Przemiany architektury kościoła parafialnego w Koźlu od schyłku XIII do końca XVI wieku

• Authors: Andrzej Legendziewicz , Andrzej Peszko

Title variants

EN

Architectural transformations of the parish church at Koźle from the late 13th to the end of the 16th century

Abstracts

EN

This article presents the results of research on the parish church of St. Sigismund and St. Hedwig of Silesia at Koźle. The introduction presents an analysis of scarce written and iconographic sources and discusses the existing literature. On the basis of architectural research, a comparative analysis, and information from 1293, the oldest parts were separated, including the two-bay chancel whose construction was set in the second half of the 13th century. The date of the transfer of the temple's patronage to the Order of the Knights Hospitaller of St John in Jerusalem remains unknown; it may have taken place in the first half of the 14th century. This dating is confirmed by a reference to the chapel of the Blessed Virgin Mary of 1323. The first mention of a commandery does not come until 1392. It is likely that the chapel may have been built on the south side of the choir in the first half of the 14th century, with the chancel being enlarged slightly later. The pseudo-hall three-nave body with a tower was probably erected in the second half of the 15th century. The sgraffito decoration of the facade, the rebuilding of the Blessed Virgin Mary Chapel and the tower roof were funded by Jan von Oppersdorff around 1570.

PL

Artykuł prezentuje wyniki badań kościoła parafialnego pw. św. Zygmunta i św. Jadwigi Śląskiej w Koźlu. We wstępie przedstawiono analizę skromnych źródeł pisanych oraz ikonograficznych, a także omówiono dotychczasową literaturę. Bazując na badaniach architektonicznych, analizie porównawczej oraz informacji z 1293 r. wydzielono najstarsze partie, obejmujące dwuprzęsłowe prezbiterium, którego budowę osadzono w drugiej połowie XIII wieku. Data przekazania patronatu nad świątynią Zakonowi Rycerskiego Szpitala św. Jana w Jerozolimie  pozostaje nieznana, mogła to mieć miejsce w I połowie XIV wieku. Taką datację potwierdza wzmianka o kaplicy NMP w 1323 r. Pierwsza wzmianka o komturze pochodzi dopiero z 1392 r. Prawdopodobnie kaplica mogła powstać po południowej stronie chóru w I połowie XIV wieku, a nieco później powiększono prezbiterium. Pseudohalowy trójnawowy korpus z wieżą wzniesiono przypuszczalnie w II połowie XV wieku. Dekorację sgraffitową elewacji, przebudowę kaplicy NMP oraz dach wieży około 1570 r. ufundował Jan von Oppersdorff.

Keywords

PL

architektura; Śląsk; kościół; średniowiecze; joannici; Koźle

EN

Architecture; Silesia; church; Middle Ages; Hospitallers; Koźle

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Saeculum Christianum. Pismo Historyczne
• Year: 2023
• Volume: 30
• Issue: 1

