Z historii polskiego słownictwa erotycznego – nazwy intymnych części ciała w dawnym socjolekcie przestępczym

• Authors: Jarosław Pacuła

Title variants

EN

From the history of Polish erotic words – the names of sexual body parts in the history of the criminal jargon

Abstracts

EN

The author discussed a few sexualisms – names of sexual body parts. He excerpted lexical material from Polish historical studies from the 19th century and the beginning the 20th century. In the article the author presented the provenance of some expressivisms. He analysed less familiar and forgotten names of breast (bust), vulva (vagina) and male member (penis): i.e.: jabłuszka (‘apples’), bufory (‘buffers’), fujara (‘ninny’), flet (‘flute’), węgorz (‘eel’), mona (from Italian), bilkałe (from Yiddish). Mostly studied words is neo-semantism, less often – borrowings. The author put the analyzed words in the context of linguistic and cultural taboos (he mentioned euphemization and vulgarization). The text is inviting to join a discussion; some observations of the author are provoking to debate. The author presented the etymology of this vocabulary, but he also hypothesized the origin of several lexemes.

Keywords

PL

socjolekt przestępczy; słownictwo erotyczne; semantyka; etymologia; historia języka

EN

criminal jargon; erotic lexis; etymology; semantics; diachronic linguistic

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
• Year: 2020
• Issue: 15
• Pages: 163-178

