Działania podejmowane przez władze diecezjalne w związku z dekretem Rady Państwa PRL z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, na przykładzie wybranych diecezji

• Authors: MAREK STĘPIEŃ

Title variants

EN

Diocesan authorities action taken in connection with the decree of the State Council of the People’s Republic of Poland of 31 December 1956 on the organization and staffing of Church, based on selected dioceses

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Rada Państwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wydała dekret z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych. Na mocy tego aktu prawnego władze komunistyczne w Polsce kontrolowały działalność duchownych Kościoła katolickiego, dowolnie interpretując ich zachowania i bardzo często uznając je za sprzeczne z przepisami obowiązującego prawa. Biskupi polscy podkreślali, że organy państwowe, wykonując te normy, nagminnie postępowały w sposób bezprawny. Episkopat wielokrotnie postulował wprowadzenie zmian w przepisach, aby uniemożliwić tego rodzaju bezprawne działania. W końcu 1956 r. władze państwowe podjęły rozmowy na forum Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu PRL i Episkopatu Polski. W konsekwencji Rada Państwa wydała dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych. Nowy akt prawny był mniej restrykcyjny w stosunku do duchownych, ale mimo to władze komunistyczne ciągle wykorzystywały zawarte w nim normy do instrumentalnego kontrolowania działalności księży. Przede wszystkim dotyczyło to kandydatów mających objąć stanowiska proboszczów i administratorów parafii. Wraz z wejściem w życie nowych przepisów władze państwowe nadal używały ich do bezprawnego wpływania na organizowanie i obsadzanie stanowisk kościelnych. Posługiwano się szantażem wobec Episkopatu Polski, sugerując możliwość wprowadzenia w przyszłości bardziej restrykcyjnych przepisów, w przypadkach, gdy strona kościelna nie zechce pójść na daleko idące ustępstwa w tej kwestii. W pierwszej połowie 1957 r. do Konferencji Episkopatu Polski napływały informacje z poszczególnych diecezji o niezgodnych z prawem postępowaniach organów państwowych w zakresie organizowania i obsadzania stanowisk kościelnych. Władze państwowe nagminnie posługiwały się w procedurze niesprawdzonymi, a wręcz fałszywymi informacjami, formułując zastrzeżenia w stosunku do kandydatów na proboszczów i administratorów parafii. Działalność organów państwowych skupiała się na dążeniu do uniemożliwienia mianowania na stanowiska proboszczów i administratorów parafii osób, które władze uważały za nieprzychylne ustrojowi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku władze cywilne podjęły próby blokowania nominacji proboszczów i administratorów parafii poprzez sprawdzanie, czy osoby te przedkładały administracji państwowej sprawozdania z nauki religii i prowadzenia księgi inwentarzowej. Od złożonych deklaracji podporządkowania się tym wymogom zainteresowanych osób uzależniano odstąpienie od wydania zastrzeżeń przed nominacjami na stanowiska kościelne. Taki stan prawny dotyczący organizacji i obsadzania stanowisk kościelnych trwał aż do zmiany ustroju w Polsce w 1989 r., chociaż w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych władze państwowe postępowały w tym względzie mniej represyjnie.

EN

After World War II, the Communists assumed power in Poland. Their actions were aimed at rapid implementation of the principles of Marxist philosophy through, among others, reducing and then preventing the functioning of the opposition. At the front of the ideological struggle stood also the Catholic Church, whose activity was considered by the state as a major obstacle in achieving the set goals. The pastoral activity of the Church in Poland was curbed considerably at that time, and in many cases was even impossible. At the beginning of 1957, the Decree of the State Council of 31 December 1956 on creating and staffing church positions came into force. This decree was less restrictive towards the clergy of the Catholic Church in Poland than the previous regulations in this matter. The activity of the state bodies focused on preventing the people who were considered hostile to the regime of the People’s Republic of Poland from being appointed to the positions of pastors and parish administrators. The Decree is the evidence of breaking the law by the state officials in order to impede the Church. The article describes the operation of the diocesan authorities taken in connection with the Decree of the State Council of the People’s Republic of Poland of 31 December 1956 on the organization and staffing of Church, based on selected dioceses.

