Utopia (bez) człowieka. Modernistyczne ucieczki z antropocenu (liryka Młodej Polski)

• Authors: Urszula Pilch

Title variants

EN

The Humanless Utopia: The Modernist Athropocene Escapes (Young Poland's Poetry)

Abstracts

EN

The paper focuses on Young Poland’s portrait of the human being and attempts to throw the human out of nature and the world. It reveals and analyses how poets hesitate between admiration of human power (Leopold Staff, Adam) and being weary of human omnipresence. The article shows how poets (Kazimierz Tetmajer, Ta trawa…, Muszla) seek a pristine primeval time and space without human beings before the Anthropocene. The paper reveals poetic situations in which the subjects differ from humans. The conclusion emphasizes a connection between the utopia without a man with the moment of subject formation as well as symbolistic ways of expression.

PL

Artykuł poświęcony jest młodopolskiej wizji człowieka i próbom jego wyrugowania ze świata. Rozpoznaje i analizuje oscylację od zachwytu nad ludzką potencjalną mocą (Leopold Staff, Adam) do znużenia wszechobecnością człowieka, jego niezbywalnym wpływem na rzeczywistość i tym samym do poszukiwań takiego czasu i miejsca, przed antropocenem, gdzie nie będzie człowieka w ogóle (Kazimierz Tetmajer, Ta trawa…, Muszla). Intepretuje także próby dostrzeżenia innych od człowieka podmiotów mówiących. Pokazuje związek utopii bez człowieka z momentem wykształcania się ludzkiego podmiotu, a także z symbolistycznym językiem wyrażania.

Keywords

PL

antropocen; modernizm; liryka Młodej Polski; utopia bez człowieka; Kazimierz Tetmajer; Leopold Staff

EN

Anthropocene; modernism; Young Poland's poetry; humanless utopia; Kazimierz Tetmajer; Leopold Staff

• Publisher: Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica
• Year: 2023
• Volume: 11
• Pages: 341-357