Dates

published

2020

Contributors

author

Jarosław Pacuła

• Uniwersytet Śląski, Katowice

• https://orcid.org/0000000299727925

References

• Bartmiński J., 1974, „Jaś koniki poił” (Uwagi o stylu erotyku ludowego), „Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” nr 2 (14), s. 11–24.
• Basso W., 2003, Dizionario da scarsela veneto-italiano. Provincia di Padova, Padova.
• Beszterda I., Szpingier B., 2006, Eufemismo in italiano. Interdizione verbale nel lessico legato alla sessualita femminile , „Studia Romanica Posnaniensia” t. XXXIII, s. 219–226.
• Birczyńska J., 1984, Słownik erotyczny „Fraszek” Jana Kochanowskiego, [w:] Jan Kochanowski i epoka renesansu. W 450 rocznicę urodzin poety 1530-1980, red. T. Michałowska, Warszawa, s. 334–348.
• [Блатная музыка, s.n.], 1923, Блатная музыка. Словарь жаргона преступников, Издание управления уголовного розыска республики, Москва.
• Boggione W., Casalengo G., 2000, Dizionario letterario del lessico amoroso. Metafore, eufemismi, trivialismi, Torino.
• Boy-Żeleński T., 1931, Słowa cienkie i grube, Warszawa.
• Broszko M, 2017, Jak „dzyndzyk z nici w kłębek ułożonych” stał się nazwą męskiego członka – analiza historycznojęzykowa wybranych nazw narządów płciowych w polszczyźnie, „Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego” t. 30, s. 37–49.
• Brzezina M., 1986, Polszczyzna Żydów, Warszawa – Kraków.
• [Собрание выражений, s.n.], 1859, Собрание выражений и фраз, употребляемых в разговоре с петербургскими мошенниками, „Северная пчела” nr 282, s. 1129–1130.
• Хобзей, Н., Сімович O., Ястремська Т., Дидик-Меуш Г., 2012, Лексикон львівський. Поважн о і на жарт, Львів.
• Dąbrowska A., 1992, Eufemizmy mowy potocznej, [w:] Język a kultura. Tom 5: Potoczność w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz., F. Nieckula, Wrocław, s. 119–178.
• Dąbrowska A., 2001, Pocieszyć się małżeńską danią – dawne i współczesne poetyckie słownictwo erotyczne, [w:] Współczesna leksyka. Część 1, red. K. Michalewski, Łódź, s. 42–53.
• Dąbrowska A., 2002, Stereotyp polskiego słownictwa erotycznego, [w:] Język – stereotyp – przekład, red. E. Skibińska, M. Cieński, Wrocław, s. 69–75.
• D'Onghia L., 2011, Un'esperienza etimologica veneta. Per la storia di „mona”, Padova.
• Dubisz S., 1999, Tytułem przedmowy – o seksie i seksualizmach, [w:] J. Lewinson, Słownik seksualizmów polskich, Warszawa, s. I–VI.
• Engelking A., 1984, Istota i ewolucja eufemizmów (na przykładzie zastępczych określeń śmierci), „Przegląd Humanistyczny” nr 6, s. 115–129.
• Foucault M., 2000, Historia seksualności, tłum. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski, Warszawa.
• Geller E., 1994, Jidysz – język Żydów polskich, Warszawa.
• Geller E., 2008, Jidysz „od kuchni“ – polszczyzna we współczesnej koszernej kuchni żydowskiej, [w:] Jews and Slavs. Vol 21: Jews, Poles and Russians, red. W. Moskovich, I. Fijałkowska‑Janiak, Jerusalem – Gdańsk, s. 40–56.
• Горбач O., 2006, Арѓо в Україні, Львів.
• Grabias S., 1981, O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin, s. 16–28.
• Grabias S., 2010, Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 240–250.
• Grześkowiak R., 2013, Poeta i piersi, [w:] Amor curiosus. Studia o osobliwych tematach dawnej poezji erotycznej, Warszawa, s. 11–68.
• Habela J., Kurzowa Z., 1989, Lwowskie piosenki uliczne, kabaretowe i okolicznościowe do 1939 roku, Kraków.
• Kania S, 1972, Grypsera, „Poradnik Językowy” z. 10, s. 597–602.
• Kędzierski W., 1994, Wpływ gwary więziennej na język innych środowisk, „Prace Filologiczne”, t. XXXIX, s. 217–222.
• Klemensiewicz Z., 1965, Higiena językowego obcowania, „Język Polski” XLV, z. 1, s. 1–8.
• Kleszczowa K., 1992, Izolowanie leksyki erotycznej, [w:] Eros – Psyche – Seks. Materiały z konferencji „Język a erotyka”, red. R. Piętkowa, Katowice, s. 73–81.
• Kołodziejek E., 2005, Socjolekt przestępczy jako kanwa kulturowa współczesnych subkultur, [w:] tejże, Człowiek i świat w języku subkultur, Szczecin, s. 43–72.
• Koniusz E., 2001, Polszczyzna z historycznej Litwy w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, Kielce.
• Koniusz E., 2003, „Boża podszewka” w „Słowniku gwar polskich” Jana Karłowicza, [w:] Pogranicza języków, pogranicza kultur. Studia ofiarowane Elżbiecie Smułkowej, red. A. Engelking, Warszawa, s. 127–130.
