Jak możliwa jest adaptacyjna analiza sztuki? Niektóre problemy metodologiczne estetyki ewolucyjnej

• Authors: Jerzy Luty

Title variants

EN

Is an adaptive analysis of art possible? Some methodological issues in evolutionary aesthetics

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Estetyka ewolucyjna jako młoda i obiecująca dyscyplina nadal w zasadzie nie posiada wypracowanej metodologii, choćby takiej jak neuroestetyka. Na przykład spory wokół tego, kiedy dane zachowanie artystyczne można uznać za adaptację (a może produkt uboczny adaptacji lub twór wyłącznie kulturowy), nie prowadzą do jasnych konkluzji, co wynika z faktu, że otrzymywane wyniki badań można często przypisać do wielu hipotetycznych funkcji. Z kolei, jeśli hipoteza o tym, że dane zachowanie jednoczy ludzi, zostanie potwierdzona empirycznie, to i tak nie musi to oznaczać, że zachowanie to jest adaptacją. Aby wyjaśnienie ewolucyjnego pochodzenia zachowania było wiarygodne, powinno ono przejść test Tinbergena (1951), a więc uzyskać potwierdzenie w każdym z czterech aspektów: (1) powinno ujawniać się spontanicznie na wczesnym etapie rozwoju osobniczego, (2) posiadać zidentyfikowaną funkcję oraz (3) historię ewolucyjną, a także (4) mechanizm emocjonalny wywołujący przyjemność lub odrazę, który uruchamia się w określonych okolicznościach. Jeśli każdy z tych warunków zostanie spełniony, z dużą dozą pewności można stwierdzić, że badane zachowanie jest adaptacją w sensie ścisłym. Czy jednak ścisłość jest domeną sztuki? W artykule starano się dowieść, że wyjątkowa idea konsiliencji nauk humanistycznych i przyrodniczych, pomimo licznych wątpliwości metodologicznych, w badaniach estetyków ewolucyjnych znajduje atrakcyjną z punktu widzenia współczesnych, uniwersalistycznych wyzwań, wykładnię. Pozwala też zbliżyć nas do zrozumienia wyjątkowości człowieka – jedynego gatunku, który powszechnie tworzy i konsumuje sztukę, będąc w niej bezgranicznie rozmiłowany. ------------- Zgłoszono: 21/11/2019. Zrecenzowano: 20/12/2019. Zaakceptowano do publikacji: 09/01/2020

EN

Evolutionary aesthetics is a young and promising discipline that still lacks a fully developed methodology, such as neuroaesthetics. The disputes over situations in which a given artistic behaviour could be considered an adaptation (or perhaps a by-product of adaptation or a purely cultural product), do not lead to clear conclusions, as shown by the fact that the test results obtained can often be assigned to many hypothetical functions. For example, even if the hypothesis that a given behaviour is shared by all humans is confirmed empirically, this does not necessarily mean that the behaviour is an adaptation. For an explanation of the evolutionary origin of a behaviour to be reliable, it should pass the Tinbergen (1951) test, and thus get confirmation in each of the following four aspects: (1) it should appear spontaneously at an early stage of individual development, (2) it should have an identified function, (3) it should have its own evolutionary history, and (4) it should comprise an emotional mechanism that causes pleasure or disgust, operating under specific circumstances. If each of these conditions is met, it can be stated with a high degree of certainty that the behaviour in question is an adaptation in the strict sense of the word. But: is accuracy the domain of art?This article shows that the unique idea of the consilience of the humanities and natural sciences, despite numerous methodological puzzles, offers an attractive interpretation ofevolutionary aesthetics from the point of view of contemporary universalist challenges. It also allows us to understand the uniqueness of humans - the only species that artifies, attaches importance to performance, creates art and adores it. ------------- Received: 21/11/2019. Reviewed: 20/12/2019. Accepted: 09/01/2020

Keywords

PL

sztuka; ewolucja; adaptacja; dobór płciowy; konsiliencja; sztuka; ewolucja; adaptacja; dobór płciowy; konsiliencja

EN

art; evolution; adaptation; sexual selection; consilience

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Studia Philosophiae Christianae
• Year: 2020
• Volume: 56
• Issue: 1
• Pages: 55-78

