Dewocjonalia w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI–XVIII wiek)

• Authors: Katarzyna Justyniarska-Chojak

Title variants

EN

Devotional items in bourgeois post-humous inventories of Lesser Poland (16th-18th centuries)

Abstracts

EN

In posthumous inventories, which constitute a kind of material summary of life, one can find various kinds of movables, arranged according to specific categories. Among them there were also devotional items, which, however, constitute a part of the legacy that escapes easy classification. Some of them may have been used as elements of interior decoration (paintings, sculptures, crucifixes). On the other hand, religious symbols in the form of crosses, Agnus Deis or rosaries, indicated certain spiritual needs of their wearers and at the same time testified to their wealth. Despite the fact that the number of posthumous inventories containing devotional items was not particularly impressive, even in such a modest juxtaposition we can see which artefacts enjoyed greater popularity during the analysed centuries. Most frequently mentioned were crosses and rosaries, and in the 17th century, additionally, Agnus Deis.

PL

W inwentarzach pośmiertnych, stanowiących pewnego rodzaju materialne podsumowanie życia, odnaleźć można różnego rodzaju ruchomości, uporządkowane według określonych kategorii. Wśród nich znajdowały się również dewocjonalia, stanowiące jednak część spuścizny umykającą łatwym klasyfikacjom. Niektóre z nich mogły stanowić element wyposażenia wnętrz (obrazy, rzeźby, krucyfiksy). Natomiast symbole religijne w postaci krzyżyków, agnusków czy różańców, wskazywały na pewne potrzeby natury duchowej noszących je osób, a jednocześnie świadczyły o ich zamożności. Mimo, że liczba inwentarzy pośmiertnych, w których notowano dewocjonalia nie była szczególnie imponująca, to nawet w tak skromnym zestawieniu widać, jakie artefakty na przestrzeni analizowanych stuleci, cieszyły się większą popularnością. Najczęściej wymieniano bowiem krzyżyki i różańce, a w XVII wieku dodatkowo agnuski.

Keywords

PL

dewocjonalia; inwentarz pośmiertny; miasta; mieszczanie; Małopolska

EN

devotional articles; posthumous inventory; towns; burghers; Lesser Poland

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2021
• Volume: 28
• Issue: 1
• Pages: 62-75