Dates

published

2023

Contributors

author

Andrzej Legendziewicz

• Politechnika Wrocławska

• https://orcid.org/000000029228296X

author

Andrzej Peszko

• Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu

• https://orcid.org/0000000288139896

References

• Architektura gotycka w Polsce, t. 2, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
• Codex diplomaticus Silesiae, Regesten zur Schlesischen Geschichte 1338-1342, red. K. Wutke, E. Randt, Breslau 1925.
• Die Reisebilder Pfalzgraf Ottheinrichs aus den Jahren 1536/37. Von seinem Ritt von Neuburg a.d. Donau über Prag nach Krakau und zurücküber Breslau, Berlin, Wittenberg und Leipzig nach Neuburg. Kommentarband, red. A. Marsch, J. H. Biller, F-D. Jacob, Weißenhorn 2001.
• Gach P., Kasata zakonów na Śląsku pruskim w latach 1810-1811, „Roczniki Humanistyczne”, 26/1978, z. 2, s. 233-248.
• Gröger J., Kirchen, Klöster und Kapellen in der Stadt und ehemaligen Festung Cosel: eine historische Studie, Görlitz 2004.
• Heś R., Joannici na Śląsku w średniowieczu, Kraków 2007.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Województwo Opolskie, powiat kozielski, t. 7, z. 5, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1965.
• Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta, red. E. Nycz, Instytut Śląski w Opolu, Opole 2001.
• Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Ślaskiej. Katholische Pfarrkirche. Kirche St. Sigismund u. St. Hedwig,, https://polska-org.pl/529990,Kedzierzyn_Kozle,Kosciol_sw_Zygmunta_i_sw_Jadwigi_Slaskiej.html (dostęp: 15.12.2021).
• Kościół św. Zygmunta i św. Jadwigi Ślaskiej, https://fotopolska.eu/Kedzierzyn-Kozle/b17300,Kosciol_sw_Zygmunta_i_sw_Jadwigi_Slaskiej.html (dostęp: 15.12.2021).
• Kriegsarchiv Wiedeń.
• Legendziewicz A., Wczesnogotycki kościół parafialny w Grodkowie i jego przekształcenia w okresie późnego średniowiecza, „Czasopismo Techniczne. A, Architektura = Technical Transactions. A, Architecture”, 108/2011, z. 7-A, s. 405-422.
• Legendziewicz A., Średniowieczna komturia Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana z Jerozolimy (Joannitów) w Tyńcu nad Ślęzą, „Czasopismo Techniczne Politechniki Krakowskiej”, Seria: Monografia nr 425, s. 187-208.
• Legendziewicz A., Gotycka architektura kościoła parafialnego w Dzierżoniowie i jej przekształcenia do połowy XVI wieku, w: Dziedzictwo architektoniczne. Rekonstrukcje i badania obiektów zabytkowych, red. E. Łużyniecka, Wrocław 2017, s. 110-124.
• Legendziewicz A., Średniowieczny budynek komturii Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana z Jerozolimy (Joannitów) w Grobnikach, „Kwartalnik Opolski”, 2018, nr 2-3, s. 71-86.
• Legendziewicz, A. „Dwie Wieże” – Zamek książęcy w Koźlu od II połowy XIII do początków XX wieku, w: Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A. Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019, s. 253-271.
• Legendziewicz A., Średniowieczna architektura kościoła parafialnego w Głubczycach od II połowy XIII do początków XVI wieku, „Saeculum Christianum”, 27/2020, nr 2, s. 46-59.
• Legendziewicz A., Gotycka architektura kościoła kolegiackiego w Głogówku i jej przekształcenia do schyłku XVIII wieku, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation”, 66/2021, s. 48-64.
• Lutsch H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, t. 2, Breslau 1886.
• Lutsch H., Die Verzeichniss der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. Der Kunstdenkmäler Regierung.-Bezirks Oppeln, t. 4, Breslau 1894.
• Mapa Śląska z 1561 roku, https://e-dolnyslask.info/wp-content/uploads/2020/11/mapa-slaska-1561-martin-helwig.jpg (dostęp: 15.12.2021).
• Markgraf H., Die Rechnungüber Peterspfennig im Archidiakonat Oppeln 1447, Breslau 1892.
• Monumenta Poloniae Vaticana, Acta Camerae Apostolicae, t. 1: 1207-1344, Academiae Litterarum Cracoviensis, Kraków 1913.
• Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2006.
• Rajman J., Dzieje Koźla na tle okolicznych osad w okresie średniowiecza, w: Kędzierzyn-Koźle. Monografia miasta, red. E. Nycz, Opole 2001, s. 21-39.
• Schenkluhn W., Architektur der Bettelorden. Die Baukunst der Dominikaner und Franziskaner in Europa, Darmstadt 2000.
• Schlesisches Urkundenbuch, t. 6, red. W. Irgang, H.Appelt, J.J. Menzel, Köln-Weimar-Wien 1998.
• Schoenaich, G., Stadt und Festung Cosel ihre. Plangestaltung und ihr Aufbau, „Der Oberschlesier“ Oppeln 1933.
• Statni Ustredni Archiv v Praze, Rad Maltezsky-Spisy.
• Stelmach R., Katalog śląskich dokumentów joannickich przechowywanych w Narodowym Archiwum w Pradze, Wrocław 2012.
• Starnawska M., Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999.
• Weltzel A., Geschichte der Stadt, Herrschaft und ehemaligen Festung Kosel: nach Urkundenund amtlichen Acktenstücke, Kosel 1888.
• Wernher F.B., Scenographia urbium Silesiae, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn 2468-IV.B.
• Wernher F.B., Silesia in Compendio seu Topographia das ist Praesentatio und Beschreibung des Herzogthums Schlesiens [...] Pars I, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, sygn 15414 IV F 113 b wol. 1.

Identifiers

DOI

10.21697/sc.2023.30.1.6

Biblioteka Nauki

28407985