Działalność publiczna Tęczyńskich w XVII wieku. Kariery Gabriela (zm. 1617), wojewody lubelskiego i Andrzeja (zm. 1613), kasztelana bełskiego

• Authors: Jacek Pielas
• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article presents the careers of two representatives of one of the oldest Polish magnate families – Tęczyński, coat of arms Topór, the elder sons of Andrzej (d. 1588), the governor of Krakow: Gabriel (d. 1617), the voivode of Lublin and Andrzej (d. 1613), the castellan of Bełz, living at the turn of the 16th and 17th centuries. It has been proven that after a long period of education outside the borders of the Commonwealth, which was interrupted in 1593 by an episode, when the brothers were sent to the General Sejm, from the beginning of the 17th century, as young magnate sons, they actively participated in the public life. Gabriel worked in the local government of the Lublin Voivodeship, while Andrzej was a member of the Opatów regional parliament. Although the brothers did not reach the highest state offices – the end of Gabriel's career was Lublin voivodship, and Andrzej castellany of Bełz – they showed significant activity during the Sandomierz rebellion in 1606-1607, taking the side of the royal camp. In the following years, Andrzej Tęczyński expressed his support for the royal party in his views and attitude, while the elder Gabriel distanced himself from the policy of Sigismund III Vasa at least from 1611. Their careers ended with fairly sudden deaths, after which the public activity was taken up by the youngest of their brothers - Jan Magnus (d. 1637), the voivode of Kraków, with whom the Tęczyński line came to an end.  

Keywords

EN

Tęczyński family; public activity; political career; genealogy

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 26
• Issue: 2
• Pages: 126-146

