Szlachcic na funkcyi”. Inwentarze ruchomości Władysława Charczowskiego jako świadectwo zmian mentalnych i kulturowych wśród szlachty w XVIII wieku

• Authors: Bożena Popiołek

Title variants

EN

“A nobleman on function.” Wladyslaw Charczowski’s inventories of movable property as a testimony to mental and cultural changes in the 18th century

Abstracts

EN

The article is devoted to the changes in the culture and mentality of the eighteenth-century Polish nobility on the example of the property inventories of Władysław Charczowski, the son of castellan of Słońsk. The process of building a clerical career of a wealthy nobleman can be seen in the transformation of his environment - his marriage, the creation of a manor, recruitment of supporters and building prestige through expensive purchases. The preserved purchase registers, bills, property inventories, settlements with servants show us the complicated process of a nobleman climbing the ladder of social dependence, creating his own environment, and thus a political career, interrupted by the untimely tragic death of Władysław Charczowski.

PL

Artykuł poświęcony jest przemianom w kulturze i mentalności osiemnastowiecznej szlachty polskiej na przykładzie inwentarzy ruchomości Władysława Charczowskiego, kasztelanica słońskiego. Proces budowania kariery urzędniczej zamożnego szlachcica widoczny jest w przemianach jego otoczenia – zawartym związku małżeńskim, kreowaniu dworu, jednaniu stronników czy budowaniu prestiżu poprzez kosztowne zakupy. Zachowane regestry zakupów, rachunki, inwentarze majętności, rozliczenia ze służbą ukazują skomplikowany proces wspinania się szlachcica po drabinie zależności społecznych, tworzenia własnego otoczenia, a w ślad za tym politycznej kariery przerwanej przedwczesną tragiczną śmiercią Władysława Charczowskiego.

Keywords

PL

dwór szlachecki; inwentarze ruchomości; kultura szlachecka; Rzeczpospolita; XVIII wiek

EN

manor house; movable property inventories; noble culture; Polish-Lithuanian Commonwealth; 18th century

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2022
• Volume: 29
• Issue: 2
• Pages: 199-217