Keywords

PL

władze diecezjalne; dekret Rady Państwa PRL z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych; działalność duszpasterska; Kościół w Polsce; władze diecezjalne; dekret Rady Państwa PRL z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych; działalność duszpasterska; Kościół w Polsce

EN

diocesan authorities; the Decree of the State Council of the People’s Republic of Poland of 31 December 1956 on the organization and staffing of Church; the pastoral activity; the Church in Poland

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Prawo Kanoniczne
• Year: 2016
• Volume: 59
• Issue: 2
• Pages: 109-140

Dates

published

2017-01-21

Contributors

author

MAREK STĘPIEŃ

References

• ŹRÓDŁA
• Dekret Rady Państwa z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, w: Dz. U. 1953, Nr 10, poz. 32.
• Dekret Rady Państwa z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, w: Dz. U. 1957, Nr 1, poz. 6.
• Informacja o pozbawieniu przez Władze Państwowe Księdza Zygmunta Cisłowskiego stanowiska administratora parafii Łękińsko, pow. Bełchatowski. Ks. S. Zimorowicz, wikariusz generalny. Częstochowa, 12-04-1960. AKEP, sygn. I 10-2.
• Instrukcja Nr 1. Minister Jerzy Sztachelski, dyrektor Urzędu do Spraw Wyznań (dokument z podpisem ministra bez daty). AKEP, sygn. I 10.
• Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., w: Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232.
• Notatka bpa Z. Choromańskiego. Konferencja Episkopatu Polski. Warszawa, 1966 r. AKEP, sygn. I 013.
• Notatka Sekretariatu. Warszawa, 27-11-1956. AKEP, sygn. I 10.
• Okólnik w sprawie postępowania administracyjnego dotyczącego mianowania na stanowiska proboszczów i administratorów parafii. Urząd do Spraw Wyznań. Warszawa, 14-03-1962 (Nr 1.19/85/61). AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Bp K. Wojtyła do bpa Z. Choromańskiego. Kraków, 24-01-1963 (Nr 314/63). AKEP, sygn. I 10
• Pismo. Bp W. Jędruszuk do Komisji Wspólnej Rządu PRL i Episkopatu Polski. Drohiczyn, 16-08-1967 (L.1426/67). AKEP, sygn. I 10-3.
• Pismo. J. Lech do abpa E. Baziaka. Warszawa, 08-07-1959 (Nr II-1a/64/59). AKEP, sygn. I 10-7.
• Pismo. J. Pietrusiński do bpa Z. Choromańskiego. Warszawa, 14-04-1962 (Nr. S.I-43/M/68). AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. J. Sztachelski do bpa Z Choromańskiego. Warszawa, 07-06-1960 (Nr II-1c/64/59). AKEP, sygn. I 10-7.
• Poświadczony odpis pisma. J. Sztachelski do Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie. Warszawa, 16-01-1961 (Nr II-10/36/60). AKEP, sygn. I 10-4.
• Pismo. Ks. W. Karlik do bpa Z. Choromańskiego. Częstochowa, 03-04-1963 (L.1417). AKEP, sygn. I 10-2.
• Pismo. Kuria Białostocka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Białystok, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Chełmińska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Pelplin, 24-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Częstochowska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Częstochowa, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Drohiczyńska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Drohiczyn, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Gdańska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Gdańsk, 25-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Gnieźnieńska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Gniezno, 24-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Gorzowska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Gorzów Wielkopolski, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Katowicka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Katowice, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Kielecka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Kielce, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Krakowska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Kraków, 24-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Lubelska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Lublin, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Łomżyńska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Łomża, 26-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Łódzka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Łódź, 26-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Opolska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Opole, 31-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Płocka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Płock, 25-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Poznańska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Poznań, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Przemyska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Przemyśl, 25-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Sandomierska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Sandomierz, 