Odnowa duszpasterska w diecezji włocławskiej w świetle uchwał synodów biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1568 i 1579 roku

• Authors: JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

Title variants

EN

Pastoral renewal in Włocławek Diocese in the light of resolutions of Synod conventions of Bishop Stanisław Karnkowski from year 1568 and 1579

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wielki i potrzebny dar reformy i odnowy duszpasterskiej nakreślony przez Sobór Trydencki został gorliwie i owocnie podjęty przez biskupa Stanisława Karnkowskiego i to z wielkim rozmachem na dwóch synodach diecezjalnych, odbytych w 1568 i 1579 r. Osadzone mocno w dekretach soborowych oraz statutach prowincjonalnych uchwały synodów normowały wiele sektorów życia duszpasterskiego ówczesnej diecezji kujawsko-pomorskiej, uaktywniając samych duszpasterzy, jak i angażując religijnie i moralnie wiernych świeckich. Ten wybitny ustawodawca, reformator, wyrosły i uformowany w atmosferze Tridentinum, zwolennik odnowy trydenckiej Kościoła i jego struktur duszpasterskich, zdawał sobie sprawę, że odnowa duszpasterstwa i naprawa życia religijno-moralnego musi znaleźć swój początek w reformie duchowieństwa, zachowaniu karności i dyscypliny kościelnej oraz w życiu i postępowaniu duchownych zgodnym z duchem powołania kapłańskiego. Odnowie duszpasterstwa służyły też podejmowane wysiłki zmierzające do usprawnienia organizacji dekanatów oraz ożywienie działalności dziekanów, m.in. w zakresie kontroli duszpasterstwa, przypominania proboszczom ich powinności w zakresie poznawania parafian, opieki nad chorymi i ubogimi, zarządzenia odnoszące się do obrony wiary katolickiej zagrożonej reformacją, regulacje odnoszące się do nauczania prawd wiary, nauczania katechetycznego, sprawowania i przyjmowania sakramentów, kultu Bożego i spraw liturgicznych. To wszystko miało służyć posoborowej odnowie duszpasterstwa w Kościele włocławskim. Swoje zaprogramowane działania uzdrawiające i reformujące duszpasterstwo w diecezji realizował nie tylko poprzez działalność synodalną, ale wspierał je poprzez wydane przez siebie Napomnienia oraz Admonitiones – agendę liturgiczną, które służyły ujednoliceniu liturgii i były pomocą dla duszpasterzy, nie tylko w diecezji kujawsko-pomorskiej. Analiza jego działalności ustawodawczej i duszpasterskiej upoważnia do stwierdzenia, że budował w diecezji nowe struktury życia religijnego, duszpasterskiego i kościelnego na bazie programu wytyczonego przez Sobór Trydencki. Stąd należał do najwybitniejszych biskupów polskich tamtego okresu. Zasłynął jako oddany reformator Kościoła katolickiego, obrońca wiary, krzewiciel oświaty, reformator obyczajów duchowieństwa i wiernych świeckich, a przede wszystkim jako wybitny i doświadczony prawnik ustawodawstwa synodalnego w Polsce oraz reformator duszpasterstwa.          

EN

Great and necessary gift of reform and pastoral renewal drawn up by Council of Trent was ardently and fruitfully taken up by Bishop Stanisław Karnkowski, and it was applied with great impact on two diocesan synods, which were held in 1568 and 1579. Synods’ resolutions strongly embedded in council decrees and provincial statutes regulated many sectors of pastoral life of contemporary kujawsko-pomorska diocese, activating clergymen as well as engaging the secular faithful people religion-wise and moral-wise. is outstanding legislator, reformer, grown and formed in Tridentinum atmosphere, supporter of Trent’s renewal of the Church and its priesthood structures, realized that renewal of priesthood and repair of religious-moral life has to nd its beginning in the reform of clergy, keeping the church discipline as well as in the life and conduct of the clerical conformable with the spirits of vocation for the ministry. Also the eorts aiming at better organization of deaneries served for renewal of priesthood as well as revival of deaneries’ activity, amongst the other, within the range of priesthood control, reminding the rectors their duties within the range of getting to know their parishioners, taking care of the sick and poor people, dispositions referring to defending the catholic faith threatened by reformation, regulations referring to teaching the Truths of the Faith, catechistic teaching, performing and taking the sacraments, Gods’ cult and liturgical issues. All of those was to serve post-council re- newal of priesthood in Włocławek’s Church. Bishop Stanisław Karnkowski realized his programmed actions curing and reforming the priesthood in dioceses not only by synodal activity, but also he supported them by Exhortations and Admonitiones issued by him – liturgical agenda, which served unication of liturgy and were the help for clergymen, not only in kujawsko-pomorska diocese. Analysis of his legisla- tive and ministry activity allows us to state, that he built in the diocese new structures of religious, priesthood and church life on the base of program laid out by Coucil of Trent. Hence he belonged to the most eminent Polish bishops of catholic Church, defender of the faith, promoter of education, reformer of habits and manner of the priest and secular faithful, and rst of all as outstanding and experienced jurisprudent of synodal legislation in Poland and reformer of the priesthood. 