Dates

published

2020-01-15

Contributors

author

Jacek Pielas

References

• Źródła rękopiśmienne:
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
• Metryka Koronna, t. 134, 147, 148, 151-156, 161.
• Archiwum Radziwiłłów, dział V, nr 16212.
• Archiwum Narodowe w Krakowie (oddział na Wawelu):
• Castrensia Cracoviensia Inscriptiones, t. 172.
• Archiwum Potockich z Krzeszowic, sygn. 56.
• Archiwum Państwowe w Lublinie:
• Księgi grodzkie grabowieckie, t. 24, 76.
• Księgi grodzkie lubelskie RMO, t. 37, 39, 44, 46, 47.
• Biblioteka im. Raczyńskich w Poznaniu, rkps 74.
• Biblioteka PAN w Kórniku, rkps 317.
• Biblioteka PAU/PAN w Krakowie, rkps 8323.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, rkps 15964/II.
• Źródła drukowane:
• Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572-1632, oprac. H. Gmiterek, Lublin 2016.
• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572-1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
• Archiwum nacji polskiej w Uniwersytecie Padewskim (1592-1745), wyd. H. Barycz, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tzw. Bernardyńskiego we Lwowie, t. 10, wyd. A. Prochaska, Lwów 1884.
• Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, wyd. M. Dogiel, t. 4, Wilno 1764.
• Kronika mieszczanina z lat 1575-1595, wyd. H. Barycz, Kraków 1930.
• Księgi nacyi polskiej w Padwie, wyd. S. Windakiewicz, Kraków 1888.
• Ossoliński Z., Pamiętnik, oprac. i wstęp J. Długosz, Warszawa 1983.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K. J. Turowski, Kraków 1858.
• Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606-1608, t. 2 i 3: Proza, wyd. J. Czubek, Kraków 1918.
• Regesty z Metryki Koronnej do dziejów powiatów opoczyńskiego, radomskiego i stężyckiego z lat 11574-1795, cz. 1: 1574-1659, oprac. M. Jaglarz, W. Krawczuk, D. Kupisz, Z. Pietrzyk, W. Urban, E. Wierzba, red. Z. Pietrzyk, Radom 2001.
• Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa, t. 2: Księga wpisów kanclerza Jana Zamoyskiego MK 133 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, lata 1587-1595, oprac. A. Kot, W. Krawczuk, M. Kulecki, A. Sokół, G. Spyrka, red. W. Krawczuk, Kraków 2001.
• Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa, t. 7: Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 138 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1593-1594, oprac. i red. K. Chłapowski, Warszawa 2014.
• Volumina legum, t. 2, 3, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
• Literatura:
• Andrusiewicz A., Dymitr Samozwaniec i Maryna Mniszech, Warszawa 2009.
• Anusik Z., Latyfundia panów na Tęczynie. Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, [rec.] Janusz Kurtyka, Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek), Księgarnia Akademicka, Kraków 1999, ss. 295 + 5 tablic genealogicznych, „Przegląd Nauk Historycznych”, 2/2003, nr 2 (4), s. 217-256.
• Anusik Z., Z dziejów rodu książąt Ostrogskich, w: idem, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 408-496.
• Barycz H., Spojrzenia w przeszłość polsko-włoską, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.
• Barycz H., Z dziejów polskich wędrówek za granicę, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969.
• Barycz H., Z zaścianka na Parnas. Drogi kulturalnego rozwoju Jana Kochanowskiego i jego rodu, Kraków 1981.
• Byliński J., Dwa sejmy z roku 1613, Wrocław 1984.
• Byliński J., Sejm 1611 r., Wrocław 1970.
• Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 1996.
• Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565-1668, w: Społeczeństwo staropolskie, t. 4, red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, Warszawa 1986, s. 105-178.
• Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego (w Krakowie, 10-13 października 1984 r.), Wrocław-Warszawa-Kraków 1991.
• Cynarski S., Stronnictwo królewskie w dobie rokoszu Zebrzydowskiego (Próba charakterystyki), „Małopolskie Studia Historyczne”, 7/1965, nr 3/4, s. 3-24.
• Deputaci Trybunału Koronnego 1578-1794. Spis, cz. 1: 1578-1620, oprac. H. Gmiterek, Warszawa 2017.
• Dworzaczek W., Genealogia, cz. 2, Warszawa 1959.
• Dworzaczek W., Jan Gostomski (ok. 1576-1623), w: Polski Słownik Biograficzny [dalej: PSB], t. 8, Wrocław-Warszawa-Kraków 1959-1960, s. 366-367.
• Grabowski F. R., Guzów 5 VII 1607, Zabrze 2005.
• Gruszecki S., Stanisław Miński (ok. 1561-1607), w: PSB, t. 21, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 320-321.
• Grzybowski S., Jan Zamoyski, Warszawa 1994.
• Hejnosz W., Jan Mikołaj Daniłowicz (zm. 1649), w: PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 415-416.
• Janas E., Zjazd w Stężycy w 1606 roku, Stężyca 1996.
• Kempa T., Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549-1616), wojewoda wileński, Warszawa 2000.
• Kempa T., Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Toruń 2007.
• Konopczyński W., Chronologia sejmów polskich 1493-1793, Kraków 1948.
• Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek), Kraków 1999.
• Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
• Lepszy K., Mikołaj Firlej (zm. 1601), w: PSB, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 12-15.
• Łoziński J., Cztery centralne kaplice kopułowe z początku XVII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, 30/1968, s. 303-318.
• Łoziński J., Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
• Maciszewski J., Sejm 1607 r. a załamanie się planów reformy państwa, w: O naprawę Rzeczypospolitej XVII-XVIII. Prace ofiarowane Władysławowi Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, Warszawa 1965, s. 37-48.
• Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce (1606-1609). Studium z dziejów walki przeciw kontrreformacji, cz. 1: Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960.
• Ochmann S., Sejmy z lat 1615-1616, Wrocław 1970.
• Opaliński E., Rodziny wielkosenatorskie w Wielkopolsce, na Kujawach i na Mazowszu za Zygmunta III. Podstawy karier, Warszawa 2007.
• Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, red. I. Kaniewska, Warszawa 2013.
• Sajkowski A., Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI-XVIII, Warszawa 1973.
• Sokołowski W., Politycy schyłku złotego wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574-1605, Warszawa 1997.
• Strzelecki A., Sejm z r. 1605, Kraków 1921.
• Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572-1696, Kielce 1985.
• Ujma M., Sejmik lubelski 1572-1696, Warszawa 2003.
• Urban W., Daty życia niektórych osób z XVI wieku związanych z Krakowem. Przyczynki źródłowo-biograficzne, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 41/1991, s. 81-100.
• Urbaniak V., Zamoyszczycy bez Zamoyskiego. Studium dekompozycji ugrupowania politycznego, Warszawa 1995.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski i in., Kórnik 1992.
• Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy współudziale Z. Górskiego, R, Kabacińskiego, Kórnik 1990.
• Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV-XVIII wieku. Spisy, oprac. H. Gmiterek, R. Szczygieł, Kórnik 1992.
• Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1990.
• Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski, W. Urban, Kórnik 1991.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI-XVIII w. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1993.
• Wierzbicki L. A., Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej, Warszawa 2017.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2019.26.2.10