Czynniki historyczne warunkujące obecną sytuację wyznaniową w Polsce

• Authors: Sławomir Romański-Cebula

Abstracts

EN

Among the multiple factors determining the contemporary legal and social status of the Church and religious associations, historical events and experiences seem to have had a crucial role. They have influenced not only the demographic picture of denominations but also the awareness and identity of contemporary Polish citizens. While being strictly correlated to societal, demographic, political and legal reasons, these factors can be a valuable subject of research for scholars and scientists dealing with different scientific areas. The author’s objective is to isolate and analyse the most important historical events and experiences helpful for describing the status of religion in Poland.

PL

Wśród wielu czynników determinujących współczesną sytuację prawną i społeczną Kościołów i związków wyznaniowych, wydarzenia i doświadczenia historyczne wydają się mieć kluczową rolę. Kształtują one nie tylko demograficzny obraz wyznań, ale sięgają znacznie głębiej, stanowiąc o świadomości i tożsamości współczesnych mieszkańców Polski. Wprawdzie ściśle skorelowane z czynnikami społecznymi, demograficznymi, politycznymi czy prawnymi – po wyodrębnieniu mogą stać się bardzo cennym przedmiotem badań dla przedstawicieli różnych nauk. Autor artykułu stawia sobie za cel wyodrębnienie i poddanie wstępnej analizie najważniejszych wydarzeń i doświadczeń historycznych pomocnych w opisie obrazu religijnego Polski.

Keywords

PL

religia w Polsce; historia; relacje państwo–Kościół

EN

religion in Poland; history; Church – State relationship

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2021
• Volume: 28
• Issue: 1
• Pages: 233-246

