“De heresibusetextirpacionehereticorum in dioecesiplocensi”. Was there an organized Hussite movement in the Mazovian part of the Płockdiocese in the mid-15th century?

• Authors: Waldemar Graczyk
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na Mazowszu, w latach 20 - tych XV wieku nie zauważamy jeszcze przejawów zainteresowania się ruchem husyckim, choć spotyka go się w tym czasie w Wielkopolsce i na Kujawach.Pierwsze sygnały o osobach sympatyzujących z reformą husycką pojawiły się w końcu trzeciej dekady XV wieku. Na przestrzeni niespełna dwudziestu lat (1440-1457) należy odnotować kilka miejscowości (Płock, Ciechanów, Strzegowo, Baboszewo, Bulkowo), gdzie spotykamy jakieś formy zainteresowania nauką Jana Husa. W większości byli to duchowni, duszpasterze miejscowych parafii, a w jednym przypadku płocki skryptor, który być może tą drogą zaznajomił się z programem reformy proponowanej przez praskiego teologa. Czy na podstawie wyżej omówionych przykładów można mówić o zjawisku husytyzmu na Mazowszu? Sadzę, że nie. Nie był to zorganizowany ruch, mający swoich przywódców i oczywiście zwolenników. Przypadki te bardziej odzwierciedlają religijną wrażliwość niektórych duchownych, która być może pobudzona przez docierające ze świata informacje, znajdowała ujście w takich formach pobożności jak choćby częstsze praktykowanie wystawiania Najświętszego Sakramentu w monstrancji dla ożywienia pobożności wiernych. Po drugie niedostatki w wykształceniu duchownych a tym samym rażące braki w nieznajomości zagadnień teologicznych, zawierały pułapki popadnięcia w religijny subiektywizm. Chyba wystarczyło zaproszenie podejrzanego przez biskupa, złożenie wyjaśnień i zapewne zobowiązanie się do zaniechania nietypowych praktyk religijnych, by sprawę uznać za załatwioną. Akta posiedzeń kapituły katedralnej nie informują o mających miejsce debatach teologicznych, próbach obrony własnego stanowiska – jak będzie to miało miejsce sto lat później za sprawą reformy Marcina Lutra. W tym przypadku wystarczyło opracowanie przez Mikołaja z Mirzyńca zbioru podstawowych zasad wiary katolickiej, zaznajomienie z nim przede wszystkim duchownych na zwoływanych przez biskupa synodach i problem został załatwiony.

EN

In Mazovia, in the 1420s, we do not notice any signs of interest in the Hussite movementyet, although it is encountered in Wielkopolska and Kujawy at that time. The first signals about people sympathizing with the Hussite reform appeared at the end of the third decade of the 15th century. Over the course of less than twenty years (1440-1457), several places should be noted (Płock, Ciechanów, Strzegowo, Baboszewo, Bulkowo), where we meet some forms of interest in the teachings of John Hus. For the most part, they were clergymen, pastors of local parishes, and in one case a Płock scriptor, who may have familiarized himself with the reform program proposed by the Prague theologian. Is it possible to talk about the phenomenon of Hussitism in Mazovia on the basis of the above-discussed examples? I do not think so. It was not an organized movement with its leaders and, of course, supporters.These cases rather reflect some priests’ religious sensitivity, which may have been stimulated by the information coming from the world and have found an outlet in such forms of piety as the more frequent practice of exhibiting the Blessed Sacrament in the monstrance to revive the piety of the faithful. Secondly, the shortcomings in the education of the clergy and, therefore, the glaring deficiencies in the knowledge of theological issues, contained traps of falling into religious subjectivism. Probably the bishop's invitation to the suspect, the explanation, and a commitment to abandon unusual religious practices were enough to have the matter settled.The files of meetings of the cathedral chapter do not inform us about the theological debates that took place there, or on attempts to defend one’s own position – as it will happen a hundred years later due to the reform of Martin Luther. In this case, it was enough for Mikołaj of Mirzyniec to elaborate a set of basic principles of the Catholic faith, to acquaintfirst of all, the clergy with them, at the synods summoned by the bishop, and thus the problem was settled.

