Muzyka w teatrze polsko-żydowskim w pierwszych dekadach XX wieku w świetle zachowanych źródeł

• Authors: Michał Jaczyński

Title variants

EN

Music in the Polish-Jewish Theatre in the First Decades of the 20th Century in the Light of Surviving Sources

Abstracts

EN

The article presents the few surviving documents concerning the incidental music to Polish-Jewish plays performed on the Polish stages in the first decades of the 20th century (until 1939). This kind of theatre was to constitute a space for the dialogue between the Jewish and Polish communities. The idea of its creators was to reject the existing, usually negative, way of presenting Jews in Polish theatre as well as to show authentic Jewish life - customs, rituals, music and dances - on stage. A breakthrough in both of these areas came with the so-called Jewish plays of Gabriela Zapolska - Małka Szwarcenkopf and Jojne Firułkes. The idea of the Polish-Jewish theatre was then developed by Marek Arnsztajn (Andrzej Marek). Referring to the surviving sources (scores as well as press reviews and notes in directors’ copies of the scripts), the author analyses music to two performances of Małka Szwarcenkopf, and presents the musical appendix to the Polish version of An-ski’s Dybbuk published in 1922. The analysis seeks to capture the composers’ specific ideas of Jewish music and to discover the sources of their inspiration. The second objective of the article was to present the cultural background against which the Polish-Jewish theatre evolved.

PL

Artykuł prezentuje nieliczne zachowane dokumenty dotyczące oprawy muzycznej spektakli polsko-żydowskich, zrealizowanych na scenach polskich w pierwszych dekadach XX wieku (do roku 1939), które miały stanowić przestrzeń dialogu dla społeczności żydowskiej i polskiej. Ideą twórców było odrzucenie dotychczasowego, zwykle negatywnego, sposobu przedstawiania Żydów w polskim teatrze, jak również ukazanie na scenie autentycznych żydowskich obyczajów, obrzędów, muzyki i tańców. Przełomowe w obu zakresach były tzw. żydowskie sztuki Gabrieli Zapolskiej - Małka Szwarcenkopf i Jojne Firułkes. Ideę teatru polsko-żydowskiego rozwijał następnie Marek Arnsztajn (Andrzej Marek). Na przykładzie zachowanych źródeł (muzycznych i pomocniczych, jak recenzje prasowe i zapiski w egzemplarzach reżyserskich) przeprowadzono analizę muzyki do dwóch przedstawień Małki Szwarcenkopf oraz zaprezentowano dodatek nutowy do polskojęzycznej wersji Dybuka An-skiego, wydanej w 1922 roku. Analiza została ukierunkowana na uchwycenie specyficznych wyobrażeń kompozytorów na temat muzyki żydowskiej oraz odkrycie źródeł ich inspiracji. Drugim celem artykułu jest zarysowanie tła kulturowego, na którym przebiegała budowa teatru polsko-żydowskiego.

Keywords

PL

teatr polsko-żydowski; muzyka żydowska; Marek Arnsztajn; Andrzej Marek; „Dybuk”

EN

Polish-Jewish theatre; Jewish music; Marek Arnsztajn; Andrzej Marek; “Dybbuk”

• Publisher: Związek Kompozytorów Polskich
• Journal: Polski Rocznik Muzykologiczny
• Year: 2021
• Volume: 19
• Pages: 67-89

