Medyczne oraz lingwistyczne konteksty rozważań nad leksemem język i jego potencjałem frazeologicznym

• Authors: Ewa Horyń , Marceli Olma , Mirosław Michalik

Title variants

EN

Medical and linguistic contexts of reflections on the lexeme język and its phraseological potential

Abstracts

EN

The object of description in the following paper is the lexeme język. Linguistic analysis has been broadened by medical context, in which the author presents the content regarding the tongue as the first part of the digestive system, as a sense of taste, and finally, as vocal apparatus. For this purpose, the most important issues connected with the structure, physiology and pathology of the tongue have been presented. The second part of the discussion has been dedicated to the place of the noun język, along with its synonyms and derived forms in old and contemporary general Polish language, as well as dialects. The final part contains remarks on the functioning of the word język in Polish phraseology. This lexeme, as a polysemantic unit, happens to be the component of numerous petrified word combinations, whose meaning reflects the variety of references and contexts preserved in old and contemporary Polish culture.

Keywords

PL

leksem język i jego derywaty; nazwy gwarowe; historia języka polskiego; frazeologia; terminologia medyczna

EN

lexeme język and its derivatives; dialectal names; the history of the Polish language; phraseology; medical terminology

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica
• Year: 2023
• Issue: 18
• Pages: 107-123

