Zapomniane wiejskie nowożytne cmentarze Podlasia - stan badań a perspektywy badawcze

• Authors: Joanna Wawrzeniuk

Title variants

EN

Forgotten modern rural cemeteries of Podlasie – the state of studies and research perspectives

Abstracts

EN

The article discusses issues related to the research on modern rural cemeteries in Podlasie. The paper examines the results of a study of modern Podlasie cemeteries in the following localities: Dąbrówki, Kleosin, Koźliki, Mościcha, Nowodworce, Pajewo, Tykocin and Zbucz. In spite of incomplete information in various written and cartographic sources, rural cemeteries provide a starting point for investigating the regional funerary rites and rituals, they offer an opportunity to learn about the structure of the rural population, kinship of the buried individuals, the mortality of adults and adolescents, describe palaeopathology, and determine the economic and social status of the deceased.

PL

W artykule poruszono zagadnienia związane z badaniami wiejskich cmentarzy nowożytnych na terenie Podlasia. W niniejszym tekście omówiono wyniki badań podlaskich nowożytnych cmentarzy w miejscowościach: Dąbrówki, Kleosin, Koźliki, Mościcha, Nowodworce, Pajewo, Tykocin i Zbucz. Mimo niepełnych informacji w różnych źródłach pisanych czy kartograficznych wiejskie cmentarze stanowią punkt wyjścia do zbadania regionalnej obrzędowości pogrzebowej i rytuałów, stwarzają możliwość poznania struktury populacji wiejskiej, pokrewieństwa pochowanych osobników, śmiertelności osób dorosłych oraz młodocianych, opisania paleopatologii a także określenia statusu ekonomiczno-społecznego zmarłych.

Keywords

PL

Podlasie; cmentarze nowożytne; badania archeologiczne; kultura funeralna

EN

Podlasie; modern cemeteries; archaeological research; funeral culture

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2021
• Volume: 28
• Issue: 1
• Pages: 133-148