Dates

published

2021

Contributors

author

Michał Jaczyński

• Instytut Muzykologii - Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

References

• Henryk Adler, Golem w cyrku. Widowisko reinhardtowskie w Cyrku warszawskim, „Chwila” 1928 nr 3309 (8 VI).
• Henryk Adler, Kulturalno-artystyczne życie żydowskiej Warszawy, „Chwila” 1928 nr 3293 (21 V).
• Andrzej Marek, „Nowości Illustrowane” 1907 nr 51 (21 XII).
• Andrzej Marek, Wyjaśnienie p. A. Marka, „Nasz Przegląd” 1929 nr 207 (30 VII).
• Jakób Appenszlak, Scena polska. Teatr „Szkarłatna Maska”. „Dybuk” i, „Nasz Przegląd” 1925 nr 147 (30 V).
• Jakób Appenszlak, Scena polska. Teatr „Szkarłatna Maska”. „Dybuk” II, „Nasz Przegląd” 1925 nr 148 (31 V).
• M[arek] Ar[nsztajn], Odgłosy. Z teatru, „Izraelita” 1901 nr 22 (25 V/7 VI).
• M[aksymilian] Bienenstock, Występy trupy wileńskiej. Der wilner bałbejseł (Pieśniarze) dramat w 4 aktach Marka Arnsztajna, „Chwila” 1921 nr 891 (14 VII).
• Bühne und Kunst, „Wiener Morgenzeitung” 1926 nr 2656 (16 VII).
• Tadeusz Boy-Żeleński, Pisma, t. 23, red. Henryk Markiewicz, Warszawa 1965.
• „Chwila” 1922 nr 1122 (12 III).
• „Dybuk” na scenie polskiej, „Chwila” 1925 nr 2193 (24 IV).
• „Golem” w Cyrku warszawskim, „Chwila” 1928 nr 3285 (15 V).
• H.L., Z teatru. „Małka Szwarcenkopf ”, „Izraelita” 1897 nr 28 (4/16 VII).
• (ig.) [Emil Igel], Sztuki żydowskie na scenie polskiej. Wywiad z Andrzejem Markiem, „Chwila” 1930 nr 3889 (22 I).
• T[adeusz] K[ończy]c, Z teatru, „Kurier Warszawski” 1925 nr 150 (30 V), wyd. wieczorne.
• Kronika, „Chwila” 1925 nr 2191 (23 IV).
• Kronika, „Chwila” 1929 nr 3778 (29 IX).
• Kronika, „Chwila”1930 nr 3892 (25 I).
• Kronika, „Chwila” 1934 nr 5494 (9 VII).
• Leski, „Dybuk” na scenie polskiej, „Nasz Przegląd” 1925 nr 110 (22 IV).
• Leski, „Dybuk” na scenie polskiej w Łodzi, „Nasz Przegląd” 1925 nr 112 (24 IV).
• L. Gr., Z Królestwa Polskiego, „Kraj” 1903 nr 2 (12/25 I).
• Literatura i Sztuka, „Kurier Lwowski” 1908 nr 29 (18 I).
• Władysław Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa 1938.
• Teatr i muzyka, „Kurier Warszawski” 1925 nr 146 (26 v), wyd. wieczorne.
• Teatr i muzyka, „Kurier Warszawski” 1926 nr 323 (24 XI).
• Teatr i muzyka, „Kurier Warszawski” 1928 nr 242 (1 IX).
• Saul Wagman, „Golem” w Cyrku, „Nasz Przegląd” 1928 nr 149 (31 V).
• Franciszek Barfuss, Materiały muzyczne dotyczące teatru krakowskiego okresu Młodej Polski, w: Muzyka polska a modernizm, red. J. Ilnicka, Kraków 1981.
• Krystyna Duniec, „Boston”, czyli Żydzi, w: eadem, Dwudziestolecie. Przedstawienia, Warszawa 2017, s. 409–493.
• Anna Wypych-Gawrońska, Muzyka w polskim teatrze dramatycznym do 1918 roku. Część II. Aneksy, oprac. Agnieszka Pobratyn, Częstochowa 2015.
• Michał Jaczyński, Moniuszko w kulturze żydowskiej - historia w trzech odsłonach, w: Życie - Twórczość - Konteksty. Eseje o Stanisławie Moniuszce, red. Magdalena Dziadek, Warszawa 2019, s. 272–291.
• Ewa Partyga, „Małka Szwarcenkopf”, czyli Żydzi, w: eadem, Wiek XIX. Przedstawienia, Warszawa 2016, s. 405–425.
• Izalij Zemtsovskij, M.F. Gnesin o sisteme ładow jewrejskoj muzyki (po materiałam archiwa kompozitora), „Nauchnyj vestnik Moskovskoj konservatorii” 2012 nr 4, s. 28–47.

Identifiers

DOI

10.2478/prm-2021-0002

Biblioteka Nauki

2092449