 r. (AJ II).
• Instytut Pamięci Narodowej. Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Katowicach [dalej: IPN Ka], sygn. 085/3, t. 2, k. 517–518. Informacja dotycząca pielgrzymek mężów i młodzieńców do Piekar Śląskich z parafii w Świętochłowicach z 4.06.1970 r. (IPN Ka I).
• IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 59–69. Notatka informacyjna z wyników dotychczasowego śledztwa w sprawie Instytutu Prymasowskiego na Jasnej Górze w Częstochowie z 17 września 1958 r. (IPN Ka II).
• IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 1–40. Wykaz przedmiotów zakwestionowanych w Instytucie Prymasowskim w Częstochowie w czasie przeprowadzonej rewizji. Załącznik do pisma Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach do przeora Klasztoru OO. Paulinów w Częstochowie z 22 sierpnia 1958 r. (IPN Ka III).
• IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 352/1. Wywiad z rzecznikiem Generalnej Prokuratury w sprawie interwencji władz prokuratorskich w Częstochowie, „Życie Warszawy” z 13 sierpnia 1958 r. (IPN Ka IV).
• IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 353. Pismo Sądu Wojewódzkiego w Katowicach do Departamentu II Prokuratury Generalnej w Warszawie z dnia [brak daty dziennej] lipca 1959 r. (IPN Ka V).
• IPN Ka, sygn. 221/27, t. 2, k. 354. Pismo Prokuratury Wojewódzkiej w Katowicach do Wydziału Śledczego Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiej Komendy Milicji Obywatelskiej w Katowicach z 2 lipca 1959 r. (IPN Ka VI).
• IPN Ka, sygn. 056/87, k. 223. Informacja dotycząca dorocznego dnia modlitw nauczycieli na Jasnej Górze z 5.07.1965 r. (IPN Ka VII).
• IPN Ka, sygn. 085/9, t. 10, k. 155–157. Informacja z przebiegu dnia modlitwy nauczycieli na Jasnej Górze z 5.07.1969 r. (IPN Ka VIII).
• IPN Ka, sygn. 056/63, k. 65–66. Informacja dotycząca przebiegu ogólnopolskiego zjazdu nauczycieli i wychowawców na Jasnej Górze w Częstochowie w dniach 1–2.07.1970 r. z 2.07.1970 r. (IPN Ka IX).
• IPN Ka, sygn. 056/55, t. 4, k. 199–202. Meldunek nr 186 Komendy Miejskiej i Powiatowej MO w Częstochowie do naczelnika Wydziału IV Służby Bezpieczeństwa Komendy Wojewódzkiej MO z 2.07.1971 r. (IPN Ka X).
• IPN Ka, sygn. 056/99, k. 459–460. Informacja o przebiegu ogólnopolskiego dnia modlitw nauczycieli na Jasnej Górze w Częstochowie w dniach 1–2.07.1972 r. z 2.07.1972 r. (IPN Ka XI).
• Instytut Pamięci Narodowej. Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w Warszawie [dalej: IPN BU], sygn. 0639/126, k. 42. Informacja Komendy Wojewódzkiej MO w Tarnobrzegu do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie z 16.06.1976 r. (IPN BU I).
• IPN BU, sygn. 0639/126, k. 46–48. Informacja Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie z 7.07.1976 r. dotycząca przebiegu dorocznych uroczystości kościelnych dla nauczycieli na Jasnej Górze (IPN BU II).
• IPN BU, sygn. 0639/125, k. 137. Informacja naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Krakowie ppłk. Józefa Biela do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 10.05.1977 r. (IPN BU III).
• IPN BU, sygn. 0639/125, k. 153. Informacja naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Częstochowie do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 30.06.1977 r. (IPN BU IV).
• IPN BU, sygn. 0639/125, k. 154–158. Informacja zastępcy naczelnika Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Częstochowie kpt. Stanisława Boczka do naczelnika Wydziału IV Departamentu IV MSW z 3.07.1977 r. (IPN BU V).
• Opracowania
• Dominiczak H. (2000). Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle dokumentów MSW. Warszawa: Dom Wydawniczy „Bellona”.
• Dubiański W. (2006). Województwo katowickie. W: Piotrowski P. (red.). Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. II, 1956–1975. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
• Dudek A., Gryz D. (2006). Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak.
• Durka J. (2012). Działalność Wydziału Nauki i Oświaty (Nauki, Oświaty i Kultury) Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Częstochowie w latach 1975–1990 w świetle planów pracy i sprawozdań. W: Magier D. (red.). Partia komunistyczna w Polsce. Struktury – ludzie – dokumentacja. Lublin – Radzyń Podlaski: Archiwum Państwowe w Lublinie.
• Durka J. (2013). „Młode pokolenie […] pragnie aby rodzina polska była chrześcijańska” – problematyka wychowania młodzieży w dokumentach Służby Bezpieczeństwa, dotyczących pielgrzymek na Jasną Górę w 1977 roku. W: tegoż (red.). Problemy i sukcesy polskiej rodziny w przeszłości i teraźniejszości. Studia historyczno-społeczne. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Dziurok A. (2004). Wstęp. W: tegoż (red.). Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
• Hadryś J. ks. (2002)., 60-lecie Instytutu Świeckiego Pomocnic Maryi Jasnogórskiej Matki Kościoła, dostępny na: http://www.archpoznan.org.pl/serwis/artykuly/2002/1/instytut.html (otwarty: 4.03.2015).
• Jankiewicz E. (2007). Nowe czasy wołają o świętych nauczycieli. „Nowe Życie”, nr 9, dostępny na: http://nowezycie.archidiecezja.wroc.pl/numery/092007/02.html (otwarty 14.10.2013).
• Jełowicka J. (1993). Najazd na Jasną Górę i Instytut Prymasowski w 1958 roku. „Studia Claromontana” 1993, t. XIII, s. 311–344.
• Okońska M. (2006). Jak powstały Jasnogórskie Śluby Narodu. „Niedziela Ogólnopolska”, nr 19, s. 10.
• Sznajder A. (2006). Jasna Góra. W: Noszczak B. (red.). Milenium czy Tysiąclecie. Warszawa – Radom: Instytut Pamięci Narodowej.
• Sznajder A., Wlaźlak W.P. (red.). (2008). „Postanowiono załatwić odmownie…”. Budownictwo sakralne w diecezji częstochowskiej (1957–1989). Wybór dokumentów, Katowice – Częstochowa – Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej.
• Terlecki R. (2007). Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Thiriet D. (2002). Marks czy Maryja. Komuniści i Jasna Góra w apogeum stalinizmu (1950–1956). Warszawa: Trio.
• Wlaźlak W.P., Sznajder A. (red.). (2009). Wstęp. W: Wlaźlak W.P., Sznajder A. (red.). Ruch pielgrzymkowy na Jasną Górę 1945–1989.
• Wybór dokumentów. Katowice: Instytut Pamięci Narodowej.
• Z historii Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego, dostępny na: http://www.wyszynskiprymas.pl/zadania.html (otwarty 3.03.2015).
• Żaryn J. (2003). Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton.
• Żaryn J. (2007). Ruch pielgrzymkowy na Jasną Górę. W: Kersten K. (red.). Dzieje miasta i klasztoru po 1945 roku. Częstochowa: Urząd Miasta Częstochowy.
• Życiorys dr Wandy Półtawskiej, dostępny na: http://www.kul.pl/art_12047.html (otwarty 14.10.2013).

Identifiers

DOI

10.21697/fp.2016.2.35