Codzienne sprawy w kręgu dworu Marii z Kątskich Potockiej (zm. 1768). Zarys problemu na podstawie korespondencji kierowanej do starościny lwowskiej w latach 1765-1766

• Authors: Urszula Kicińska

Title variants

EN

Day-to-day affairs at the court of Maria Kątska Potocka (d. 1768). Outline of the problem on the basis of correspondence addressed to the starostess of Lviv in the years 1765-1766

Abstracts

EN

Maria Potocka née Kątska (1722-1768), starostess of Lviv, is an extraordinary figure. She is considered a precursor of the Polish Enlightenment, a bibliophile, and an art patroness. She inherited a huge fortune of the Kątski, Denhoff, and Szczuka families, which became the foundation of the Potocki family’s later economic power. Together with her husband, Eustachy Potocki (1720-1768), she was engaged in large-scale business and patronage activities. Still, little is known about daily life at the Potocki manor. Therefore, the article focuses on presenting her activities, especially in the areas of managing her extensive estates, raising and educating her children, and charitable activities. These factors created her everyday life.

PL

Maria z Kątskich Potocka (1722-1768), starościna lwowska, to postać nietuzinkowa. Uznawana jest za prekursorkę polskiego oświecenia, bibliofilkę oraz mecenaskę sztuki. Dziedziczka ogromnej fortuny po Kątskich, Denhoffach i Szczukach, która stała się podstawą późniejszej potęgi ekonomicznej rodu Potockich. Była żoną Eustachego Potockiego (1720-1768), wraz z którym prowadziła rozległą działalność gospodarczą i patronacką. Wciąż jednak niewiele wiadomo na temat życia codziennego na dworze Potockiej. Stąd w artykule uwaga skupiona została na zaprezentowaniu jej aktywności, głównie w sferze zarządu nad rozległymi dobrami, wychowania i wykształcenia dzieci, czy też działalności fundatorskiej. Czynniki te kreowały jej codzienność.

Keywords

PL

dwór szlachecki; codzienność; kultura szlachecka; Rzeczpospolita; XVIII wiek

EN

manor house; daily; noble culture; Polish-Lithuanian Commonwealth; 18th century

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 2
• Pages: 162-177

Dates

published

2022

Contributors

author

Urszula Kicińska

• Instytut Historii i Archiwistyki, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

