Dziewiętnastowieczne salony warszawskie -„instytucje” kultury czy wysublimowane alkowy?

• Authors: Aleksandra Kleinrok

Title variants

EN

19th-century Warsaw Salons - “Institutions” of Culture or Sophisticated Chambers?

Abstracts

EN

Warsaw’s social and cultural life in the 19th century was focused in its social form - mainly for political reasons - around the institution of the salon. This forgotten phenomenon, seen today as a bit grotesque, became so popular that salon regulars could turn up at a different house every evening. Interestingly, the ringleaders of this form of social activity were women, and we need to bear in mind that we are dealing with a phenomenon occurring over a century before universal franchise. The aim of the article is to demonstrate the diversity of cultural topics, particularly those relating to music, tackled by Warsaw’s salon society gathered in private homes. Incidentally, it should be noted that two main paths of development can be discerned in the social life of the period: official, associated with the Russian authorities, and salon-related, within which national and patriotic themes played a significant role. Given the activity of the salons of, among others, Katarzyna Lewocka, Nina Łuszczewska and Paulina Wilkońska, this goal is particularly clearly associated with women. The author of the article provides a general characterisation of salon life, its main trends and issues debated, and discusses the main areas of activity, using selected examples.

PL

Dziewiętnastowieczne życie społeczno‑kulturalne Warszawy w jego towarzyskiej formie skupiało się, głównie ze względów politycznych, wokół instytucji salonu. To zapomniane i postrzegane dziś nieco groteskowo zjawisko stało się na tyle popularne, że każdego wieczoru bywalcy salonów mogli pojawiać się w innym domu. Co bardzo ciekawe, prowodyrkami tej towarzyskiej formy aktywności społecznej stały się kobiety, a należy pamiętać, że mamy na myśli zjawisko sięgające ponad 100 lat przed nadaniem równych praw wyborczych. Artykuł ma na celu ukazanie różnorodności zagadnień kulturalnych, szczególnie muzycznych, warszawskiej socjety salonowej skupionej wokół domów prywatnych. Na marginesie należy zwrócić uwagę, iż w życiu towarzyskim tego okresu można zauważyć dwa główne kierunki rozwoju: oficjalny, związany z władzami rosyjskimi, oraz salonowy, w ramach którego znaczącą rolę odgrywały wątki narodowe i patriotyczne. Biorąc pod uwagę działalność salonów m.in. Katarzyny Lewockiej, Niny Łuszczewskiej, Pauliny Wilkońskiej, w sposób szczególnie klarowny cel ten wiąże się z pierwiastkiem kobiecym. Artykuł obejmuje ogólną charakterystykę życia salonowego, jego główne kierunki i dyskusyjne zagadnienia, a także omówienie poszczególnych kierunków działalności na wybranych przykładach.

Keywords

PL

salon; XIX wiek; Katarzyna Lewocka; Anna Nakwaska; Nina Łuszczewska; taniec salonowy

EN

salon; 19th-century; Katarzyna Lewocka; Anna Nakwaska; Nina Łuszczewska; salon dance

• Publisher: Związek Kompozytorów Polskich
• Journal: Polski Rocznik Muzykologiczny
• Year: 2022
• Volume: 20
• Pages: 223-242