Dates

published

2022

Contributors

author

Bożena Popiołek

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

• https://orcid.org/0000000325455530

References

• Inwentarze mieszczańskie z wieku XVIII z ksiąg miejskich i grodzkich Poznania, t. 1: z lat 1700-1758, oprac. J. Burszta, Cz. Łuczak, Poznań 1962.Althoff G., Potęga rytuału. Symbolika władzy w średniowieczu, tłum. A. Gadzała, Warszawa 2011.
• Arnade P., Realms of Ritual. Burgundian Ceremony and Civic Liefe in Late Medival Ghent, London 1996.
• Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim druga połowa XVI wieku i XVII wiek, Lublin 2010.
• Bąkowska P., W sarmackim teatrze życia (nie)codziennego, „Przestrzenie Teorii”, 2014, nr 22, s. 101-116.
• Betlej A., Oprawy artystyczne uroczystości okazjonalnych we Lwowie w XVIII wieku. Próba rekonesansu, w: Velis quod possis. Studia z historii sztuki ofiarowane Profesorowi Janowi Ostrowskiemu, red. A. Betlej, K. Brzezina-Scheuerer i in., Kraków 2016, s. 61-65.
• Bogucka M., Gest w kulturze szlacheckiej, „Odrodzenie i Reformacja”, 1981, t. 26, s. 5-18.
• Bogucka M., Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 1996, t. 44, nr 3, s. 252-253.
• Czeppe M., „Tytulaturne” urzędy ziemskie w czasach Augusta III, „Kwartalnik Historyczny”, 106/1999, nr 3.
• Danowska E., Intercyzy, testamenty i inwentarze pośmiertne krakowskich mieszczan epoki nowożytnej jako źródło edycji, w: Teoria i praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI-XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków 2011, s. 219-226.
• Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.
• Dom. Codzienność i święto. Przestrzeń domowa – ludzie i rzeczy. Studia historyczno-antropologiczne, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Kraków 2018.
• Dumanowski J., Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń 2006.
• Dymnicka-Wołoszyńska H., Adam Józef Mniszek (1721-1784), w: Polski słownik biograficzny, Wrocław-Kraków 1976, t. 21, s. 487.
• Główka D., Szlachcic w domu. Wystrój i wyposażenie siedzib szlacheckich w ziemi zakroczymskiej w drugiej połowie XVII i w XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 69/2021, nr 3, s. 321-348.
• Główka D., Klonder A., Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 51/2003, s. 155-176.
• Gombin K., Przestrzeń miejska w lubelskich uroczystościach trybunalskich czasów stanisławowskich, w: Polis – Urbs – Metropolis, red. L. Lameński, E. Błotnicka-Mazur, Warszawa 2011, s. 125-135.
• Jędruszczak K., Modele i koncepcje prywatności w psychologii, „Przegląd Psychologiczny”, 2005, t. 48, nr 2, s. 197-215.
• Justyniarska-Chojak K., Inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich Sandomierza z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2004, nr 1, s. 37-50.
• Justyniarska-Chojak K., Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI-XVIII wiek), Kielce 2000.
• Karkucińska W., Wjazd Władysława Szołdrskiego, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, nr 4, s. 268-278.
• Kicińska U., Splendory domowe w staropolskich inwentarzach ruchomości, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 65/2017, nr 4, s. 461-470.
• Klonder A., Wszystka spuścizna w Bogu spoczywającego. Majątek ruchomy zwykłych mieszkańców Elbląga i Gdańska w XVII wieku, Warszawa 2000.
• Kuras K., Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich, Kraków 2010.
• Leary M., Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji, tłum. M. Kacmajor, A. Kacmajor, Gdańsk 2003.
• Link-Lenczowski A.K., Wokół ceremoniału hetmańskiego w czasach saskich, w: Theatrum ceremoniale na dworze książąt i królów polskich, red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 1999, s. 307-321.
• Majewski G., Wielkie uroczystości jako składnik życia społecznego Lwowa w XVIII w., w: Sic errat in fatis. Studia i szkice historyczne dedykowane Profesorowi Bogdanowi Rokowi, red. E. Kościk, F. Wolański, Toruń 2021, s. 88-99.
• Manyś B., Wjazd na województwo wileńskie Michała Kazimierza „Rybeńko” jako przykład specyfiki kultury dworów magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim, w: Europejski wiek osiemnasty. Uniwersalizm myśli, różnorodność dróg, red. M. Dąbrowski, A. Grześkowiak-Krwawicz, M. Zwierzykowski, Kraków 2013, s. 307-319.
• Mączak A., Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI-XVIII w., Warszawa 1994.
• Mączak A., Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej, Wrocław 2003.
• Maurin-Białostocka J., Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 1, Wrocław 1971.
• Niesiecki K., Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1839-1845.
• Orzeł J., Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Warszawa 2016.
• Penkała A., Panieńskie ochędóstwo. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków 2016.
• Pielas J., Inwentarze pośmiertne ruchomości szlachty sandomierskiej z XVII-XVIII wieku – perspektywy i problemy metodologiczne przygotowywanej edycji źródłowej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 63/2015, nr 4, s. 629-635.
• Pietrzak J., Ceremoniał wjazdu w epoce nowożytnej na przykładzie podróży Teresy Kunegundy Sobieskiej do Brukseli na przełomie 1694 i 1695 roku. Scenariusz i interpretacja uroczystości, „Res Historica”, 2018, t. 45, s. 87-120.
• Popiołek B., Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
• Popiołek B., Rola kobiet w kształtowaniu polityki matrymonialnej rodzin szlacheckich w XVII-XVIII wieku, w: Jednostka, rodzina i struktury społeczne w perspektywie historycznej. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Cezaremu Kuklo, red. R. Poniat, P. Łozowski, Białystok 2022, s. 399-411.
• Popiołek B., Rytmy życia: codzienność i święto w gazetach rękopiśmiennych czasów saskich, „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, 2013, t. 32, nr 16, s. 5-18.
• Popiołek B., Rytuały codzienności. Dwór szlachecki w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa 2022.
• Popiołek B., Szlachcic się żeni. Publiczny odbiór prywatnych ceremonii, w: Sapientia ars vivendi putanda est: wokół kultury i polityk. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi, red. nauk. A. Perłakowski, B. Rok, F. Wolański, Kraków–Wrocław 2019, s. 93-113.
• Popiołek B., Śluby, pogrzeby i ingresy urzędnicze – ceremonie w życiu Lwowa w pierwszej połowie XVIII wieku, w: Lwów. Miasto – społeczeństwo – kultura. Życie codzienne miasta. Studia z dziejów miasta, red. K. Karolczak, Ł.T. Sroka, Kraków 2014, 411-423.
• Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992.
• Prucnal D., Wjazdy władz państwowych i kościelnych do miasta Lublina w II połowie XVI – I połowie XVII wieku w świetle ksiąg miejskich, „Acta Academiae Artium Vilnensis”, 2009, t. 54, s. 160-175.
• Publiczne, prywatne intymne w kulturze XVIII wieku, red. T. Kostkiewiczowa, Warszawa 2014.
• Pullat R., Świat rzeczy mieszkańca Tallina w dobie Oświecenia, Kraków 2018.
• Słaby A., Ceremoniał urzędniczy w życiu szlachty czasów saskich, „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, 2020, t. 17, nr 3, s. 207-223.
• Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek i in., red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
• Wiśniewska H., Tytułowanie i nazywanie kobiet w listach rodzinnych Ignacego Krasickiego, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis”, Folia 6, Studia Linguistica I, 2002, s. 433-450.
• Ziobro W., Zapis Antoniego Dydyńskiego z 2 lutego 1808 roku – przyczynek do badań nad fundacją stypendialną im. Antoniego Dydyńskiego w Godowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne 146, 2019, z. 4 s. 837-857.
• Zujienė G., Ceremoniał ingresu biskupów wileńskich w XVII-XVIII wieku, „Barok. Historia – Literatura – Sztuka”, 2006, nr 13/1 (25), s. 59-73.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2022.29.2.15

Biblioteka Nauki

2175087