Dates

published

2021

Contributors

author

Katarzyna Justyniarska-Chojak

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce

• https://orcid.org/000000032945253X

References

• Archiwum Kapituły Katedralnej Sandomierskiej:
• Akta wójtowskie Nowej Słupi 1623-1644, sygn. 10.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddz. I:
• Akta miasta Biecza, Księga ławnicza biecka 1556-1559, sygn. 29/101/0/2/6; Księga ławnicza biecka 1579-1585, sygn. 29/101/0/2/9; Księga ławnicza biecka 1585-1593, sygn. 29/101/0/2/10; Księga ławnicza biecka 1593-1603, sygn. 29/101/0/2/11; Księga ławnicza biecka 1603-1612, sygn. 29/101/0/2/12; Księga ławnicza biecka 1639-1649, sygn. 29/101/0/2/17; Księga ławnicza biecka 1662-1677, sygn. 29/101/0/2/18; Księga radziecka biecka 1644-1693, sygn. 29/101/0/3/24.
• Akta miasta Czchowa, Proconsularia, consularia, advocatialia et scabinalia 1698-1716, sygn. 29/104/0/2/30.
• Akta miasta Kęty, Księga radziecka Kęt 1688-1699, sygn. 29/107/0/2/19.
• Akta miasta Pilzna, Księga ławnicza Pilzna 1647-1654, sygn. 29/112/0/3/73; Księga radziecka Pilzna 1756-1761, sygn. 29/112/0/2/58; Księga podwójcińsko-ławnicza Pilzna 1568-1576, sygn. 29/112/0/2/65; Księga podwójcińsko-ławnicza Pilzna 1601-1609, sygn. 29/112/0/3/83.
• Archiwum Narodowe w Krakowie, Oddz. III:
• Akta miasta Nowego Sącza, Acta scabinalia 1566-1574, sygn. 29/110/15; Acta scabinalia 1584-1593, sygn. 29/110/22; Acta scabinalia (iudiciaria criminalia) 1590-1604, sygn. 29/110/24; Acta scabinalia 1601-1604, sygn. 29/110/27; Acta scabinalia 1625-1628, sygn. 29/110/45; Acta scabinalia 1630-1632, sygn. 29/110/47; Acta scabinalia 1641-1645, sygn. 29/110/50; Acta scabinalia 1647-1649, sygn. 29/110/52; Acta scabinalia 1651-1658, sygn. 29/110/54; Acta scabinalia 1666-1669, sygn. 29/110/59; Acta scabinalia 1671-1675, sygn. 29/110/62; Acta scabinalia 1676-1682, sygn. 29/110/63; Acta scabinalia 1689-1694, sygn. 29/110/88; Acta consularia et scabinalia 1705-1712, sygn. 29/110/92.
• Akta miasta Wieliczki, Akta podkomorskie Wieliczki 1622-1772, sygn. 29/117/22; Odpisy i wypisy z akt radzieckich wielickich 1614-1763, sygn. 29/117/18; Odpisy i wypisy z akt radzieckich wielickich 1764-1788, sygn. 29/117/19.
• Księga ławnicza miasta Skawiny (protokół mniejszy) w późniejszych latach radziecko-ławnicza 1661-1667, sygn. 29/114/17.
• Księga radziecka miasta Skawiny (protokół) 1577-1614, sygn. 29/114/19.
• Księga radziecko-ławnicza Grybowa 1602-1638, sygn. 29/121/70.
• Archiwum Państwowe w Sandomierzu:
• Akta miasta Sandomierza, Księga ławnicza 1657-1660, sygn. 4; Księga radziecka 1628-1641, sygn. 10.
• Biblioteka Czartoryskich w Krakowie:
• Akta wójtowskie i radzieckie Szydłowca 1614-1650, sygn. 3907.
• Bętkowska B., Bieniarzówna J., Inwentarze ruchomości ubogiego mieszczaństwa krakowskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 5/1957, s. 76-99.
• Gdański inwentarz mienia domowego Magdaleny Szumanowej z 1706 roku, oprac. i wyd. A. R. Chodyński, H. Dwilewicz, Wrocław-Warszawa-Kraków 1984.
• Groicki B., Obrona sierot i wdów, oprac. K. Koranyi, Warszawa 1958.
• Groicki B., Porządek sądów i sprawa miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, oprac. K. Koranyi, Warszawa 1953.
• Inwentarze mieszczan wojnickich 1589-1822, wyd. B. Trelińska, Wojnicz 1995.
• Inwentarze mieszczańskie z lat 1528-1635 z ksiąg miejskich Poznania, wyd. S. Nawrocki, J. Wisłocki, Poznań 1961.
• Inwentarze mieszczańskie z XVIII wieku z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 1: Z lat 1700-1758, wyd. J. Burszta, C. Łuczak, Poznań 1962.
• Inwentarze mieszczańskie z XVIII wieku z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 2: 1759-1793, wyd. J. Burszta, C. Łuczak, Poznań 1965.
• Agnusek, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1: A- Bany, red. S. Bąk, M. R Mayenowa, F. Pepłowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966, s. 91.
• Bartkiewicz M., Odzież i wnętrza domów mieszczańskich w Polsce w drugiej połowie XVI i w XVII wieku, Wrocław 1974.
• Balcerzak E., Metal Articles in Urban Households of 18th Century Poland, w: Omnia Res Mobilia. Polish Studies in Posthumous Inventories of Movable Property in the 16th-19th Century, ed. J. Kruppé, A. Pośpiech, Warsaw 1999, s. 107-148.
• Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006.
• Gadocha M., Testamenty i inwentarz Jadwigi i Marcina Mitkiewiczów. Przyczynek do dziejów mieszczaństwa krakowskiego, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 2011, t. 3, s. 98-121.
• Główka D., Majątek osobisty duchowieństwa katolickiego w Koronie w XVII i XVIII wieku, Warszawa 2004.
• Justyniarska-Chojak K., Inwentarze pośmiertne z małych i średnich miast Małopolski (w XVI-XVIII wieku), Kielce 2020.
• Justyniarska-Chojak K., Książki w mieszczańskich inwentarzach pośmiertnych z terenu Małopolski (XVI-XVII wiek), w: Historia magistra vitae est… Studia z dziejów społeczno-gospodarczych i kulturalnych. Księga jubileuszowa dedykowana prof. zw. dr. hab. Wiesławowi Cabanowi z okazji 45-lecia pracy naukowej, red. L. Michalska-Bracha, M. Przeniosło, B. Wojciechowska, Kielce 2016, s. 57-66.
• Justyniarska-Chojak K., Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI-XVIII wiek), Kielce 2010.
• Kizik E., Wesele, kilka chrztów i pogrzebów. Uroczystości rodzinne w mieście hanzeatyckim od XVI do XVIII wieku, Gdańsk 2001.
• Kołyszko M., Dewocjonalia z końca XVI-XVIII wieku pochodzące z badań archeologicznych na terenie Polski (stan zachowania, identyfikacja, zagadnienia konserwatorskie), Toruń 2013.
• Kołyszko M., Wizerunki podwójnego krzyża w kulturze Polski, Toruń 2015.
• Letkiewicz E., Klejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiellonów i Wazów, Lublin 2006.
• Motylewicz J., Społeczeństwo Przemyśla w XVI i XVII wieku, Rzeszów 2005.
• Nowiński J., Agnusków zapomniana moc, sława i piękno – rzecz o papieskim „Agnus Dei”, „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 30/2011, s. 245-267.
• Pacyfikał, w: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 23: P-Przy, red. F. Pepłowski, Warszawa 1995, s. 10.
• Pisarzak M., Dewocjonalia, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 1226.
• Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992.
• Saczyńska M., Mieszczan krakowskich domowe świętości, czyli wyobrażenia dewocyjne w przestrzeni prywatnej (przykłady wczesnonowożytne), w: Rzeczy i ludzie. Kultura materialne w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa 2014, s. 275-286.
• Saczyńska M., Prywatna przestrzeń sakralna. Przykłady wykorzystywania ołtarzy przenośnych w późnośredniowiecznej Polsce, w: Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII-XIX wiek), red. M. R. Pauk, M. Saczyńska, Warszawa 2010, s. 111-127.
• Sowina U., Ubiór mieszczanek krakowskich w świetle inwentarzy rzeczy z przełomu średniowiecza i nowożyności, w: Habitus facit hominem. Społeczne funkcje ubioru w średniowieczu i w epoce nowożytnej, red. E. Wółkiewicz, M. Saczyńska, M. Pauk, Warszawa 2016, s. 163-177.
• Torój E., Inwentarze książek lubelskich introligatorów z pierwszej połowy XVII wieku, Lublin 2000.
• Torój E., Inwentarz księgozbioru Piotra Kliszewskiego lekarza lubelskiego z pierwszej połowy XVII wieku, „Folia Bibliologica”, 1990/1991, vol. 38/39, s. 123-143.
• Torój E., Mieszczańskie kolekcje książek w siedemnastowiecznym Lublinie, „Folia Bibliologica”, 2004/2005, vol. 52/53, s. 19-37.
• Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2021.28.1.5

Biblioteka Nauki

1832071