24-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Siedlecka do Sekretariatu Episkopatu Polski. Siedlce, 26-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Tarnowska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Tarnów, 24-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Warmińska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Olsztyn, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Warszawska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Warszawa, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Włocławska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Włocławek, 28-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Kuria Wrocławska do Sekretariatu Episkopatu Polski. Wrocław, 29-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. T. Żabiński do bpa Z. Choromańskiego. Warszawa, 14-04-1962. AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Wikariusz Generalny (podpis nieczytelny) do bpa Z. Choromańskiego. Gdańsk, 25-01-1963 (L.dz. 944/63). AKEP, sygn. I 10.
• Pismo. Wikariusz Generalny (podpis nieczytelny) do bpa Z. Choromańskiego. Włocławek, 28-01-1963 (Nr 641/63). AKEP, sygn. I 10;
• Porozumienie zawarte między przedstawicielami Rządu RP i Episkopatu Polskiego. Warszawa, 14-04-1950 (uwierzytelniona kopia). AKEP, sygn. I 0304/I.
• Poświadczona kopia pisma. Abp E. Baziak do J. Sztachelskiego. Kraków, 22-04-1959 (L.1132/59). AKEP, sygn. I 10-7.
• Poświadczona kopia pisma. A. Skarżyński do bpa W. Jędruszuka. Warszawa, 24-09-1968 (Nr KK-5001-52/68). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczona kopia pisma. Bp. W. Jędruszuk do Urzędu do Spraw Wyznań. Drohiczyn, 09-09-1965 (L.1153). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczona kopia pisma. Bp. W. Jędruszuk do Urzędu do Spraw Wyznań. Drohiczyn, 19-05-1967 (L.891/67). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczona kopia pisma Bp Z. Choromański do J. Cyrankiewicza. Warszawa, 13-02-1968 Nr 40/68). AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Choromański do T. Żabińskiego. Warszawa, 11-04-1962. AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Choromański do J. Sztachelskiego. Warszawa, 01-10-1960. AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Choromański do J. Sztachelskiego. Warszawa, 09-12-1960. AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Choromański do J. Sztachelskiego. Warszawa, 04-01-1961. AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Choromański do Kurii Diecezjalnych. Warszawa, 22-01-1963. AKEP, sygn. I 10.
• Poświadczona kopia pisma. Bp Z. Goliński do Przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi. Łódź, 21-01-1959 (L.343). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczona kopia pisma. Ks. S. Zimorowicz do J. Prymy. Częstochowa, 25-04-1960 (L.1852). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczona kopia pisma. Ks. S. Zimorowicz do J. Sztachelskiego. Częstochowa, 19-05-1959 (L.2354). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczona kopia pisma. Ks. S. Zimorowicz i ks. W. Karlik do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi. Częstochowa, 10-12-1958 (L.6930). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczona kopia pisma. Ks. W. Karlik do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Pajęcznie. Częstochowa, 09-01-1963 (L.86). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczona kopia odwołania. Ks. W. Marczuk do Urzędu do Spraw Wyznań. Miłkowice, 06-09-1965. AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczona Odezwa Biskupa Zdzisława Golińskiego do Księży i Wiernych parafii Sulmierzyce. Częstochowa, 09-01-1963 (L.88). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczony odpis pisma. A. Markun do Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie. Bydgoszcz, 07-02-1962 (Nr Wz.III-2-62). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp J. Bieniek do Urzędu do Spraw Wyznań. Katowice, 22-03-1962 (Nr LOVIII-91/62). AKEP, sygn. I 10-5.
• Poświadczony odpis pisma. Bp J. Czerniak do Urzędu do Spraw Wyznań. Gniezno, 13-02-1962 (L.dz. 978/62/W). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp J. Czerniak, wikariusz generalny do J. Sztachelskiego. Gniezno, 17-02-1961 (L.dz. 484/61/W). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp K. Wojtyła do Przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie. Kraków, 09-04-1963 (Nr 1488/63). AKEP, sygn. I 10-7.
• Poświadczony odpis pisma. Bp L. Bernacki do Prezydium Wojewódzkiej Rady
• Narodowej w Poznaniu. Gniezno, 06-04-1961 (L.dz. 2237/61/W). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp L. Bernacki do Prokuratora Generalnego PRL. Gniezno, 13-02-1963 (L.dz. 1076/63/M). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp L. Bernacki do Prokuratora Wojewódzkiego w Poznaniu. Gniezno, 06-04-1961 (L.dz. 2237/61/W). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. Bp S. Adamski do Urzędu do Spraw Wyznań. Katowice, 26-04-1961 (L. BIV-621/61). AKEP, sygn. I 10-5.