Dates

published

2020-03-31

Contributors

author

Jerzy Luty

• Uniwersytet Wrocławski, Instytut Psychologii,

• https://orcid.org/0000-0002-2254-9526

References

• Aiken N.E., The Biological Origins of Art, Praeger, Westport, Connecticut 1998.
• Allen G., Physiological Aesthetics, H.S. King&Co., London 1877.
• Allen G., The Colour-Sense: Its Origin and Development, Trübner, London 1879.
• Bocheński J.M., Przeciw humanizmowi, w: Sens życia i inne eseje, Philed, Kraków 1993, 23–37.
• Boyd B., On the Origin of Stories: Evolution, Cognition, and Fiction, Harvard University Press, Cambridge, MA 2009.
• Buss D., Psychologia ewolucyjna, tłum. z ang. M. Orski, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001.
• Cosmides L., Tooby J., Evolutionary Psychology: A Primer, http://www.psych.ucsb.edu/research/cep/primer.html, (dostęp: 28.12.2019).
• Cronin H., The Ant and the Peacock: Altruism and Sexual Selection from Darwin to Today, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
• Cronin H., Zrozumieć naturę człowieka, w: Nowy Renesans, red. J. Brockman, tłum. z ang. P.J. Szwajcer, A.E. Eichler, Wydawnictwo CiS, Warszawa 1996, 59–70.
• Darwin K., Dobór płciowy, tłum. z ang. K. Zaćwilichowska, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
• Davies S., Aesthetic Judgment, Artworks and Functional Beauty, The Philosophical Quarterly 56(2006), 224–241.
• Dissanayake E., What is Art For?, University of Washington Press, Seattle 1988.
• Dissanayake E., Homo Aestheticus: Where Art Comes From and Why, University of Washington Press, Seattle 1995.
• Dissanayake E., The Arts After Darwin. Does Art Have Origin and Adaptive Function w: World Art Studies: Exploring Concepts and Approaches, red. K. Zijlmans, W. van Damme, Valiz, Amsterdam 2008, 241–263.
• Dutton D., Instynkt sztuki. Piękno, zachwyt i ewolucja człowieka, tłum. z ang. J. Luty, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
• Grosse E., The Beginnings of Art, D. Appleton and Company, New York – London 1914.
• Haddon A.C., Evolution in Art, Charles Scribner’s Sons, New York 1914.
• Hohol M., Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych, Copernicus Center Press, Kraków 2013.
• Jan Paweł II, Przesłanie do członków Papieskiej Akademii Nauk, https://nauka.wiara.pl/doc/469395.Magisterium-Kosciola-wobec-ewolucji (dostęp: 31.01.2020).
• Kaleta T., Etologia klasyczna i jej filozoficzne oraz psychologiczne źródła, Życie Weterynaryjne 93(2018)8, 532–536.
• Kocur M., Źródła teatru, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2013.
• Luty J., Sztuka jako adaptacja. Uniwersalizm w estetyce ewolucyjnej, Wydawnictwo Aureus, Kraków 2018.
• Miller G., Umysł w zalotach, tłum. z ang. M. Koraszewska, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004.
• Miller G., Aesthetic fitness: How sexual selection shaped artistic virtuosity as a fitness indicator and aesthetic preferences as mate choice criteria, Bulletin of Psychology and the Arts, Special issue on evolution, creativity, and aesthetics 2(2001)1, 20–25.
• Miłkowski M., Perspektywy ewolucjonistyczne w badaniach społecznych, w: Oprogramowanie rzeczywistości społecznej, red. M. Gdula i L.M. Nijakowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014, 185–208.
• Parry C.H., The Evolution of the Art of Music, Kegan Paul, London 1896.
• Pawłowski B., Adaptacje i ewolucyjna inercja ludzkiego umysłu, w: Ewolucja. Filozofia. Religia, red. D. Leszczyński, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2010, 109–121.
• Prum R.O., Ewolucja piękna. Jak darwinowska teoria wyboru partnera kształtuje świat zwierząt i nas samych, tłum. z ang. K. Skonieczny, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
• Scalise Sugiyama M., Carving Art Behavior at the Joints: Symbolic Behavior, Aesthetic Responses, and Artification, ASEBL Journal 11(2015)2, 44–47.
• Sully J., Art and Psychology, Mind 4(1876)1, 467–478.
• Tinbergen N., On aims of ethology, Zeitschrift fur Tierpsychologie 20(1963), 410–433.
• Trivers R., Parental investment and sexual selection, w: Sexual Selection & the Descent of Man, red. B. Campbell, de Gruyter, New York 1972, 136–179.
• Wilson E.O., Konsiliencja. Jedność wiedzy, tłum. z ang. P. Mikos, Zysk i S-ka, Poznań 2002.
• Zahavi A., Zahavi A., The Handicap Principle – A Missing Piece of Darwin’s Puzzle, Oxford University Press, New York 1997.

Identifiers

DOI

10.21697/spch.2020.56.1.03