Dates

published

2022

Contributors

author

Aleksandra Kleinrok

• Narodowy Instytut Muzyki i Tańca

References

• Henrieta z Działyńskich Błędowska, Pamiątka przeszłości. Wspomnienia z lat 1794–1832, oprac. Ksenia Kostenicz i Zofia Makowiecka, Warszawa 1960.
• Zofia Chechlińska, Romantyzm, „Historia Muzyki Polskiej” t. v, cz. 1: 1795–1850, red. Stefan Sutkowski, Warszawa 2013.
• Zofia Chechlińska i in., Kultura muzyczna Królestwa Polskiego (1815–1875), w: Kultura miejska w Królestwie Polskim, część I, 1815–1875, Warszawa–Kalisz-–Lublin-Płock, red. Anna M. Drexlerowa, Warszawa 2001, s. 283–306.
• Bernadetta Craveri, Złoty wiek konwersacji, przekł. Joanna Ugniewska i Krzysztof Żaboklicki, Warszawa 2009.
• Bernadetta Craveri, Kochanki i królowie. Władza kobiet, przekł. Piotr Salwa, Warszawa 2013.
• Marta Cywińska, W kresowym salonie, „Polonia Christiana” nr 41, 2014.
• Magdalena Dziadek, Polskie salony muzyczne od początku XIX wieku do 1939 roku, w: Władysław Żeleński i krakowski salon muzyczny. Tożsamość kulturowa w czasach braku państwowości, red. Grzegorz Mania i Piotr Różalski, Kraków 2017, s. 57–81.
• Leon Dyczewski, Kultura polska w procesie przemian, Lublin 1965.
• Norbert Elias, Über den Prozess der Zivilisation: soziogenetische und psychogenetische Untersuchungen, Frankfurt am Main 1969.
• Felicjan Faleński, Wspomnienia z mojego życia, seria Miscellanea z pogranicza XIX i XX wieku, red. Stanisław Pigoń, „Archiwum Literackie” t. 8, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964, s. 1-533.
• Ewa Felińska, Pamiętniki z życia, t. 1–3, Wilno 1856.
• Halina Goldberg, O muzyce w Warszawie Chopina, Warszawa 2016.
• Ireneusz Ihnatowicz, Bywalcy salonów warszawskich w połowie XIX w., w: Francja–Polska, XVIII–XIX w. Studia z dziejów kultury i polityki poświęcone Profesorowi Andrzejowi Zahorskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. Antoni Mączak, Stefan Meller, Jerzy Skowronek, Maria Wawrykowa, Warszawa 1983, s. 239–247.
• Katarzyna Grzywka, Salon Warszawy i Berlina w XIX wieku, Warszawa 2001.
• Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Pamiętniki, t. 1–3, Berlin 1849.
• Agnieszka Jakuboszczak, Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718–1791) i jej salon towarzyski, Poznań 2008.
• Dobrochna Kałwa, Polska doby rozbiorów i międzywojenna, w: Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych, red. Andrzej Chwalba, Warszawa 2005, s. 222–334.
• Jan Karłowicz, Władysław Niedźwiedzki, Adam Kryński, Słownik języka polskiego, t. 6, Warszawa 1915.
• Stefan Kieniewicz, Warszawa w latach 1795–1914, Warszawa 1976.
• Tomasz Kizwalter, Demos i ethnos. Kilka uwag o demokratyzacji społecznej w Europie XIX wieku, w: Społeczeństwo polskie w dobie przemian. Wiek XIX i XX. Księga jubileuszowa Profesor Anny Żarkowskiej, red. Maria Nietyksza i in., Warszawa 2003.
• Elżbieta Kowecka, W salonie i w kuchni. Opowieść o kulturze materialnej pałaców i dworów polskich w XIX wieku, Warszawa 1989.
• Aleksander Kraushar, Salony i zebrania literackie warszawskie na schyłku wieku XVIII-go i w ubiegłym stuleciu, Warszawa 1916.
• Karol Kucz, Pamiętniki miasta Warszawy z roku 1853, Warszawa 1854.
• Janina Kulczycka-Saloni, Geografia literacka Polski pod zaborami, w: Polska XIX wieku.
• Państwo, społeczeństwo, kultura, red. Stefan Kieniewicz, Warszawa 1986.
• Janina Kulczycka-Saloni, Życie literackie Warszawy w latach 1864–1892, Warszawa 1970.
• Samuel Bogumił Linde, Słownik języka polskiego, Lwów 1807–1814, t. 5.
• Aleksander Łupienko, W kręgu salonów i wizyt domowych. Towarzyskość w warszawskich mieszkaniach klasy średniej lat 1864–1914, „Kwartalnik Historyczny” 2014 nr 4, s. 749–773.