Dates

published

2023

Contributors

author

Ewa Horyń

• Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Polska

• https://orcid.org/0000000155495977

author

Marceli Olma

• Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Polska

• https://orcid.org/0000000347292840

author

Mirosław Michalik

• Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Polska

• https://orcid.org/0000000292603014

References

• ROZWIĄZANIE SKRÓTÓW
• Cn 1 – Knapiusz G., 1643, Thesavrvs Polonolatinograecvs Sev Promptvarivm Lingvae Latinae et Graecae in tres Tomos diuisum : Polonorum, Roxolanorum, Sclauonum, Boëmorum vsui accommodatum […], t. 1, Opera Gregorii Cnapii […], Kraków, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/416379/display/Default (dostęp 10.12.2022).
• Cn 2 – Knapiusz G., 1644, Thesavri Polonolatinograeci Gregorii Cnapii […] Tomvs […], t. 2, Latinopolonicvs, Simul idem Index verborum primi Tomi, ab Auctore confectus & secundae editioni correctae ac multum auctae, accommodatus […], Kraków, https://crispa.uw.edu.pl/object/files/400425/display/Default (dostęp 10.12.2022).
• IAW PAN – Indeks alfabetyczny wyrazów z kartoteki „Słownika gwar polskich”, t. I–II, red. J. Reichan, Kraków 1999.
• NKPP – Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, red. J. Krzyżanowski, t. I–IV, Warszawa 1969–1978.
• PSLGied – Giedroyć F., 1931, Polski słownik lekarski, t. I–II, Warszawa.
• PSM – Polski słownik medyczny, red. D. Aleksandrow i in., Warszawa 1981.
• SEBor – Boryś W., 2010, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
• SEBr – Brückner A., 1927, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
• SESł – Sławski F., 1952–1982, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków.
• SFS – Skorupka S., 1985, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. I–II, Warszawa.
• SFWP – Bąba S., Liberek J., 2002, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Warszawa.
• SGP – Karłowicz J., 1900–1911, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków.
• SJP PWN – Słownik języka polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/ (dostęp 10.12.2022).
• SJPD – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. I–XI, Warszawa 1958–1968.
• SL – S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, Warszawa 1807–1814.
• SStp – Słownik staropolski, t. I–XI, red. S. Urbańczyk, Kraków 1953–2002, https://pjs.ijp.pan.pl/sstp.html (dostęp 10.12.2022).
• SW – Słownik języka polskiego (tzw. warszawski), red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927.
• SWil – Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in., t. I–II, Wilno 1861, https://eswil.ijp.pan.pl/index.php (dostęp 10.12.2022).
• SXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, K. Mrowcewicz, P. Potoniec, K. Wilczewska, L. Woronczakowa i in., t. I–XXXIX, https://spxvi.edu.pl/wersja‑cyfrowa/ (dostęp 10.12.2022).
• SXVII/XVIII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński, https://sxvii.pl/ (dostęp 10.12.2022).
• WSFP – Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2011.
• WSJP PAN – Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki, https://wsjp.pl/ (dostęp 10.12.2022).
• BIBLIOGRAFIA
• Błaszczyk M., 2014, Związki frazeologiczne z komponentem somatycznym jako nazwy uczuć w ,,Chłopach” Władysława Stanisława Reymonta, ,,Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, t. 21, s. 117–135.
• Czeszewski M., Foremniak K., 2011, Ludzie i miejsca w języku. Słownik frazeologizmów eponimicznych, red. nauk. M. Bańko, Warszawa.
• Grzegorczykowa R., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego: rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa.
• Grzegorczykowa R., 2007, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa.
• Janus D., 2012, Polsko‑niemiecka frazeologia somatyczna w słownikach Michała Abrahama Troca i Samuela Bogumiła Lindego, Gdańsk.
• Jędrzejko E., 2001, Człowiek miarą wszechrzeczy. Antropocentryzm i historycznokulturowe aspekty staropolskiej frazeologii somatycznej, ,,Prace Filologiczne” XLVI, s. 227–240.
• Jovanović‑Mihaylov V., 2020, Analiza kognitywno‑semantyczna polskich oraz serbskich związków frazeologicznych z komponentem somatycznym określających stany emocjonalno‑uczuciowe, ,,Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 55, s. 1–22.
• Knychalska‑Karwan Z., 2000, Język. Fizjologia i patologia, Kraków.
• Krawczyk A., 1982, Cechy części ciała jako tworzywo semantycznej struktury związków frazeologicznych (na materiale gwarowym), [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej I, red. M. Basaj, D. Rytel, Wrocław, s. 135–143.
• Kuckenburg M., 2006, Pierwsze słowo, Warszawa.
• Kuczkowski J., 2014, Anatomia i fizjologia obwodowego i ośrodkowego narządu mowy. Patofizjologia narządu mowy, [w:] Biomedyczne podstawy logopedii, red. S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska‑Bray, Gdańsk, s. 104–140.
• Kuczkowski J., 2016, Anatomiczno‑fizjologiczne podstawy głosu, [w:] Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, Gdańsk, s. 258–275.
• Latkowski J.B. (red.), 2004, Otorynolaryngologia dla studentów medycyny i stomatologii, Warszawa.
• Lewicki A.M., Pajdzińska A., 2001, Frazeologia, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin, s. 315–333.
• Michajlik A., Ramotowski W., 1998, Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa.
• Pajdzińska A., 1985, Nazwy narządów mowy w związkach frazeologicznych polskich, czeskich i słowackich, [w:] Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej III, red. M. Basaj, D. Rytel, Wrocław, s. 147–157.
• Pajdzińska A., 1991, Nazwy mówienia w języku polskim, [w:] Język a Kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, red. J. Puzynina, J. Bartmiński, Wrocław, s. 53–64.
• Ronin‑Walknowska E., 2014, Rozwój języka i jego funkcji w życiu płodowym, [w:] Biomedyczne podstawy logopedii, red. S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska‑Bray, Gdańsk, s. 47–61.
• Sakowicz K., 1620, Problemata abo pytania o przyrodzeniu człowieczym, Kraków.
• Sambor B., 2021, Wymowa młodych aktorów. Analiza wyników badań realizacji fonemów spółgłoskowych, Katowice.
• Siebert B., Kamińska B., 2016, Wczesne uwarunkowania rozwoju twarzoczaszki i narządu żucia, [w:] Wczesna interwencja logopedyczna, red. K. Kaczorowska‑Bray, S. Milewski, Gdańsk, s. 118–140.
• Skorupka S., 1953, Z zagadnień frazeologii. I. Bogactwo frazeologiczne języka, ,,Poradnik Językowy”, z. 8, s. 3–10.
• Sokołowska‑Pituchowa J. (red.), 2019, Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa.
• Spólnik A., 1990, Nazwy polskich roślin do XVIII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
• Styczek I., 1983, Logopedia, Warszawa.
• Szczyszek M., 2022, Czy i jak w polskim parlamencie można złapać języka? Czyli o frazeologizmach z komponentem język oznaczających uzyskanie informacji (na podstawie Korpusu dyskursu parlamentarnego z lat 1918–2021), ,,Świat i Słowo” 39, s. 15–34.
• Szpila G., 2017, Dolnołużycka frazeologia somatyczna, ,,Slavia Occidentalis” 74/1, s. 135–155.
• Tattersall I., 2010, Dzieje człowieka od jego początków do IV tysiąclecia p.n.e., tłum. E.K. Suskiewicz, Warszawa.
• Tomczyk J., 2008, W poszukiwaniu korzeni mowy artykułowanej, [w:] Swoistość człowieka? Język, red. J. Tomczyk, G. Bugajak, Warszawa, s. 67–93.
• Tyrpa A., 2005, Frazeologia somatyczna: związki frazeologiczne o znaczeniach motywowanych cechami części ciała w gwarach polskich, Łask.
• Wysocka F., 1980, Polska terminologia lekarska do roku 1838. T. 1: Anatomia: proste prymarne nazwy nie motywowane, Wrocław–Warszawa.
• Wysocka F., 2007, Polska terminologia lekarska do roku 1838. T. 3: Anatomia, nazwy dwuwyrazowe, Kraków.
• Zakrzewski A. (red.), 1981, Otolaryngologia kliniczna, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.24917/20831765.18.8

Biblioteka Nauki

26731725