Keywords

PL

Sobór Trydencki; reforma trydencka; diecezja włocławska; biskup Stanisław Karnkowski; synody biskupa Karnkowskiego; Sobór Trydencki; reforma trydencka; diecezja włocławska; biskup Stanisław Karnkowski; synody biskupa Karnkowskiego

EN

The Council of Trent; the Tridentine reform; Włocławek diocese; Bishop Stanislaw Karnkowski; synods Bishop Karnkowski

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Prawo Kanoniczne
• Year: 2015
• Volume: 58
• Issue: 2
• Pages: 115-161

Dates

published

2017-06-16

Contributors

author

JANUSZ GRĘŹLIKOWSKI

References

• Źródła
• Acta Synodi Dioecesanae Wladislaviae anno 1568 per Stanislaum Karnkowski episcopum celebratae [...]. Z. Chodyński, Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Varsaviae 1890, s. 38-79.
• Archiwum Diecezji Włocławskiej, Akta Kapituły Katedralnej, Nr 5(219) k. 7.
• Canones et Decreta Concilii Tridentini ex editione Romana A. MDCCCXXXIV. Repetiti. Accedunt S. Congr. Card. Conc. Trid. Interpretum Declarationes ac Resolutiones ex ipso resolutionum thesuaro Bullario Romano et Benedicti XIV. S.P. Operibus et Constitutiones Pontificiae Recentiores ad jus commune spectantes e bullario Romano selectae. Assumpto Socio Friderico Schulte J.U.D. Guestphalo edidit Aemilius Ludovicus Richter J.U.D. Et in Lit. Univ. Berol. Prof. Publ. Ord., Lipsiae 1853.
• CHODYŃSKI S., Monumenta historica wladislaviensis, t. I, Wladislaviae 1881.
• CHODYŃSKI S., Monumenta historica wladislaviensis, t. VII, Wladislaviae 1887.
• CHODYŃSKI Z., Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Vladislaviae 1890.
• Codex Iuris Canonici auctoritatae Ioannis Pauli PP. II promulgatus (25.01.1983), AAS 75(1983) , pars II, s. 1-317; tekst polski: Kodeks Prawa Kanonicznego, przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu Polski, Poznań 1984.
• Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus (27.05.1917), AAS 9(1917), pars II., s. 1-593.
• KARNKOWSKI S. , Admonitiones quinque circa sacramentorum administrationem faciendae, auctore [...] D. Stanislao Carcovio Episcopo Wladislaviensi, Coloniae 1572 apud M. Cholinum, w: S. Carncovius, Constitutiones in dioecesana synodo Wladislaviensi [...], Coloniae 1572 apud M. Cholinum.
• KARNKOWSKI S., Napomnienia potrzebne y zbawienne, których wszyscy plebani w Kuiawskim y Pomorskim Biskupstwie przy świętości kościelnych sprawowaniu używać mają, Kraków 1568 M. Szarffenberg.
• Katechizm Rzymski z dekretu S. Koncilium Trydenckiego za rozkazem s. Piusa Y Papieża po łacinie wydany, na polski język powagą [...] Ks. Stanisława Karnkowskiego, arcybiskupa Gnieźnieńskiego, prymasa przez pytania i odpowiedzi przetłumaczony [...] Ks. Felicjanowi Wołodkowiczowi arcybiskupowi metropolicie Kijowskiemu [...] oraz biskupom i duchowieństwu ritus Greco-unito [...] wydrukowany w Wilnie 1762 roku, Wilno 1762.
• Rocznik Diecezji Włocławskiej, Włocławek 1991.
• Secunda Synodus Dioecesana Stanislai Karnkowski, Wladislaviae Anno Domini 1579 celebrata. Z. Chodyński, Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, Varsaviae 1890, s. 80-86.
• Literatura
• ALEKSANDROWICZ P., Przyjęcie przez króla i senat uchwał Soboru Trydenckiego w Parczewie w 1564 r., „Prawo Kanoniczne” 9(1966) nr 3-4, s. 363-381.
• BRUŹDZIŃSKI A., Wkład biskupa Stanisława Karnkowskiego w dzieło recepcji reformy trydenckiej w diecezji kujawsko-pomorskiej, Kraków 1990 (mps Bibl. Sem. Duch. we Włoclawku).
• CHMIELOWSKI A., Życiorys księdza Stanisława Karnkowskiego arcybiskupa gnieźnieńskiego, Warszawa 1884.
• CHODYŃSKI S., Włocławska diecezja, [w:] Encyklopedia Nowodworskiego, t. XXXII, Płock 1913, s. 55-80.
• DOMBEK L., Reformacja na Kujawach w XVI wieku, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, seria C, 4(1966) s. 55-88.
• GLEMMA T., BANASZAK M., Przyjęcie reformy trydenckiej w Kościele polskim, [w:] Historia Kościoła w Polsce (pod red. B. Kumora, Z. Obertyńskiego) t. I, cz. 2, Poznań-Warszawa 1974, s. 173-207.