• Jadwiga Łuszczewska (Deotyma), Pamiętnik. 1834–1897. Wstępem i przypisami opatrzył Juliusz W. Gomulicki, Warszawa 1968.
• Karol Mestenhauser, Szkoła tańca Karola Mestenhausera w 3-ch częściach, Warszawa 1884, 1888, 1887.
• Helena Michałowska, Salony artystyczno-literackie w Warszawie 1832–1860, Warszawa 1974.
• Muzyka polska w okresie zaborów. Materiały z XXV Ogólnopolskiej Konferencji muzykologicznej zorganizowanej w dniach 29–30 listopada 1995 roku, red. Krzysztof Bilica, Warszawa 1997.
• Maria Nietyksza, Warszawa w okresie wielkomiejskiego rozwoju - wiek XIX. Stan badań i postulaty badawcze, „Rocznik Warszawski” 2004, t. 32, s. 25–36.
• Tomasz Nowak, Formy kujawiaka jako tańca narodowego, „Studia Choreologica” 2013, t. XIV, s. 179–208.
• Tomasz Nowak, O aktualizacji kanonu, czyli o polskich tańcach narodowych, które narodowymi już nie są, „Studia Choreologica” 2016, t. XVII, s. 79–92.
• Tomasz Nowak, Polskie tańce narodowe między powstaniem kościuszkowskim a styczniowym, „Studia Choreologica” 2010, t. XI, s. 165–190.
• Tomasz Nowak, Taniec narodowy w polskim kanonie kultury. Źródła, geneza, przemiany, Warszawa 2016.
• Maria Iolanda Palazzolo, I salotti di cultura nell’Italia dell’Ottocento. Scene e modelli. La società Italiana moderna e contemporanea, Mediolan 1985.
• Irena Poniatowska, Muzyka fortepianowa i pianistyka w wieku XIX. Aspekty artystyczne i społeczne, Warszawa 1991.
• Irena Poniatowska, O narodowości w muzyce polskiej w XIX wieku, „Niepodległość i Pamięć” 2005 nr 1 (21), s. 21–30.
• Irena Poniatowska, Twórczość muzyczna w drugiej połowie XIX wieku, „Historia Muzyki Polskiej” t. v, Romantyzm, cz. 2A: 1850–1900, red. Stefan Sutkowski, Warszawa 2010.
• Eugeniusz (Wielisław) Skrodzki, Wieczory piątkowe i inne gawędy, oprac. Mieczysław Opałek, Warszawa 1962.
• Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. 8, Warszawa 1966.
• Elżbieta Szczepańska-Lange, Życie muzyczne w Warszawie, „Historia Muzyki Polskiej” t. V, Romantyzm, cz. 2B: 1850–1900, red. Stefan Sutkowski, Warszawa 2010;
• Aleksandra z Tańskich Tarczewska, Historia mego życia. Wspomnienia Warszawianki, oprac. Izabela Kaniowska-Lewańska, Wrocław 1967.
• Linda Timmermans, L’Accès des femmes à la culture (1598–1715). Un débat d’idées de Saint-François de Sales à la marquise de Lambert, Champion, Paris 1993.
• Wojciech Tomaszewski, Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850, Warszawa 1992.
• Wojciech Tomaszewski, Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862, Warszawa 2002.
• Wojciech Tomaszewski, Warszawskie edytorstwo muzyczne w latach 1772–1865, Warszawa 1992.
• Elżbieta Umińska-Tytoń, Polszczyzna dziewiętnastowiecznych salonów, Łódź 2011.
• Paulina Wilkońska, Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, red. Juliusz Gomulicki, oprac. Zofia Lewinówna, Warszawa 1959.
• Aleksander Zdanowicz, Michał Bohusz Szyszka, January Filipowicz, Walerjan Tomaszewicz, Florjan Czepieliński, Wincenty Korotyński, Bronisław Trentowski, Słownik języka polskiego obejmujący oprócz zbioru właściwie polskich, znaczną liczbę wyrazów z obcych języków polskiemu przyswojonych; nomenklatury tak dawne, jak też nowo w użycie wprowadzone różnych nauk, umiejętności, sztuk i rzemiosł; nazwania monet, miar i wag główniejszych krajów i prowincij; mitologję plemion słowiańskich i innych ważniejszych, tudzież oddzielną tablicę słów polskich nieforemnych z ich odmianą. Do podręcznego użytku wypracowany, , cz. II, Wilno 1861.
• Agnieszka Ziołowicz, Uwagi o towarzyskości, w: Środowiska kulturotwórcze czasów oświecenia i romantyzmu, red. Bogusław Dopart, Kraków 2013, s. 9–28.

Identifiers

DOI

10.2478/prm-2022-0007

Biblioteka Nauki

2179083