Dates

published

2021

Contributors

author

Joanna Wawrzeniuk

• Instytut Archeologii Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

• https://orcid.org/0000000221573559

References

• Summariusz transakcji kościoła Częstoborowskiego, Biblioteka PAN w Kórniku, rkp. 1735, k. 7v.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Zbiór kartograficzny, sygn. 134-2: Starostwo Suraskie, 1761 (12 arkuszy).
• Dučyc L., Klimkovič I., Sakral’naja geagrafija Belarusi, Minsk 2011.
• Dziobek-Romański J., Cmentarze – zarys regulacji historycznych, prawnych i kanonicznych, „Rocznik Historyczno-Archiwalny”, 13/1999, s. 3-32.
• Filimoniuk L., Zbucz-wieś ze starożytną metryką, „Nad Buhom i Narvoju”, 3/2003, s. 39-40, http://nadbuhom.pl/art_0741.html (dostęp: 10.11.2019).
• Jackowski A., Kilka truizmów na temat śmierci, kultury ludowej i sposobu patrzenia na jej wytwory, „Polska Sztuka Ludowa, Konteksty”, 1986, t. 40, nr 1-2, s. 3-8.
• Jemielity W., Cmentarze w diecezji augustowskiej czyli sejneńskiej, „Prawo Kanoniczne”, 37/1994, nr 3-4, s. 267-284.
• Karbownik H., Ofiary „iura stolae” na ziemiach polskich w latach 1285-1918, Lublin 1995.
• Kiersnowska T., Chrzty, śluby i pogrzeby poza kościołem i cmentarzem parafialnym (kilka przykładów), „Przeszłość Demograficzna Polski”, 12/1980, s. 175-176.
• Kolberg O., Dzieła wszystkie, t. 52: Białoruś-Polesie, Warszawa 1984.
• Kolbuszewski J., Cmentarze, Wrocław 1996.
• Krasnodębski D., Olczak H., Problemy datowania nekropoli kurhanowych na Podlasiu: przykład cmentarzyska w Koźlikach nad Narwią. Elementy wczesnośredniowiecznych rytuałów funeralnych i kultowych w dorzeczu górnej Narwi w IX-XIII wieku: nowe badania i analizy wcześniej pozyskanych źródeł, w: Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim, red. A. Buko, Warszawa 2019, s. 90-94.
• Krasnodębski D., Wstępne sprawozdanie z badań przeprowadzonych na stanowisku Zbucz, st. 3, AZP 45-98/4. Grodzisko wczesnośredniowieczne, Białystok 2003, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Krasnodębski D., Wstępne sprawozdanie z badań przeprowadzonych na stanowisku Zbucz, st. 3, AZP 45-98/4. Grodzisko wczesnośredniowieczne, Białystok 2004, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Krasnodębski D., Wstępne sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych na stanowisku Zbucz, st. 3, AZP 45-98/4, woj. podlaskie, Białystok 2010, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Maciszewski R., Charakterystyka znalezisk sepulkralnych, w: Opracowanie wyników badań przeprowadzonych na stan. Pajewo 45, red. B. Zgodziński, Łódź 2012, s. 23-204.
• Maroszek J., Tęgowski J., Pogranicze polsko-rusko-litewskie, w: Historia województwa podlaskiego, red. A. Dobroński, Białystok 2010, s. 19-37.
• Matus I., Lud nadnarwiański, Białystok 2000.
• Michaluk D., Z dziejów Narwi i okolic. W 480 rocznicę nadania prawa chełmińskiego 1514-1994, Białystok-Narew 1996.
• Mioduszewska A., Umieralność w Polsce północno-wschodniej w drugiej połowie XVIII wieku i w pierwszej połowie XIX wieku. Przyczynek do analizy socjo-demograficznej, w: Choroba i śmierć w perspektywie społecznej w XIII-XXI wieku, red. D. K. Chojecki, E. Włodarczyk, Warszawa 2010, s. 171-186.
• Pałka P., Cmentarze, w: Encyklopedia Katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1989, s. 517-521.
• Pawlata L., Ratownicze badania wykopaliskowe na odcinku km 22+170 do 22+250 m w miejsc. Mościcha, gm. Dąbrowa Białostocka, podczas realizacji inwestycji „Budowa wraz z rozbudową drogi wojewódzkiej nr 673 wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi i niezbędną infrastrukturą na odcinku Dąbrowa Białostocka-Sokółka wraz z obejściami miejscowości”, Białystok 2017, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Pawlata L., Wczesnonowożytny cmentarz w miejscowości Mościcha. Sidry w świetle źródeł archeologicznych, „Biuletyn Konserwatorski”, 2018, nr 24, s. 119-135.
• Pokrovskij F. V., Archaeologičeskaja karta grodnenskoj gubernii, Vilna 1895.
• Rudnicki Z., Konteksty tanatyczne kultury ludowej, w: Twórczość ludowa, niech się pod strzechą nie chowa! Szanse i zagrożenia dla przetrwania dorobku naszych przodków w dobie postępującej globalizacji, red. K. Sawicki, Czeremcha 2011, s. 63-71.
• Sawicki J., Concilia Poloniae. Źróda i studia krytyczne, t. 2: Synody diecezji łuckiej i ich statuty, Warszawa 1949.
• Sikora S., Cmentarz. Antropologia pamięci. „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa”, 1986, t. 40, nr 1-2, s. 57-68.
• Słownik nazw miejscowych regionu Puszczy Białowieskiej na przykładzie wybranych wsi z gmin: Bielsk Podlaski, Czyże, Dubicze Cerkiewne, Hajnówka, Kleszczele, Narew, Narewka, Orla, red. M. Stepaniuk, L. Filimoniuk, Puchły 2007.
• Sokół M., Wróbel W., Kościół i parafia pw. Bożego Ciała w Surażu. Monografia historyczna do 1939 r., Suraż 2010.
• Spiss A., Wiejskie cmentarze w Polsce, w: Śmierć – przestrzeń – czas – tożsamość w Europie Środkowej około roku 1900. Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w dniach 8-10 grudnia 1996, red. naukowa K. Grodziska, J. Purchla, Kraków 2002, s. 215-234.
• Straczuk J., Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi, Wrocław 2006.
• Wawrusiewicz A., Wstępne sprawozdanie z badań archeologicznych realizowanych w 2018 roku na cmentarzysku nowożytnym odkrytym w Nowodworcach, gm. Wasilków, woj. podlaskie podczas realizacji inwestycji; „Budowa i rozbudowa drogi wojewódzkiej Nr 676 wraz z drogowymi obiektami inżynierskim i niezbędną infrastrukturą techniczną na odcinku Białystok-Supraśl wraz z obejściem m. Ogrodniczki i m. Krasne”, Białystok 2018, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Wawrzeniuk J., Opracowanie wyników z ratowniczych badań archeologicznych cmentarzyska szkieletowego w miejscowości Kleosin, st. 1, gm. Juchnowiec Kościelny, woj. podlaskie. AZP 38-86/-, Białystok 2013, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Wawrzeniuk J., Sprawozdanie wstępne z archeologicznych badań ratowniczych cmentarzyska szkieletowego w miejscowości Dąbrówki, st. 11, gm. Wasilków, woj. podlaskie, AZP 35-87/25 – nazwa lokalna „Cygańska Brama”, Białystok 2019, maszynopis w archiwum WUOZ w Białymstoku.
• Wiślicz T., Ile kosztował pogrzeb chłopa w Polsce XVII-XVIII wieku (i kto za to płacił)?, w: Wesela, chrzty i pogrzeby w XVI-XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 273-286.
• Wiślicz T., Zarobić na duszne zbawienie. Religijność chłopów małopolskich od połowy XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 2001.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2021.28.1.10

Biblioteka Nauki

1832060