• Poświadczony odpis pisma. Bp S. Adamski do Urzędu do Spraw Wyznań. Katowice, 09-04-1963 (L. PT17-57/63). AKEP, sygn. I 10-5.
• Poświadczony odpis pisma. Bp Z. Choromański do abpa E. Baziaka. Warszawa, 29-03-1960 (Nr 280/60). AKEP, sygn. I 10-7.
• Poświadczony odpis pisma. E. Łata do Kurii Diecezjalnej w Katowicach. Katowice, 09-03-1962 (Nr Wz.6/3/1/62. AKEP, sygn. I 10-5.
• Poświadczony odpis pisma. J. Kubiak do Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie. Poznań, 31-03-1961 (Nr Wz.II-la/39/61). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. J. Pietrusiński, Biuro Skarg i Listów Urzędu Rady Ministrów do Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie. Warszawa, 26-01-1966 (Nr.S.I-255/M/65). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczony odpis pisma. F. Szczerbal, Przewodniczący Prezydium do Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie. Poznań, 14-02-1957 (Nr. Wz.II.la/22/57). AKEP, sygn. I 10-4.
• Poświadczony odpis pisma. J. Pryma do bpa Z. Golińskiego. Łódź, 04-12-1958 (L.dz.WzKs-I-82/58). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczony odpis pisma. J. Sztachelski do abpa E. Baziaka. Warszawa, 21-10-1959 (Nr II-1a/64/59). AKEP, sygn. I 10-7.
• Poświadczony odpis pisma. J. Wierusz-Kowalski do Kurii Diecezjalnej w Katowicach. Warszawa, 16-05-1963 (Nr II-1B/79/63). AKEP, sygn. I 10-5.
• Poświadczony odpis pisma. Ks. M. Krzywicki do J. Cyrankiewicza, Drohiczyn, 06-11-1965 (L. 1415/65). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczony odpis pisma. Ks. M. Krzywicki do J. Cyrankiewicza, Drohiczyn, 14-02-1966 (L. 195/66). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczony odpis pisma. L. Karwat do Kurii Diecezjalnej w Częstochowie. Łódź, 09-01-1959 (Nr.WzKs-I-1/59. Sprawa ks. F. Litewki). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczony odpis pisma. L. Karwat do Kurii Diecezjalnej w Częstochowie. Łódź, 09-01-1959 (Nr.WzKs-I-1/59. Sprawa ks. W. Sobonia). AKEP, sygn. I 10-2.
• Poświadczony odpis pisma. T. Bujanowski do Kurii Diecezjalnej w Drohiczynie, Białystok, 06-05-1967 (Nr Wzn.283/67). AKEP, sygn. I 10-3.
• Poświadczony odpis pisma. W. Dyba do Kurii Diecezjalnej w Katowicach. Katowice, 17-04-1961 (Nr Wz.6/T/1/61). AKEP, sygn. I 10-5.
• Pro memoria. Dekret o stanowiskach. Sekretariat Episkopatu Polski. Warszawa, 22-06-1957. AKEP, sygn. I 10.
• Pro memoria dla Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu w Warszawie. Wyżsi Przełożeni Zakonów Męskich w Polsce. Warszawa, 26-06-1957. AKEP, sygn. I 10.
• Pro memoria z Plenarnej Konferencji Episkopatu. Warszawa, 01-09-1966. AKEP, sygn. I 10.
• Protokół Komisji Wspólnej dn. 6 listopada 1958 r. AKEP, sygn. I 03050, s. 6. Zob. Protokół Komisji Wspólnej dn. 4 marca 1958 r. AKEP, sygn. I 03050.
• Uchwały Konferencji Plenarnych Episkopatu Polski 1946–1989. Teksty uchwał Konferencji Plenarnych Episkopatu według działów. AKEP, sygn. I 0130/III.
• Uchwały Konferencji Plenarnych Episkopatu Polski 1946–1989. Wykaz Konferencji Plenarnych Episkopatu Polski. AKEP, sygn. I 0130/III.
• Ustawy z dnia 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej, w: Dz. U. 1950, Nr 19, poz. 156.
• Załącznik. Komisja Wspólna. Warszawa, 04-12-1956. Projekt Dekretu z dnia ….. 1956 r. o organizacji i obsadzaniu stanowisk kościelnych. AKEP, sygn. I 10.
• Załączniki nr 5, 6, 7. Komisja Wspólna. Warszawa, 27-11-1956. AKEP, sygn. I 10.
• Zarządzenie Nr 61 Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 maja 1953 r. w sprawie wykonania dekretu o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, w: M.P. 1953, Nr 43, poz. 522.
• LITERATURA
• Krawczyk M, Działalność Urzędu do Spraw Wyznań w zakresie tworzenia i obsadzania stanowisk kościelnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”. Seria: Administracja i Zarządzanie 24 (2013) nr 97, s. 143-167.
• Stępień M., Działania Konferencji Episkopatu Polski podejmowane w latach pięćdziesiątych w związku z dekretem Rady Państwa PRL z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, „Warszawskie Studia Pastoralne” VIII 20 (2013) nr 3, s. 283-300.
• Stępień M., Działania Konferencji Episkopatu Polski podejmowane w latach sześćdziesiątych w związku z dekretem Rady Państwa PRL z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, „Warszawskie Studia Pastoralne” VIII 20 (2013) nr 3, s. 301-325.
• Stępień M., Działania Konferencji Episkopatu Polski podejmowane w związku z dekretem Rady Państwa PRL z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu duchownych stanowisk kościelnych, „Warszawskie Studia Pastoralne” VIII 19 (2013) nr 2, s. 189-214.
• Stępień M, Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014.

Identifiers

DOI

10.21697/pk.2016.59.2.07