• https://orcid.org/0000000279675312

References

• Anusik Z., Podział latyfundium Eustachego i Marianny z Kątskich Potockich w 1771 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, 18/2018, nr 1, s. 5-24.
• Anusik Z., Potocki Jerzy Michał (1753-1801), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. s. 44-47.
• Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
• Barczyk A., Rezydencje rodu Mniszchów w czasach saskich. Historia i założenia ideowe architektury, Łódź 2021.
• Court, nobles and festivals. Studies on the Early Modern visual culture, red. O. J. Rojewski, M. Soboczyńska-Szczepańska, Katowice 2019.
• Duchoňová D., Palatín Mikuláš Esterházy. Dvorská spoločnost’ a aristokratická každodennost’, Bratislava 2017.
• Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021.
• Gombin K., Eustachy Potocki i Ludwik Markiewicz – rola kolatora i proboszcza przy budowie kościoła pałacowego p.w. św. Marii Magdaleny w Syrnikach, w: Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2003, s. 249-262.
• Gobin K., Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009
• Gombin K., Krystian Gotfryd Deybel – architekt i adiutant Eustachego Potockiego, w: Studia nas sztuką renesansu i baroku, red. J. Lileyko, I. Rolska-Boruch, t. 5, Lublin 2004, s. 385-391.
• Gombin K., Pałac Eustachego Potockiego w Radzyniu Podlaskim jako wyznacznik społecznej pozycji magnata, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 6/2008, s. 55-66,
• Grochulska B., Potocki Stanisław Kostka (1755-1821), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 158-170.
• Grosfeld B., Potocki Eustachy (1719-1768), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław-Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1983, s. 804-807.
• Hill, B. Servants. English domestics in the eighteenth century, Oxford 1996.
• Jakuboszczak A., Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718-1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
• Janeczek Z., Ignacy Potocki. Marszałek Wielki Litewski (1750-1809), Katowice 1992.
• Janeczek Z., Korespondencja Marianny z Kątskich Potockiej z komendantem twierdz ukrainnych generałem Joachimem Potockim, z lat 1756-1769, w: Ród Potockich w odmęcie historii (XVII-XX w.). Wydanie II poprawione i uzupełnione, red. Z. Janeczek, Katowice 2010, s. 403-452.
• Kaleta R., Wzmianki o życiu teatralnym Warszawy w korespondencji Marianny z Kąstkich Potockiej (1765-1766), „Pamiętnik Teatralny”, 15/1966, z. 1-4, s. 146-166.
• Karkucińska A., Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676-1746). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa 2000.
• Kicińska U., Listy Kazimierza Młockiego, preceptora młodych Szczuków, jako przykład źródła do badań nad staropolskimi podróżami edukacyjnymi, w: Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017, s. 327-344.
• Koskiewiczowa T., Wstęp, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 5-8.
• Kowalik J., Maria z Kątskich Potocka (ok. 1720-1768): przyczynek do życia kulturalnego w Radzyniu w II połowie XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 2001, nr 1, s. 35-46.
• Kowalik-Bylicka J., Ignacy Potocki 1750-1809, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, 1/2018, nr 16, s. 278-283.
• Kowecka E., W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX wieku, Warszawa 1984.
• Krakowski B., Kossakowska Katarzyna z Potockich (1722-1803), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 14, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968-1969, s. 255-260.
• Kulesza-Woronicka I., Dwór Izabeli z Poniatowskich Branickiej 1771-1808, w: Izabela z Poniatowskich Branicka. Życie i działalność publiczna, red. C. Kuklo, Białystok 2014, s. 87-116.
• Kulesza-Woroniecka I., Pozycja służby w strukturze i organizacji dworu magnackiego w XVIII wieku, w: Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa 2008, s. 329-340.
• Kulesza-Woroniecka I., Współpracownicy Izabeli Branickiej w latach 1771-1808, „Studia Podlaskie”, 20/2012, s. 155-174.
• Kuras K., Dwór królowej Marii Leszczyńskiej. Ludzie, pieniądze, wpływy, Kraków 2018.
• Lengyelová T., Život na šl’achtickom dvore. Odev, strava, domácnost’, hygiena a vol’ný čas, Bratyslava 2016.
• Markuszewska A., Festa i muzyka na dworze Marii Kazimiery Sobieskiej w Rzymie (1699-1714), Warszawa 2012.
• Morcinek R., Deybel de Hammerau Krystian Gotfryd (1725-1798), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939-1946, s. 135-136.
• Nowak J.S., Lekarze i służba medyczna na dworze Elżbiety i Adama Sieniawskich (1669-1729), w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – gospodarka – kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020, s. 305-326.
• Penkała-Jastrzębska A., Służba na kobiecym dworze magnackim. Przyczynek do analizy zagadnienia w świetle rejestrów dworskich Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 155-176.
• Persson F., Women at the Early Modern Swedish Court. Power, Risk, and Opportunity, Amsterdam 2021.
• Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. A. Roćko, Warszawa 2014.
• Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
• Popiołek B., Dwór Jadwigi z Jabłonowskich Woroniczowej, kasztelanowej kijowskiej, jako przykład organizacji szlacheckiego dworu kobiecego XVIII w., w: Dwór kobiecy w Rzeczypospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzel, Kraków 2021, s. 125-154.
• Pośpiech A., Tygielski W., Społeczna rola dworu magnackiego w XVII-XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 69/1978, z. 2, s. 215-234.
• Roszak S., Dwór warszawski a dwory prowincji: między konfrontacją a potrzebą adaptacji, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 9-18.
• Rudnicka J., Maria z Kątskich Potocka, jako tłumaczka Moliera, w: Między Barokiem a Oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 1996, s. 285-296.
• Ryba J., Dwory przyjmują gości (O kulturotwórczej funkcji królewskich odwiedzin), w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 57-68.
• Sawicka-Jurek J., „Pod wdzięcznym onej rozkazem” – o kulturotwórczej roli dworu Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 263-273.
• Słaby A., Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków 2014.
• Stasiewicz K., Aktywność kulturowa dworu księżnej Barbary z Duninów Sanguszkowej, w: Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. T. Koskiewiczowa, A. Roćko, Warszawa 2005, s. 159-171.
• Stojek-Sawicka K., Duchowieństwo katolickie w życiu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, Toruń 2011.
• Targosz K., Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa 1997.
• Targosz K., Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646-1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław 1975.
• Ujma M., Archiwa prywatne rodzin szlacheckich z pogranicza Podlasia, Litwy i Lubelszczyzny w XVII-XIX w. (w świetle zbioru Zygmunta Glogera w Archiwum Państwowym na Wawelu), „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej”, 16/2016, s. 9-20.
• Zielińska Z., Potocki Jan Nepomucen Eryk (1760-1815), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 42-43.
• Zielińska Z., Potocki Roman Ignacy Franciszek (1750-1809), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1984-1985, s. 1-17.
• Żołądź-Strzelczyk D., „Jak rządzić mają rodzice córki swe”. Poglądy na wychowanie kobiet w XVI-XVIII w., w: Rola i miejsce kobiet w edukacji i kulturze polskiej, red. W. Jamrożek, D. Żołądź-Strzelczyk, t. 1, Poznań 1998, s. 53-63.
• Żołądź-Strzelczyk D., Dzieje edukacji kobiet w Polsce przedrozbiorowej, w: Studia z dziejów edukacji kobiet na ziemiach polskich, red. D. Żołądź-Strzelczyk, W. Jamrożek, Poznań 2001, s. 13-124.
• Żołądź-Strzelczyk D., Instrukcje rodzicielskie jako źródło do badania dziejów wychowania XVI i XVII wieku, w: Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych, red. T. Jałmużna, I. Michalska, G. Michalski, Kraków 2004, s. 161-170.
• Żołądź-Strzelczyk D., O preceptorach i innych towarzyszach podróży, „Studia Edukacyjne”, 1996, nr 2, s. 77-89.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2022.29.2.13

Biblioteka Nauki

2175084