Dates

published

2021

Contributors

author

Sławomir Romański-Cebula

• Instytut Historii Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

• https://orcid.org/0000000306294196

References

• Annarium Statisticum Ecclesiae in Polonia AD 2019, oprac. W. Sadłoń, Warszawa 2019.
• Dominicantes 2009, http://iskk.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=116:dominicantes-2009&catid=34:kosciol-powszechny&Itemid=68 (dostęp: 27.09.2019).
• Dominicantes i communicantes 1980-1999, http://www.iskk.pl/component/content/article/47-uncategorised/64-dominicantes2?Itemid=134 (dostęp: 27.09.2019).
• Dominicantes 1992-2010 – wykresy, http://www.iskk.pl/component/content/article/47-uncategorised/75-dominicantes3?Itemid=134 (dostęp: 27.09.2019).
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.).
• Kościoły i związki wyznaniowe wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych, https://www.gov.pl/attachment/ab4e6043-57f6-4ba0-9465-8e88ea36644b (dostęp: 27.09.2019).
• Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium” Watykan 1965, https://portal.tezeusz.pl/2009/01/21/konstytucja-dogmatyczna-o-kosciele-lumen-gentium/ (dostęp: 27.09.2019).
• Mały Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 2019.
• Rejestr wyznań Prowadzony przez Ministerstwo Cyfryzacji, stan na 3.09.2019: https://www.gov.pl/attachment/ab4e6043-57f6-4ba0-9465-8e88ea36644b (dostęp: 27.09.2019).
• Rozporządzenie Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy (Dz. U. z 1999 r. Nr 26, poz. 235).
• Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Warszawa 2015.
• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 2015 r. poz. 90).
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz.U. 1989, Nr 25 poz. 155).
• Wzajemne uznanie chrztu przez Kościół katolicki w Polsce i Kościoły zrzeszone w Polskiej Radzie Ekumenicznej, https://ekumenizm.wiara.pl/doc/477992.Sakrament-chrztu-znakiem-jednosci-Deklaracja-Kosciolow-w-Polsce (dostęp: 27.09.2019).
• Adamczyk T., Desekularyzacja w warunkach globalizacji, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków 2007, s. 64-76.
• Barker E., The protection of minority religions in Estern Europe, w: Protecting the human Rights of Religious Minorities in Eastern Europe, red. P. G. Danchin, E. A. Cole, New York 2002, s. 82.
• Berger P. L., Alternatywne nowoczesności, www.newsweek.pl/alternatywne--nowoczesnosci,45397,1,1.html (dostęp: 3.05.2015).
• Berger P. L., Modernizacja jako uniwersalizacja herezji, w: red. H. Grzymała-Moszczyńska, Religia a życie codzienne, cz. 1, Kraków 1990, s. 13-47.
• Berger P. L., Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, Kraków 1997.
• Beyer P., Religia i globalizacja, Kraków 2005.
• Boguszewski R., „Polak-katolik”. Casus polskiej religijności w warunkach globalizacji na podstawie badań empirycznych CBOS, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków 2007, s. 239-252.
• Borowik I., Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu, Kraków 2000.
• Borowik I., Pluralizm jako cecha przemian religijnych w kontekście transformacji w Polsce, w: Pluralizm religijny i moralny w Polsce, red. I. Borowik, T. Doktór, Kraków 2001, s. 13-46.
• Casanova J., Religie publiczne w nowoczesnym świecie, Kraków 2005.
• Cebula S., Funkcja kontrolna w procesie rejestracji kościołów i innych związków wyznaniowych w Polsce, „Studia Redemptorystowskie”, 2018, nr 16, s. 423-432.
• Cebula S., Prawa i wolności religijne we współczesnej Polsce, Kraków 2011.
• Dylągowa H., Kościół Unicki na ziemiach Rzeczypospolitej 1596-1918: zarys problematyki, „Przegląd Wschodni”, 1992/1993, t. 2, z. 2 (6), s. 257-287.
• Dziurok A., Marecki J., Musiał F., Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945-1953, Kraków-Katowice 2012.
• Gołębiowski Krzysztof, 15 lat temu deklaracja o chrzcie Kościołów chrześcijańskich w Polsce, https://ekai.pl/lat-temu-deklaracja-o-chrzcie-kosciolow-chrzescijanskich-w-polsce/ (dostęp: 27.09.2019).
• Górowska B., Wolność sumienia i religii w realiach polskich, w: Dylematy wolności sumienia i wyznania w państwach współczesnych, red. A. Czohara, B. Górowska, M. Nadolski, J. Osuchowski, Warszawa 1996, s. 65-83.
• Hryniewicz W., Na drodze pojednania. Medytacje ekumeniczne, Warszawa 1998.
• Isakowicz-Zaleski T., Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej, Kraków 2007.
• Jan Paweł II, Encyklika o działalności ekumenicznej „Ut unum sint”, https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/encykliki/ut_unum_1.html (dostęp: 27.09.2019).
• Jan Paweł II. Encyklopedia dialogu i ekumenizmu, red. E. Sakowicz, Radom 2006.
• Jaroń J., Seminaria i katolickie szkolnictwo, w: Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczuk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991, s. 235-251.
• Kowalski M., Polskość, katolicyzm i inne wyznania, w: Religia a obcość, red. E. Nowicka, Kraków 1991, s. 139-163.
• Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe a grupa dominująca w Polsce, red. J. Mucha, Warszawa 1999.
• Luckmann T., Niewidzialna religia. Problem religii we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1996.
• Majewski J., Ekumenizm w zmieniającej się sytuacji. Jedność chrześcijan w ostatnich latach pontyfikatu Jana Pawła II, w: Pontyfikat ekumenicznej nadziei. Z Janem Pawłem II na drogach ekumenii, red. Z. Glaeser, Opole 2008, s. 284-301.
• Marek Ł, Bortlik-Dźwierzyńska M., Za Marksem bez Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce w latach 1945-1989, Katowice 2014.
• Mariański J., Globalizacja i Kościoły – sprzymierzeńcy czy konkurenci?, w: Religia i religijność w warunkach globalizacji, red. M. Libiszowska-Żółtkowska, Kraków 2007, s. 105-126.
• Mariański J., Praktyki religijne w Polsce w procesie przemian, w: Postawy społeczno-religijne Polaków 1991-2012, red. L. Adamczuk, E. Firlit, W. Zdaniewicz, Warszawa 2013, s. 59-102.
• Mariański J., Religia i Kościół między tradycją i ponowczesnością. Studium socjologiczne, Kraków 1997, s. 80-98.
• Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970-1989), Kraków 2007.
• Norris P., Inglehart R., Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie, Kraków 2006.
• Nowicka E., Polak-katolik. O związkach polskości z katolicyzmem w społecznej świadomości Polaków, w: Religia a obcość, red. E. Nowicka, Kraków 1991, s. 117-138.
• Pawłowski S., Ekumeniczne dokumenty i inicjatywy Jana Pawła II oraz ich istotne przesłanie, w: Pontyfikat ekumenicznej nadziei. Z Janem Pawłem II na drogach ekumenii, red. Z. Glaeser, Opole 2008, s. 173-183.
• Pleskot P., Zabić. Mordy polityczne w PRL, Kraków 2016.
• Polska 1939-1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami, red. W. Materski, T. Szarota, Warszawa 2009, 353 s.
• Robertson R., Internationalization and Globalization, „University Center for International Studies Newsletter”, 1989, spring, s. 8-9.
• Sadłoń W., Życie religijne Polaków na przestrzeni wieków, w: 1050 lat chrześcijaństwa w Polsce, red. P. Ciecieląg, B. Łazowska, P. Łysoń, W. Sadłoń, Warszawa 2016, s. 213-228.
• Śliwa T., Kościół greckokatolicki na „ziemiach zabranych” (1815-1839); Kościół greckokatolicki w Królestwie Polskim (1815-1875), w: Historia Kościoła w Polsce, t. II, cz. 1, red. B. Kumor, Z. Oberyński, Poznań 1979, s. 497-511.
• Terlecki R., Szczepaniak J., Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą. Studia i materiały. Tom 1, Kraków 2007, s. 135-164.
• Tischner J., Nieszczęsny dar wolności, Kraków 1996.
• Zieliński T. J., Trzy systemy prawnej ochrony wolności religijnej o zasięgu międzynarodowym, w: Religia a współczesne stosunki międzynarodowe, red. B. Bednarczyk, Z. Pasek, P. Stawiński, Kraków 2010, s. 25-16.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2021.28.1.17

Biblioteka Nauki

1832313