Dates

published

2023

Contributors

author

Urszula Pilch

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000303371686

References

• Alier Juan Martinez, Environmental Policy and Distributional Conflicts, w: Ecological Economics: The Science and Management of Sustainability, red. Robert Constanza, Columbia University Press, New York 1991, s. 118–136.
• Bednarek Joanna, Życie, które mówi. Nowoczesna wspólnota i zwierzęta, Warszawa 2017.
• Braidotti Rossi, Po człowieku, przekład J. Bednarek, A. Kowalczyk, przedmowa do polskiego wyd. J. Bednarek, Warszawa 2014.
• Czabanowska-Wróbel Anna Miłość w posągach. Piękno efeba [w:] taż, Złotnik i śpiewak. Poezja Leopolda Staffa i Bolesława Leśmiana w kręgu modernizmu, Kraków 2009, s. 155-177.
• Czabanowska-Wróbel Anna, „Gdybym przespał aż do ranka…” Miciński - (Szymanowski) - Iwaszkiewicz [w:] Tadeusz Miciński i ludzie epoki. Studia, red. M. Bajko, J. Ławski, U.M. Pilch, Białystok 2019.
• Czabanowska-Wróbel Anna, Mityzacja baśni. Baśń w twórczości Tadeusza Micińskiego [w:] taż, Baśń w literaturze Młodej Polski, Kraków 1996, s. 159-197.
• Czabanowska-Wróbel Anna, Młodopolski heroizm - fantazmaty męskości [w:] taż, Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice, Kraków 2013, s. 181-194.
• Czabanowska-Wróbel Anna, Muszla - młodopolska elegia dzieciństwa [w:] Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje, dz. cyt, s. 163-178.
• Czabanowska-Wróbel Anna, Wyobraźnia akwatyczna Młodej Polski [w:] też, Sprzeczne żywioły. Młoda Polska i okolice, dz. cyt, s. 13-52.
• Fiedorczuk Julia, Cybrog w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki, Gdańsk 2015
• Filipowicz Anna, (Prze)zwierzęcenia. Poetyckie drogi do postantropocenu, Gdańsk 2017.
• Ganowicz-Bączyk Anita, Ekofilozoficzna interpretacja pozytywizmu, „Seminare” 2018, nr 1, s. 45-56.
• Gutowski Wojciech, Między antyidyllą a inicjacją. O „Ziemi dziewiczej” Leopolda Staffa [w:] tenże, Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu, Bydgoszcz 2013, s. 466-486.
• Gutowski Wojciech, Mit - Eros - Sacrum. Sytuacje młodopolskie, Bydgoszcz 1999;
• Gutowski Wojciech, Młodopolskie dialogi (z) nocą [w:] tenże, Między inicjacją a nicością. Studia i szkice o literaturze modernizmu, dz. cyt., s. 155-205.
• Gutowski Wojciech, Młodopolskiej poezji kłopoty z nieskończonością (Kazimierz Tetmajer, Leopold Staff, Tadeusz Miciński) [w:] tenże, W splątanej tkaninie stuleci… O literaturze polskiej kulturowego przełomu, Białystok 2020, s. 75-125.
• Gutowski Wojciech, Natura jako źródło i medium sacrum [w:] tenże, Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, Kraków 2001, s. 63-71.
• Klich Aleksandra, Pomiędzy antynomią i dopełnieniem. (Z dziejów pojęć „natura” i „przyroda” w świadomości kulturowej Młodej Polski) [w:] Stulecie Młodej Polski, pod red. M Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1995, s. 187-198.
• Kolbuszewski Jacek, Krajobrazy Młodej Polski, [w:] Stulecie Młodej Polski, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1995, s. 153-168.
• Kołodziej Dorota, Braci mniejszych większy sens. Zwierzę w wierszach Georga Trakla i Bolesława Lesmiana, „Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies” Literaturoznawstwo, nr 6/2020 Mity - stereotypy - uprzedzenia, s. 171-189.
• Konczal Agata Agnieszka, Antropologia lasu. Leśnicy a percepcja i kształtowanie wizerunków przyrody w Polsce, Warszawa 2017
• Kuźma Erazm, Bestiaria młodopolskie [w:] Stulecie Młodej Polski, dz. cyt., s. 169-186.
• Literacka symbolika zwierząt, pod red. A. Martuszewskiej, Gdańsk 1993.
• Marzec Andrzej, Antropocień. Filozofia i estetyka po końcu świata, Warszawa 2021
• Miciński Tadeusz, Wybór poezji, wstęp i oprac. W. Gutowski, Kraków 1999.
• Między przyrodoznawstwem a humanistyką: przestrzenie kultury polskiego pozytywizmu, red. M. Gloger, T. Sobieraj, Warszawa 2016;
• Miklaszewska Justyna, Antyutopia w literaturze Młodej Polski, Wrocław 1988.
• Nycz Ryszard, Tropy „ja”. Koncepcje podmiotowości w literaturze polskiej ostatniego stulecia [w:] tenże, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Kraków 1997, s. 87-118.
• Piechota Dariusz, Pozytywistów spotkania z naturą. Szkice ekokrytyczne, Gdańsk 2018.
• Piechota Dariusz, Wątki ekologiczne w prozie modernistów, „Porównania” 2021, nr 2, s. 79-96.
• Pilch Urszula M., „Życie nad nim otwarte trzymało ramiona”. Witalizm w młodopolskiej liryce [w:] Młodopolski witalizm, modernistyczne witalizmy, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel i U.M. Pilch, Kraków 2016, s. 133-154.
• Podraza-Kwiatkowska Maria, „Homo militans” i „homo faber”. O nurcie heroicznym w literaturze Młodej Polski [w:] tejże, Somnambulicy - dekadenci - herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Kraków 1985, s. 117-146.
• Próchniak Paweł, Leśmian: cienistość istnienia [w:] tenże, Modernizm: ciemny nurt. Studia z dziejów poezji, Kraków 2011, s. 53-66.
• Przerwa-Tetmajer Kazimierz, Poezje, Warszawa 1980.
• Rogatko Bogdan, Utopia Młodej Polski, Łódź 1972.
• Rymkiewicz Jarosław Marek, Myśli różne o ogrodach. Dzieje jednego toposu, Warszawa 1968.
• Sikora Ireneusz, Przyroda i wyobraźnia. O symbolice roślinnej w poezji Młodej Polski, Wrocław 1992.
• Skwirut Daniel, „Kiedy człowiek stanie się Bogiem”. O dwóch motywach w „Adamie” Leopolda Staffa [w:] Poezja Leopolda Staffa. Interpretacje, Kraków 2005, s, 343-360.
• Sobieraj Tomasz, W służbie prawdy i postępu. Ideał antropologiczny uczonego (mężczyzny) we wczesnej publicystyce „Przeglądu Tygodniowego” [w:] Pozytywiści warszawscy. „Przegląd Tygodniowy” 1866 - 1876, red. A. Janicka, Białystok 2015, s. 165-178.
• Staff Leopold, Poezje zebrane, Warszawa 1967, t. 1.
• Stala Marian, Człowiek z właściwościami. (W kręgu antropologicznej problematyki Młodej Polski) [w:] Stulecie Młodej Polski, dz. cyt., s. 135-152.
• Szaj Patryk, Antropocen i kapitałocen. W poszukiwaniu fuzji horyzontów, „Porównania” 2021, 2, s. 371-386.
• Tabaszewska Justyna, Jedna przyroda czy przyrody alternatywne. O pojmowaniu i obrazach przyrody w polskiej poezji, Kraków 2010.
• Ubertowska Aleksandra, Krajobraz po katastrofie: natura, historia, reprezentacja [w:] Poetyki ekocydu. Historia, natura, konflikt, pod red. A. Ubertowskiej, D. Korczyńskiej-Partyki, Ewy Kuliś, Olsztyn 2019, s. 7-19.
• Włodarczyk Jarosław, Tetmajerowskie credo - o wierszu Ta trawa, której nikt nie kosi, [w:] Poezja Kazimierza Tetmajera. Interpretacje, pod red. A. Czabanowskiej-Wróbel, P. Próchniaka. M. Stali, Kraków 2003, s. 91-102.
• Wyka Kazimierz, Młoda Polska, t. I, Modernizm polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977.
• Wyka Marta, Zapomniana forpoczta - czyli o liryce Józefa Ruffera [w:] J. Ruffer, Wybór poezji, wybór i oprac. M. Wyka, Kraków 1985, s. 5-28.
• Zawadzki Andrzej, Autor. Podmiot literacki [w:] Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006, s. 217-248.
• Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu, pod red. A. Barcz i D. Łagodzkiej, Warszawa 2015.

Identifiers

DOI

10.24917/23534583.11.22

Biblioteka Nauki

25449903