• GÓRALSKI W., Andrzej Chryzostom Załuski biskup płocki 1692-1698. Wkład w dzieło recepcji reformy trydenckiej, Warszawa 1987.
• GÓRALSKI W., Reformistyczne synody płockie na przełomie XVI i XVII wieku, Płock 1983.
• GRĘŹLIKOWSKI J., Recepcja reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej w świetle ustawodawstwa synodalnego, Włocławek 2000.
• GRĘŹLIKOWSKI J., Wkład biskupa Stanisława Karnkowskiego w dzieło recepcji reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej, „Prawo Kanoniczne” 44(2001) nr 1-2, s. 161-184.
• HEMPEREK P., Oficjalaty okręgowe w Polsce, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 18(1971) z.5, s. 51-73.
• KĘTRZYŃSKI S., Karnkowski Stanisław, [w:] Podręczna Encyklopedia Kościelna (pod red. Z. Chełmickiego), t. XIX-XX, Warszawa 1910, s. 352-355.
• KŁOCZOWSKI J., Uwagi wstępne. Chrześcijaństwo polskie XVI-XVIII wieku, [w:] Kościół w Polsce, pr. zb. pod red. J. Kłoczowskiego, t. II, Kraków 1970, s. 271-292.
• KŁOCZOWSKI J., Uwagi wstępne. Chrześcijaństwo polskie XVI-XVIII wieku, [w:] Kościół w Polsce, t. II, Kraków 1970, s. 39-53.
• KORYTKOWSKI J., Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do końca 1821 r., t. III, Poznań 1889.
• KOSMAN M., Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000.
• KOWALSKA H., Karnkowski Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, pod red. A. Romiszowskiego i J. Rudowskiego, t. XII, Kraków 1935, s. 74-78.
• KRACIK J., Katolicka indoktrynacja doby saskiej w parafiach zachodniej Małopolski, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 20(1973) z. 6, s. 13-27.
• KUJAWSKI W., Pasterz Kościoła okresu potrydenckiego, „Ład Boży” 12(1988) s. 6.
• KUJAWSKI W., Włocławek w czasach nowożytnych i jego dzieje kościelne, [w:] Włocławek. Dzieje miasta (pod red. J. Staszewskiego), t. I, Włocławek 1999, s. 219-265.
• KUMOR B., Granice metropolii i diecezji polskich (968-1939), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 19(1969) s. 271-351.
• LIBROWSKI S., Czterechsetlecie erekcji Seminarium Włocławskiego (1569-1969), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne” 18(1969), s. 125-132.
• LIBROWSKI S., Czterechsetlecie fundacji Seminarium Włocławskiego (1568-1968), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 17(1968), s. 179-185.
• LIBROWSKI S., Synody diecezji włocławskiej, Kronika Diecezji Włocławskiej 50(1967) s. 82-94.
• LIBROWSKI S., Wizytacje diecezji włocławskiej, Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 8(1964) cz. I, t. 1, z. 1, s. 5-186.
• LIBROWSKI S. , Właściwie, które seminarium w Polsce jest najstarsze?, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 17(1968), s. 185-189.
• ŁĘTOWSKI L., Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. III, Kraków 1852.
• MIELCZAREK J., Komunia pod dwiema postaciami w ustawodawstwie Kościoła Zachodniego. Studium historyczno-prawne, Lublin 1983.
• MORAWSKI M., Synod diecezjalny w dawnej Polsce, Włocławek 1937.
• OLCZAK S. K., Rola Kościoła w nauczaniu elementarnym w Polsce, „Ateneum Kapłańskie” 95(1980) z. 3, s. 396-412.
• OLCZAK S. K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku, Lublin 1978.
• OLSZEWSKI D., Dzieje chrześcijaństwa w zarysie, Katowice 1982.
• OZOROWSKI E., Karnkowski Stanisław, [w:] Słownik polskich teologów katolickich (pod red. H. E. Wyczawskiego), t. II, Warszawa 1982, s. 262-264.
• PETRANI A., Kanonistyka, [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce (pod red. M. Rechowicza), t. I – Średniowiecze, Lublin 1974, s. 359-399.
• PETRANI A., Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, Lublin 1961.
• SUBERA I., Synody prowincjonalne arcybiskupów gnieźnieńskich, Warszawa 1981.
• SUBERA I., Terytorium diecezji włocławskiej i pomorskiej, Warszawa 1962.
• SZCZEBLEWSKI S., Seminaria duchowne diecezji włocławskiej, „Ateneum Kapłańskie” 72(1969), s. 237-258.
• TYMOSZ S., Zbiór biskupa Stanisława Karnkowskiego z 1579 roku, „Roczniki Nauk Prawnych” 13 (2003) z. 2, s. 51-63.
• UMIŃSKI J., Historia Kościoła, t. II, Opole 1960.

Identifiers

DOI

10.21697/pk.2015.58.2.07