Keywords

EN

Chapter; diocese of Płock; Hussitism; Paweł Giżycki; Płock

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2019
• Volume: 26
• Issue: 2
• Pages: 61-70

Dates

published

2020-01-12

Contributors

author

Waldemar Graczyk

References

• Mąkowski W., Zaginiony odpis z akt kapituły płockiej z lat 1437-1445, ADP, no call number.
• Acta Capitulorumcracoviensis et plocensisselecta (1438 - 1523; 1438 - 1525), publ. B. Ulanowski, in: Archiwum Komisji Historycznej, vol. 6, Krakow 1891.
• Codex epistolaris saeculi decimi quinti, vol. 1, part 2, publ. A. Sokołowski, J. Szujski, w: Monumenta medii aevi historica res gestasPoloniae illustrantia, vol. 2, Krakow 1876.
• Dlugossi J., Annales seu Cronicae Incliti Regni Poloniae, Book XI (1415-1430), Warszaw 1985.
• Fijałek J., Polonia apud Italos scholastica saeculum XV. Fasc. 1. Poloniaapud Italos litterisstudentes et laureadonati inde a Paulo Wladimiriusque ad IohannemLasockicollecti et illustrati, Krakow 1900.
• Graczyk W., Paweł Giżycki, biskup płocki (1439-1463), Płock 1999.
• Graff T., Biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki (1423-1455) wobec husytyzmu i polityki polsko-czeskiej, ”Mediaevalia Historica Bohemica” 17/1/2014, pp. 127-167.
• Heck R. Maleczyńska E.,Ruch husycki w Polsce. Wybór tekstów źródłowych do 1454 roku, Wrocław 1953.
• Kras P., Edykt wieluński z 1424 roku i udział brachium saeculare w walce z husytyzmem w piętnastowiecznej Polsce, "Summarium", 26-27/1997-1998, pp. 63-77.
• Nikodem J., Husytyzm, zapowiedź reformacji czy jej pierwsza faza?, „Przegląd Zachodni”, 3/2017, pp. 7-20.
• Ożóg K., Pastor bonus – duszpasterskie zabiegi biskupa Zbigniewa Oleśnickiego w diecezji
• krakowskiej, in: Zbigniew Oleśnicki – książę Kościoła i mąż stanu, ed. F. Kiryk, Krakow 2006, p. 157-170.
• Potkowski E., Książka rękopiśmienna w kulturze Polski, Warszawa 1984.
• Radzimiński A., Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV wieku i pierwszej połowie XV wieku (studium prozopograficzne), vol. 2. Kanonicy. Toruń 1993.
• Sawicki J., Synody diecezji płockiej i ich statuty, in: Concilia Poloniae, vol. 6, Warszawa 1952.
• Serczyk J., Husytyzm na Mazowszu w drugiej połowie XV wieku, „Studia z dziejów Kościoła katolickiego”, 1/1960.
• Statuty synodalne wieluńsko-kaliskie Mikołaja Trąby z roku 1420, publ. J. Fijałek, A. Vetulani, Krakow 1951.
• Ulanowski B., O pracach przygotowawczych do historii prawa kanonicznego w Polsce, Krakow 1887.
• Walkusz J., Husytyzm, in: Encyklopedia Katolicka, vol. 6, Lublin 1993, col. 1346.
• Wojciechowska B., Kościół wobec folkloru w Polsce w XIV i XV wieku, „Kieleckie Studia Teologiczne”, 13/2014, pp. 151-163.
• Zygner L., Wkład Kościoła płockiego i wrocławskiego w życie synodalne metropolii gnieźnieńskiej końca XIV i pierwszej połowy XV wieku, „Studia Mazowieckie”, 3/2015, pp. 85-119.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2019.26.2.5