• Krawczyk-Tyrpa A., 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
• Królikowska S., 1975, O współczesnym słownictwie przestępców, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Seria 1” z. 110, s. 55–77.
• Krótki Z., 2014, Eufemistyczne nazwy stosunku seksualnego w historii języka polskiego, [w:] Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii. T. 5, red. J. Przyklenk, Katowice, s. 140–153.
• Krótki Z., 2018, Średnio- i nowopolskie nazwy dolegliwości kobiecych, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” t. 13, s. 74–86.
• Krzyżanowski J. (wyb. i opr.), 1998, „Kiedy mię Wenus pali”. Staropolskie wiersze swawolne, wszeteczne i niezawstydne, Szczecin.
• Małocha A., 1994, Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym, [w:] Język a kultura. Tom 10: Język subkultur, red. J. Anusiewicz, B. Siciński, Wrocław, s. 135–170.
• Milewski S, 1971, Gwara przestępcza i jej przenikanie do języka ogólnego, „Poradnik Językowy” z. 2, s. 89–97.
• Morawski J., 1968, O potrzebie badania gwary przestępczej, „Przegląd Penitencjarny” nr 1 (17), s. 72–80.
• Morsztyn J.A., 1883, Jabłka (Gadka), [w:] tegoż, Poezye oryginalne i tłomaczone, Warszawa, s. 60.
• Morsztyn J.A., 1883, Na jabłko, [w:] tegoż, Poezye oryginalne i tłomaczone, Warszawa, s. 69.
• Możdżonek A. (wyb. i opr.), 2009, Sekscytacje. Antologia polskiej literatury frywolnej, rubasznej i obscenicznej, Brwinów.
• Nawrocki S. (wyb. i opr.), 1995, Amor dziś moim hetmanem. Erotyki wszeteczne i wstydliwe, Warszawa.
• Pacuła J., 2017, „Prezerwatywa”, „kondom”, „gumka” – o nazwach pewnego środka antykoncepcyjnego i ochronnego w historii polszczyzny, „Półrocznik Językoznawczy Tertium”, nr 2, z. 2, s. 1–21.
• Pacuła J., 2019, Kilka zapomnianych ekspresywnych nazw strażników więziennych. (Nie)oczywista proweniencja, „Świat Słowo” nr 2 (33), s. 245–258.
• Pacuła J, 2020, Nie tylko „klawisz”, nie tylko „ment” – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XXVI, nr 1 (w druku).
• Попов В.Ф., 1912, Словарь воровского и арестантского языка, Киев.
• Потапов С.М., 1927, Словарь жаргона преступников, Москва.
• Przybylska R., 1987, Współczesne polskie słownictwo erotyczne, [w:] Język – Teoria – Dydaktyka. Materiały VIII Konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków (Karpacz 3–6. 03. 1983). Tom 8, red. M. Preyzner, Kielce, s. 97–109.
• Rykaczewski E., 1886, Słownik języka polskiego podług Lindego i innych nowszych źródeł. Tom 2, Berlin.
• Skowronek B., 2012, Językowe konceptualizacje czynności autoerotycznych. Rekonesans lingwistyczno-kulturowy, „Studia de Cultura” nr 4, s. 148–157.
• Skwierczyński K., 2011, Mury Sodomy. Piotra Damianiego „Księga Gomory” i walka z sodomią wśród kleru, Kraków.
• Stępniak K., 1973, Nazwy gwary złodziejskiej, „Poradnik Językowy” z. 4, s. 209–213.
• Трахтенберг В.Ф., 1908, Блатная музыка („жаргон“ тюрьмы), Санкт-Петербург.
• Trembecki S., 1996, Oda Pirona do Priapa, [w:] „Płodny jest świat w występki”. Antologia polskiej libertyńskiej poezji erotycznej XVIII wieku, wyb. i oprac. W. Nawrocki, Piotrków Trybunalski, s. 68.
• Weissberg J., 1988, Jiddisch. Eine Einführung, Bern.
• Widłak S., 1963, Tabu i eufemizm w językach nowożytnych, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” XXII, s. 89–102.
• Widłak S., 1968, Zjawisko tabu językowego, „Lud” t. 52, s. 7–25.
• Wolska B., 2012, Bez winy i wstydu. Seksualność w polskiej poezji obscenicznej o tematyce erotycznej doby Oświecenia, „Napis” nr 18, s. 59–88.
• Wolska B., 2015, Utwory erotyczne i obsceniczne Adama Naruszewicza – inspiracje, metaforyka, słownictwo, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Rossica” [Zeszyt specjalny], s. 117–135.
• Zakrzewski B., 1974, O twórczości obscenicznej Aleksandra Fredry, „Pamiętnik Literacki”, nr 65, z. 3, s. 37–53.
• Zgółkowa H., 1994, Grypsera w szkole. Przenikanie słownictwa środowisk przestępczych do żargonu uczniowskiego, [w:] Słowa służebne. Prace ofiarowane Profesor Monice Gruchmanowej na 70-lecie Jej Urodzin, red. H. Zgółkowa, Poznań, s. 41–47.

Identifiers

DOI

10.24917/20831765.15.14

Biblioteka Nauki

2171456